Verkiezingen beïnvloeden, een handleiding


Russische organisaties deden hun best om zand te strooien in het raderwerk van de Amerikaanse democratie. Dat wisten we. Maar het was veel meer dan wat online vandalisme. De aanklacht van Robert Mueller richt de schijnwerper op een uiterst gesofisticeerde machinerie.


Valse Facebookaccounts van Russische oorsprong, provocerende tweets, misleidende advertenties: die waren vorig jaar al aan het licht gekomen. Maar uit de 37 pagina’s tellende aanklacht van speciaal procureur Robert Mueller blijkt dat de manipulatie van de Amerikaanse presidentsverkiezingen een uiterst professionele, gesofisticeerde en strikt gecontroleerde operatie was. Wat leert de aanklacht over het Russische opzet?


1. Plan zorgvuldig

In juli 2013 wordt het Internet Research Agency opgericht. Het is niet zomaar een zaaltje vol betaalde internettrollen, maar een organisatie met honderden medewerkers en minstens vijf departementen, waaronder een IT-afdeling, een grafische en een financiële afdeling. Een van de doelstellingen van het IRA is een ‘informatieoorlog tegen de Verenigde Staten van Amerika’.

Het IRA wordt aangestuurd en gefinancierd via een ander Russisch bedrijf, Concord, dat de link is met de Russische overheid. Concord heeft verschillende contracten met het Kremlin en staat in voor een breder propagandaproject dat zowel binnenlandse als buitenlandse doelen beoogt: Project Lakhta. De baas van Concord is Jevgeni Prigozhin, bijgenaamd de ‘kok van Poetin’ omdat hij, jawel, ooit de kok van Poetin was.

Al in 2014 begint het IRA zich te bemoeien met socialenetwerksites in de VS. Vanaf mei van dat jaar is het expliciet de bedoeling de verkiezingen te verstoren, om zo ‘wantrouwen te verspreiden tegenover de kandidaten en tegenover het politieke systeem in het algemeen’.

Maar dat doel evolueert gaandeweg. In februari 2016 gaat bij het IRA een interne nota rond. Voortaan moet ‘elke gelegenheid’ gebruikt worden om ‘Hillary en de rest te bekritiseren (behalve Sanders en Trump, die steunen we)’. Vanaf april 2016 worden systematisch advertenties geplaatst die Trump promoten en Clinton aanvallen.

In juni 2016 communiceren fictieve Amerikanen van het IRA met een échte Amerikaan die deel uitmaakt van een Texaanse vrijwilligersorganisatie. Die Texaan geeft hen een gouden tip: concentreer de inspanningen op ‘purperen’ staten als Colorado, Virginia en Florida, waar de balans makkelijk kan overslaan van Democratisch naar Republikeins. Dat geeft het IRA het idee betogingen te organiseren in die staten.

In oktober en november 2016 wordt geprobeerd om minderheden te ontmoedigen of op te roepen niet te gaan stemmen. Vlak na de verkiezingen wordt opnieuw bijgestuurd: vanaf dan organiseert Rusland ook anti-Trump-evenementen – Rusland ziet Trump blijkbaar het liefst als een zwakke, gecontesteerde president.


2. Heb oog voor detail

Er wordt weinig aan het toeval overgelaten. Vanaf 2014 worden politiek getinte Amerikaanse Facebookgroepen gadegeslagen en opgemeten: hoeveel Amerikanen bereiken ze, hoeveel berichten worden er gepost, hoe wordt er gereageerd? Dat staat allemaal in rapporten.

En dan gaan de ‘specialisten’, de medewerkers van het IRA, aan de slag. Ze zijn ingedeeld in een dag- en een nachtploeg. Ze moeten berichten posten op uren die overeenkomen met de juiste tijdzones. De specialisten krijgen ook een lijstje van Amerikaanse feestdagen, zodat ze daarop kunnen inspelen. Ze maken honderden valse accounts aan op sociale media als Facebook, Twitter en Instagram. Die accounts moeten onder meer dienen om een handvol ervan te kunnen opwerken tot ‘opinieleiders’ in de VS. Ze creëren ook Facebookgroepen over politieke thema’s: ‘Secured borders’ over immigratie, ‘Blacktivist’ over de Black Lives Matter-beweging, ‘United muslims of America’ en ‘Army of Jesus’ over religie. De groepen worden gepromoot via betaalde advertenties op sociale media. De factuur gaat naar Concord. Deze groepen hebben uiteindelijk honderdduizenden leden.

De ‘specialisten’ worden goed aangestuurd. Hun berichten worden nagelezen om erover te waken dat ze authentiek genoeg klinken. Ze krijgen bijvoorbeeld instructies een hoofdaccount te gebruiken om informatie te posten, en enkele bijkomende accounts om die informatie te bekrachtigen met links en reposts.

