Keizer Donaldus


In de ogen van de meeste hoogopgeleide mensen is Donald Trump een door en door slechte man. Slimme Mensen lopen nu al twee jaar te tandenknarsen bij elke uitspraak en elke zet van Trump. Voor de buitenlandexperts is hij een olifant in een porseleinwinkel die de ‘op regels gebaseerde internationale orde’ onder de voet loopt. Voor het economische establishment is hij een menselijke sloopkogel die meer dan een halve eeuw consensus dat vrije handel beter werkt dan protectionisme aan gruzelementen slaat.

Het opvallende aan al die doemscenario’s is dat ze niet uitkomen. De Europeanen hebben grotendeels aanvaard dat ze meer voor hun eigen defensie moeten betalen. Kim Jong-un is gestopt met zijn tests van raketten en kernwapens en komt naar de onderhandelingstafel. En Iran wankelt onder de terugkeer van de sancties.

Ondanks alle onrust over een handelsoorlog is er in de VS nauwelijks werkloosheid, staat de dollar weer sterk en zijn de beurzen met 30 procent gestegen. Dat komt niet doordat Trump een onderschat genie zou zijn of zelfs een idiot savant. Wel doordat zijn instinctieve, impulsieve manier van handelen een aantal elementaire fouten in het conceptuele kader van de Slimme Mensen aan het licht brengt.

In principe valt er veel te zeggen voor een op expliciete regels gebaseerde internationale orde. En die regels moeten inderdaad vrije handel boven protectionisme verkiezen. Maar als je liberale internationale orde in de praktijk China in staat stelt om je te overtroeven, dan is er iets mis mee.

Trumps presidentschap is wellicht de laatste kans voor de VS om de opkomst van China te stoppen of toch te vertragen. En hoewel ze intellectueel misschien niet bevredigend is, zou Trumps aanpak – op onvoorspelbare, disruptieve manieren de Amerikaanse macht doen gelden – weleens de enige haalbare optie kunnen zijn die de VS nog hebben.

Beschouw de wereld als een systeem met drie keizerrijken. Ze wordt gedomineerd door de Verenigde Staten, China en Europa, in die volgorde. Elk rijk evolueert in een andere richting. Het Amerikaanse heeft in Afghanistan en Irak de grenzen van zijn macht ontdekt, maar trekt zich niet terug in het isolement. Trumps laatste stap op de weg naar het keizerrijk is binnenlands: zijn bewering dat hij zichzelf gratie kan verlenen, is zijn fundamentele uitdaging van de regels van de Amerikaanse republiek.

Intussen wordt het Chinese keizerrijk steeds openlijker in zijn buitenlandse expansie. De westerse wereld ziet Xi Jinping als een almachtige potentaat. Weinig waarnemers vatten het acute gevoel van zwakte dat hem motiveert om zijn greep op de partij en de staat te verstrakken en zijn volk te bewaken.

Het zwakste van de drie keizerrijken is de Europese Unie. Haar centrale instellingen in Brussel kunnen weliswaar de grootste Amerikaanse en Chinese ondernemingen regels voorschrijven en boetes en taksen opleggen, maar Europa heeft geen eigen technologiereuzen. Zijn strijdmachten zijn weggekwijnd. En de liberaal-democratische politieke consensus waarop het bouwwerk 60 jaar lang gebaseerd was, verbrokkelt onder de aanval van het nationalistisch populisme.

Het Trumpisme benut het feit dat beide andere keizerrijken zwakker zijn dan de VS om toegevingen af te dwingen en overwinningen op te eisen. De Chinezen vrezen een handelsoorlog en zullen uiteindelijk een berg Amerikaanse landbouwproducten kopen om een conflict te vermijden. De Europeanen durven niet in opstand te komen tegen Trumps sancties tegen Iran en zijn het over China heimelijk met hem eens. Als ze zich tegen hem verenigen, zoals in de aanloop naar de G7, spreekt hij het toverwoord ‘Rusland’ uit en verdeelt hij hen opnieuw.

De Slimme Mensen snappen er niets van. Zij zullen elk succes van Trump blijven ontkennen en de kleine lettertjes uitvlooien tot ze een fout vinden, zonder te beseffen dat in de overgang naar het keizerrijk details niet tellen.

Ook Octavianus was in de ogen van veel van zijn Romeinse tijdgenoten een door en door slechte man. Maar als Augustus triomfeerde hij. Dat is een van de meest verontrustende lessen van de geschiedenis. Het zou jammer zijn mochten Slimme Mensen die les tot hun schade en schande opnieuw moeten leren.

Niall Ferguson is hoogleraar aan Hoover Institution in Stanford


DS, 11-06-2018 (The Sunday Times)