‘Eerste genbaby’ op ongeloof onthaald


Als het bericht over de ‘genbaby’ klopt, hebben de Chinezen de wetenschappelijke voorzichtigheid aan hun laars gelapt, waartoe wereldwijd was opgeroepen.


In China zou een meisjestweeling zijn geboren, die in de reageerbuis kunstmatig van gunstige genen werd voorzien. Meteen na de bevruchting van de eicel door de zaadcel zou een gen zijn geblokkeerd dat infectie met het aids*virus hiv vergemakkelijkt, volgens hoofdonderzoeker He Jiankui van de Zuidelijke Universiteit van Wetenschap en Technologie in Shenzhen.

He kondigde de ‘doorbraak’ aan op de vooravond van een wetenschappelijke conferentie in Hongkong, maar er is nog geen onafhankelijke bevestiging van zijn claim. He’s werk is nog niet door collega’s tegen het licht gehouden, noch in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerd.

Als het klopt dat de eerste ‘genetisch verbeterde’ mens is geboren, dan gaat het om een wetenschappelijke en ethische mijlpaal. In de meeste landen is het verboden om genetisch veranderde menselijke embryo’s geboren te laten worden. De technologie is daarvoor nog te experimenteel en aangebrachte genetische wijzigingen, met hun niet te voorziene neveneffecten, kunnen doorgegeven worden aan het nageslacht, en zo in de héle mensheid terechtkomen. Wereldwijd hadden onderzoekers daarom tot terughoudendheid opgeroepen, en elkaar vanwege de ethische bezwaren aangespoord om (nog) niet in de praktijk te brengen wat technisch niet zo heel moeilijk is – ook niet voor onderzoekers in Europa of de VS. Die terughoudendheid lijkt He niet te hebben opgebracht, als zijn claim op waarheid berust. Hij zegt dat hij bij zeven paren die een ivf-behandeling ondergingen, hun reageerbuisembryo’s van verbeterde ccr5-genen heeft voorzien met de handzame knip-en-plaktechniek crispr (zie inzet). Hij zou een gen, ccr5 geheten, kreupel hebben gemaakt (of helemaal uitgeschakeld, dat is niet duidelijk). Die betere genen komen van nature bij een minderheid van mensen voor en maken dat het aidsvirus hiv moeilijker aan witte bloedcellen kan hechten en zo minder besmettelijk is. Uit de zeven procedures is één tweelingzwangerschap voortgekomen. De baby’s, twee meisjes, hadden volgens He bij hun geboorte de ‘betere’ ccr5-genen in al hun cellen. De onderzoeker wil niet zeggen waar de ouders van de meisjes leven of wanneer de baby’s zijn geboren.


Op de grens

Volgens René Custers van het Vlaams Instituut voor Biotechnologie is onder wetenschappers al jaren een discussie gaande over de ethische toelaatbaarheid van dergelijke ‘gencorrecties’ bij mensen. In geval van levensbedreigende, onbehandelbare erfelijke ziektes neigt een aantal onderzoekers inmiddels naar ‘ja’, zegt Custers, terwijl corrigeren van minder zwaarwegende ziektes of met als doel de mens te verbeteren (‘enhancement’) vooralsnog wordt afgewezen. Custers: ‘Deze ccr5-ingreep kun je niet zien als de behandeling of preventie van een zware erfelijke ziekte. Dit zit op het grensvlak tussen voorkomen van een infectieziekte en “enhancement”.’

De meeste westerse wetenschappers reageerden verbluft en afwijzend, en wellicht ook een tikje afgunstig, op He’s kennisgeving.  ‘Dit is onverantwoord. Het is een experiment dat moreel noch ethisch valt te verdedigen’, zei *Kiran Musunuru van de Universiteit van Pennsylvania aan AP. ‘Hier is het nog veel te vroeg voor’, zei Eric Topol van het Californische Scripps Research Translational Institute aan hetzelfde persagentschap. ‘We hebben het hier over morrelen aan de handleiding van een menselijk wezen. Dit is bepaald geen akkefietje.’

He reageerde tegenover AP met oosterse onverstoorbaarheid. ‘Ik wilde niet domweg de eerste zijn, maar de kwestie op de agenda zetten’, zei hij. ‘De samenleving moet nu maar uitmaken of ze hiermee door wil gaan, of niet.’


Hoe werkt crispr?

Bij de crispr-techniek planten wetenschappers een strookje DNA (een ‘gen’) heel precies op een bepaalde plek in een cel in. Ze maken allereerst een stukje DNA waarvan ze weten dat het in die cel voorkomt en waarvan ze afwillen (meestal om het te vervangen door iets anders). Ze plakken aan dat stukje DNA een moleculaire schaar (doorgaans het enzym Cas9) en injecteren die combinatie in de cel, veelal samen met het strookje DNA dat in de plaats moet komen van het DNA dat de schaar gaat wegknippen.

Cas9 schurkt zich vervolgens op willekeurige plaatsen tegen het DNA van de cel aan. Zo gauw het zijn dubbelganger heeft gevonden, knipt Cas9 dit DNA op die plaats – en nergens anders – weg. Vervolgens schieten de reparatie*mechanismen van de cel in gang om het gat te dichten met wat ze voorhanden hebben. Doorgaans gebruikt het de strookjes DNA die samen met Cas9 de cel in waren gestuurd. De cel heeft zo heel precies een stuk DNA gewist en door een ander stuk DNA vervangen, zonder dat schade is aangericht elders in de genetische blauwdruk.


DS, 27-11-2018 (Hilde Van Den Eynde)