Requiem voor een wereldorde


U bent in deze tijd van vloeibare waarden en botsende waarheden op zoek naar zekerheden? Wel hier is er één: de wereldorde waarin u geboren werd, opgroeide of grijze haren kreeg, gaat voor de bijl. En het continent dat als eerste naar nieuwe ijkpunten op zoek moet, is Europa. Om het even of ze nu Angela Merkel, Yanis Varoufakis, David Brooks of Mark Rutte heten, allemaal zijn ze het erover eens dat de multinationale orde, die na de Tweede Wereldoorlog werd bedacht, in haar voegen kraakt en dat Europa in een onvermijdelijke storm terechtkomt. Ook voor Jonathan Holslag, die ondertussen tot goeroe van het Vlaamse strategische denken promoveerde, is er geen twijfel mogelijk. Omdat ze op zwart zaad zitten, moeten de Verenigde Staten kiezen tussen de beveiliging van Europa en die van de Stille Oceaan. ‘Hun prioriteit is duidelijk: ze kiezen voor de Stille Oceaan.’

De show in Singapore en de opmerkelijke deal tussen Donald Trump en Kim Jong-un lijken zijn gelijk te onderstrepen. Hun akkoord (?) kwam er twee dagen na de al even spectaculaire show op de G7, de top van de zogenaamde rijkste landen, in Montreal. Met zichtbaar genoegen en een minimum aan tijdsverlies verknalde Trump de hele reünie. Zijn optreden inspireerde The New York Times tot een bijtend commentaar. ‘Als een president van de VS een geheim gedetailleerd plan zou opstellen om de Atlantische alliantie te verbreken, dan zou dat plan een opvallende gelijkenis vertonen met het gedrag van Trump.’ Het is een prikkelende diagnose, maar echt overtuigen doet ze niet, want te veel Trump en te weinig structurele analyse.

Omdat de Amerikaanse president met zijn brutale toeter en opgezwollen ego alle aandacht naar zich toe trekt, lijkt het erop dat hij en hij alleen de sloper van de bestaande wereldorde is. Fout. Hooguit is Trump een impulsieve onderaannemer, gespecialiseerd in afbraakwerken. De echte breekijzers van de bestaande wereldorde hebben geen blitse blonde kuif en evenmin een naam of een ego. Op tv zie je ze niet verschijnen, want het gaat om kurkdroge cijfers en ze confronteren het Westen met de vervelende waarheid dat zijn hegemonie terminaal is. Tot voor kort was het Westen de locomotief van de mondiale economische groei en de rest van de wereld volgde in de slipstream. Vandaag is de ‘rest’ de locomotief en is het Westen tot wagon gedegradeerd.

Niet akkoord? De score van de fameuze G7 maakt veel duidelijk. Bij de oprichting in 1976 bedroeg haar aandeel in het wereldwijde bbp 45,3 procent. In 2015 was het nog slechts 31,5 procent en werd ze voorbijgestoken door de E7, de zeven grootste opkomende economieën met China en India als koplopers, goed voor 36,3 procent van het wereldwijde bbp. In 1976 haalde die E7 met moeite 22,6 procent of niet eens de helft van het aandeel van het Westen. Als remonte kan het tellen en, signaleert professor Kishore Mahbubani in zijn provocerende essay ‘Is het Westen de weg kwijt?’, de kloof wordt de volgende jaren fors uitgediept. In 2050 zal de G7 slechts 20 procent van het wereldwijde bbp voor haar rekening kunnen nemen, de E7 daarentegen 50 procent.

Mahbubani woont in Singapore, meent het goed met het kapitalisme en kijkt met oosterse ogen naar de wereld. Zijn oordeel over het optreden van het Westen na de implosie van de Sovjet-Unie is ongenadig. ‘Eén woord verklaart waarom het Westen aan het einde van de Koude Oorlog de weg kwijtraakte: hoogmoed.’ Het koesterde zich toen in zelfgenoegzaamheid, leefde in een overwinningsroes en bleef blind voor het kantelen van de economische macht. Nu is er het pijnlijke ontwaken. ‘Al bijna tweehonderd jaar dicteert het Westen de wereldgeschiedenis’, zegt Mahbubani. ‘Nu moet het leren die positie te delen of zelfs af te staan, en zich aan te passen aan een wereld die het niet langer domineert.’

Of Trump het zo ziet, kun je betwijfelen, maar de afbraak van de oude orde is hem alvast toevertrouwd. Multinationale akkoorden, zoals dat van Parijs over het klimaat en het nucleaire vergelijk met Iran, worden opgezegd, handelsoorlogen opgepookt en tegelijkertijd morrelt hij aan de legitimiteit van de Verenigde Naties, het sluitstuk van de naoorlogse wereldorde. Voor Trump is het allemaal ballast, want hinderlijk voor zijn America first. Dat project botst met de vitale Europese belangen. Als Trump al iets duidelijk maakt, is het dat de Amerikaanse belangen en prioriteiten zich steeds verder van de Europese verwijderen.

Vele Europeanen en Belgen onderschrijven die analyse. Mooi, maar zo gauw er concrete beslissingen op tafel liggen, begint het geschipper en gesjacher. Neem nu de vervanging van de F-16’s. Gegeven de ontrafeling van de oude wereldorde en de marsrichting van Trump is het toch ondenkbaar om de aankoop van Amerikaanse toestellen te overwegen? Niet alleen teken je dan voor complete afhankelijkheid van de VS, je hypothekeert – of saboteert? – een autonoom Europees defensiebeleid. Als de F-16’s dan toch aan vervanging toe zijn, komt alleen een Europees vliegtuig in aanmerking. Om glasheldere politiek-strategische redenen. Of dacht u misschien dat Rome destijds zijn militair alaam bij het Carthago van Hannibal kocht?


DS, 16-06-2018 (Paul Goossens)