Op 14 september 2016 krijgt de beheerder van de valse Facebookgroep Secured borders een opmerking van zijn chefs: er staan te weinig berichten over Clinton. ‘Het is van groot belang om intenser Hillary Clinton te bekritiseren’, krijgt hij of zij te horen. Een bijzonder succes is de valse Twitteraccount ‘Tennessee GOP’ of @TEN_GOP, die zich voordoet als de officiële spreekbuis van de Republikeinen in Tennessee en meer dan 100.000 volgers wint.


3. Focus op de virtuele én de echte wereld

Twee medewerkers, Aleksandra Krylova en Anna Bogacheva, reizen van 4 tot 26 juni 2014 door de VS. Ze vergaren onder meer in Nevada, Texas en New York informatie. Om te verhullen dat alle berichten en e-mails uit Sint-Petersburg komen, huurt het IRA servers in de VS waarlangs alle internetverkeer wordt omgeleid (een zogenoemd virtual private network of VPN). Alle berichten lijken uit Amerika zelf afkomstig. Dat maakt het gemakkelijker om bankrekeningen en online Paypalrekeningen te openen waarmee advertenties kunnen worden bekostigd en waarmee geleidelijk ook Amerikanen worden betaald om betogingen te helpen organiseren. Zo werd iemand door de Russen betaald om, verkleed als Hillary Clinton, in een cel te zitten tijdens een betoging in Florida. Ook de cel was door de Russen besteld. Om bankrekeningen te openen, gebruikten ze gestolen gegevens van echte Amerikanen.

Vanaf juni 2016 beginnen de Russen zich op het terrein te bemoeien met de campagne. Op 25 juni organiseren ze in New York een March for Trump, op 22 juli een Down with Hillary-event. De spandoeken voor March for Trump vragen en krijgen de Russen van de officiële Trumpcampagne in New York. Maar het is de door het IRA verzonnen ‘Matt Skiber’, die een Amerikaan betaalt om affiches te drukken en een megafoon te kopen. De eveneens fictieve ‘Josh Milton’ stuurt een persbericht naar de media. In Florida organiseert het IRA op 20 augustus een reeks Florida goes Trump-evenementen. De advertenties die het daarvoor koopt op Facebook, bereiken 59.000 gebruikers. 8.300 mensen klikken op de advertenties en komen zo terecht op de valse Facebookgroep ‘Being patriotic’. In Pennsylvania, nog een ‘purple state’, organiseren de Russen ‘Miners for Trump’.


4. Dring diep door

Hier komen we op het meest gevoelige terrein: was er ‘collusie’ tussen de Russen en het campagneteam van Trump? Donald Trump heeft op Twitter geclaimd dat de aanklacht hem vrijspreekt. Dat klopt niet – de aanklacht spreekt er zich simpelweg niet over uit.

Wel lezen we dat het IRA honderden Amerikaanse e-mailadressen met valse namen creëerde, om in contact te komen met campagnemedewerkers. Het had een lijst gemaakt van meer dan honderd ‘echte’ Amerikanen met wie het in contact stonden via mail en sociale media. In zeker één geval werd er ook getelefoneerd. In alle geciteerde gevallen menen de campagnemedewerkers dat ze met landgenoten te maken hebben. Het gaat vooral over vrijwilligers uit het Trump-kamp. Maar via die vrijwilligers raken ‘Matt Skiber’ en ‘Josh Milton’ aan de e-mailadressen van minstens drie officiële campagnemedewerkers. Of (en hoe) die campagnemedewerkers ooit reageerden op de mails die ze van ‘Skiber’ en ‘Milton’ kregen, staat er niet bij.

Robert Mueller onderzoekt al sinds mei 2017 de Russische beïnvloeding van de verkiezingen. Uit de aanklacht blijkt dat hij tot in de kern van de Russische propagandamachine is geraakt. Hij noemt bijvoorbeeld veertien bankrekeningen waarlangs Concord geld doorstortte aan het IRA. Mueller weet ook dat de trollen van het IRA hun baas, Prigozhin, een verjaardagscadeautje gaven: op of rond 29 mei stond er een Amerikaan aan het Witte Huis met een bordje ‘Gelukkige 55ste verjaardag, beste baas’.

We lezen ook een aandoenlijk mailtje van specialist Irina Kaverzina aan een familielid: ‘Er was een crisisje op het werk: de FBI heeft ons gevonden (geen grap). Dus ik moest samen met de collega’s de sporen doen verdwijnen.’ Kaverzina maakt er geen geheim van wat ze deed: ‘Ik maakte al die foto’s en berichten, en de Amerikanen geloofden dat het door hun mensen was geschreven.’


DS, 21-02-2018 (Dominique Deckmyn)

Bijgesloten Plaatje(s)