Acteur met een beperking? Daar doet de school niet aan
Turnhouts Sint-Jozefcollege weert bewerking 'Don Quichot' wegens 'te bevreemdend' voor 14-jarigen
13-12-17, 09.06u - Ewoud Ceulemans

Een Turnhoutse school staat in het oog van de storm. Leraars wilden het toneelstuk Don Quichot, waarin een jongen met een beperking de hoofdrol speelt, niet programmeren, omdat het 'te bevreemdend' zou zijn en 'afkeer' zou kunnen opwekken. De school nuanceert, maar experts zien vooral een gemiste kans.
"Don Quichot is een oproep om mensen met een beperking als mens te behandelen. Een mens met dromen en verlangens die elke ochtend in een lichaam wakker wordt dat niet doet wat hij zou willen dat het doet. 'Behandel me als een mens', loopt als een drum door deze voorstelling."
Dat schreef theatermaker Stefan Perceval vorige week op zijn website. Perceval regisseerde Don Quichot, een bewerking van de klassieker die werd geschreven en gespeeld door Brent Vandecraen, een 19-jarige jongen met een lichamelijke beperking. De voorstelling, een productie van theaterwerkplaats HetGevolg, toert ook langs scholen. Maar niet langs het Sint-Jozefcollege in Turnhout.
Het lerarenkorps van de school had in een mail aan Perceval verklaard waarom ze de voorstelling niet wilden programmeren. "Voor vele 14-jarige leerlingen kan dit stuk niet enkel bewondering opwekken voor de hoofdacteur, maar ook heel wat vervreemding. Onvoldoende begrip of inleving kan namelijk een zekere afkeer opwekken."

Een dag later wil de school dat nuanceren. "Onze leraars vonden dat onze leerlingen niet klaar waren voor zo'n theatervoorstelling. Maar dat ging over de vormelijke inkleding, niet over de hoofdrolspeler", verklaart prefect Philip Brinckman. "Toegegeven: het was misschien ongelukkig geformuleerd." In een brief aan de ouders schept het college duidelijkheid. "De betrokken leerkrachten meenden dat het stuk te moeilijk zou zijn voor leerlingen die nauwelijks theaterervaring hebben. Er werd gevreesd dat het stuk op zich eerder vervreemdend zou werken omdat het te hoog gegrepen leek."
Brinckman benadrukt dat de leerlingen van het derde jaar verplicht zijn om buiten de schooluren minstens 30 uur te besteden aan sociale projecten, waarvan sommige ook betrekking hebben tot mensen met een beperking.
Maar dat vindt Perceval niet voldoende. "Don Quichot is een oproep tot meer menselijkheid. Op het podium zie je Brent staan, als iemand die vraagt dat hij behandeld wordt als een mens die mag dromen. Wat is er in godsnaam abstract aan een jongen die moet vechten tegen zijn lichaam en leeft in een wereld die hem voortdurend betuttelt, en hem zegt dat hij geen advocaat of acteur kan worden?"

'Tytgat Chocolat'
Bovendien voorziet HetGevolg in voor- en nagesprekken die de voorstelling kaderen, en heeft de theaterwerkplaats lesmappen waarmee leerkrachten aan de slag kunnen. Orthopedagoog Geert Van Hove (UGent) vindt de houding van de school een gemiste kans. "Uit sociaal-psychologisch onderzoek blijkt dat we mensen met een beperking beter leren kennen en begrijpen, als we samen met hen dingen doen. Dus als die school weet dat het om een begeleide confrontatie gaat, met een voor- of een nagesprek, kan ik me niet voorstellen dat jongeren van 14 niet in staat zijn om over die confrontatie na te denken."
Dat Don Quichot te donker of te abstract zou zijn, hoeft zo'n reflectie niet in de weg te staan. "Niet alles moet even vrolijk zijn als Tytgat Chocolat", vindt Van Hove. "Integendeel: het is goed om zo iemand eens in een andere rol te zien dan 'de arme gehandicapte' die centjes krijgt bij de Warmste Week. Daarom alleen verdient Don Quichot al een pluim. Het is goed dat we eens geconfronteerd worden met iets dat we niet begrijpen. Leerkrachten en theatermakers kunnen jongeren helpen die barrière te overwinnen."
Dat ziet ook Perceval. "We hebben al voor scholen gespeeld. De reacties waren geweldig. Natuurlijk is dat soms onwennig, maar achteraf drukken jongeren van 14 wel hun respect uit. Echt waar: hun wereld gaat open."


-------
EIGEN MENING:
Ik heb getwijfeld of ik hierover wel iets mocht schrijven, omdat ik als ex-werknemer de theaterwerkplaats in kwestie zeer goed ken. Maar ik heb besloten dat toch te doen, omdat het relevant is.
Dit is namelijk in de eerste plaats een nondiscussie. Niet omdat één of geen van beiden gelijk zou hebben, maar omdat er niet naar elkaar geluisterd wordt.
De school zegt in kwestie stelt: “Wij vinden de voorstelling te moeilijk voor onze 14-jarigen." Terwijl Perceval verontwaardigd roept: “ze lusten de gehandicapte niet!”
Als er van iets sprake is, is van het van gebrekkige of kwaliteitsarme communicatie. Blijkbaar is de leerkracht in kwestie er niet in geslaagd eenduidig en zonder ruimte voor misverstand te verwoorden wat de motieven van de keuze waren.

Daarnaast herhaalt een structureel probleem zich: schoolvoorstellingen worden door gezelschappen steevast op een hogere leeftijd ingeschat dan door scholen of zelfs cultuurcentra en hun programmatoren. De verkoopsdynamiek speelt daarin een rol: er moet een titel, korte inhoud en bijbehorende leeftijdscategorie vastgelegd worden lang voordat de productie in kwestie gemaakt wordt. Daardoor ontstaat er regelmatig een discrepantie tussen wat aangeboden wordt en wat verkocht. Het hele systeem is hiermede verantwoordelijk voor.

Dialoog is zoals zo vaak de oplossing. Wat in ieder geval niet tot een geslaagde oplossing leidt, is de media als platform gebruiken. Wie links en rechts de reacties leest, en dat zal niemand verbazen, merkt dat er met onthutsend weinig kennis van zaken en zonder scrupules wordt geoordeeld en veroordeeld.
Dat die dialoog niet lukt, komt volgens mij dan ook door het gebrek aan empathie van zowel school als gezelschap. Geen van beiden kan of wil zich inleven in de positie van de ander.
Dat blijkt te meer uit de brief die de school aan de ouders van haar leerlingen stuurde:




Ten tweede: de media speelt hier opnieuw haar weinig flatterende rol. Waar dit artikel in De Morgen nog de beleefdheid had om de school aan het woord te laten, bestonden de artikels in GvA en Nieuwsblad uit enkel het standpunt van Perceval. Opnieuw: kan er een dialoog plaatsvinden? Als het dan toch moet, in de media, maar ook daar: een dialoog.

En ten derde: hoe schrijnend ironisch is het weer dat prefecten, regisseurs, leerkrachten en directeurs allemaal hun zegjes doen, gezeten op hun ivoren tronen in hun ivoren torens. Maar kan iemand Brent eens aan het woord laten? Of Ehsan, de Iraanse kunstenaar wiens rol in het maken van deze voorstelling onderbelicht blijft? Of godbetert de leerlingen die gaan kijken zijn? Waren die zo gechoqueerd door een gehandicapte op de scène? Of was de theatertaal van de voorstelling gewoonweg te complex?
Zou het niet een geweldige aanleiding zijn om leerlingen en Brent, Ehsan en Eugenia samen aan een tafel te zetten en elkaar te laten vertellen wat en hoe? Of is dat een te eenvoudige oplossing?