Homo’s waren niet welkom vanwege ‘de Russen’

Het vermoeden had hij al, maar socioloog Rob Tielman zocht zijn hele leven tevergeefs naar het eerste bewijs dat homo’s door de Nederlandse overheid systematisch werden geweerd. Nu is het er.

Waarom? Dat is de korte, maar grote vraag. Waarom hield de overheid in de jaren vijftig mensen van wie gedacht werd dat zij homoseksueel waren, buiten de deur? Dat zij mogelijk chantabel waren, kan het argument niet zijn. Een homoseksuele geaardheid was immers, ook in die tijd, in Nederland helemaal niet strafbaar.

In het Stadsarchief van Amsterdam zijn, werd vandaag bekend, de registers opgedoken van de Beoordelingscommissie Zedelijk Gedrag Gemeentepersoneel, met daarin 1500 namen van afgewezen sollicitanten. Tussen de jaren 1950 en 1958 was een homoseksuele geaardheid alleen al reden om iemand als ambtenaar te weigeren. Omdat het register voorlopig gesloten blijft, is het gissen naar de argumenten daarvoor.

Spionage
Toch heeft socioloog Rob Tielman sterk de indruk dat het weren van homo’s uit overheidsdienst te maken heeft met hun mogelijke kwetsbare positie. “Het was de Koude Oorlog, en de Russen zouden die homoseksuele ambtenaren misschien onder druk kunnen zetten om hen vervolgens te laten spioneren. Homoseksualiteit was weliswaar niet verboden, maar dat is iets anders dan dat deze seksuele geaardheid was geaccepteerd.” De toenmalige Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) heeft volgens Tielman die maatschappelijke druk toch als risico ingeschat.

Die verklaring van Tielman is meer dan een veronderstelling. Hij is dé kenner van de homoseksuele geschiedenis van Nederland. In 1982 promoveerde hij in Utrecht op het standaardwerk ‘Homoseksualiteit in Nederland’, waarin hij voor het eerst de langdurige maatschappelijke achterstelling van homoseksuelen beschreef. Hij was van 1971 tot 1975 algemeen secretaris in het bestuur van het COC en voerde begin deze eeuw namens het COC ook de onderhandelingen met de rijksoverheid toen het oorlogsleed van homoseksuelen in 2003 werd gecompenseerd.

Screening
Tielman was ook een vriend van de in 1997 overleden Benno Prem*sela, die destijds als voorzitter van de belangenorganisatie COC regelmatig overleg voerde met de overheid. “Premsela heeft mij verteld dat hij begin jaren zeventig een gesprek heeft gevoerd met Molly Geertsema (toenmalig minister van binnenlandse zaken voor de VVD, red.)”, vertelt Tielman. “Omdat wij toen al het vermoeden van tegenwerking hadden, heeft hij eens aan Geertsema gevraagd of er bij de overheid op homoseksualiteit werd gescreend en of daar registers van werden bijgehouden.”

Daarop wilde Geertsema niet antwoorden, aldus Tielman. “Maar Geertsema zei wél dat hij zich daarbij iets kon voorstellen omdat homoseksuelen maatschappelijk kwetsbaar zouden zijn en daarmee aantrekkelijk voor de Russische geheime dienst.” Volgens Premsela kon hij Geertsema er vervolgens van overtuigen dat ambtenaren niet gechanteerd kónden worden als zij openlijk homoseksueel mochten zijn.

Systematisch
Tielman is er van overtuigd dat ook andere grote steden, maar ook de ministeries van de rijksoverheid, homo’s buiten de deur hielden, zeker als het om de departementen van defensie en justitie gaat. “Maar de stukken die in Amsterdam zijn ontdekt, vormen het eerste echte bewijs dat de Nederlandse overheid homo’s systematisch uitsloot. Dat is een waardevolle vondst die ook consequenties moet hebben.”

Belangenorganisatie COC zou wat hem betreft individuen moeten steunen die het archief willen inzien als is vastgesteld dat zij daarin voorkomen. Op basis daarvan moet worden bekeken of er een financiële compensatie moet komen voor de misgelopen carrière, zegt Tielman. Maar een excuses van de regering voor de uitsluiting van homoseksuelen, is volgens hem wel het minste.

Daarnaast heeft de vondst wetenschappelijke waarde, zegt hij. “Er moet nader onderzoek komen naar het bestaan van zulke registers bij de Nederlandse overheden, om die vervolgens door wetenschappers te laten bestuderen.” Die kunnen dan het hoofdstuk schrijven dat nog ontbreekt in Tielmans standaardwerk.

Homoseksualiteit niet verboden, maar ongewenst
In de jaren vijftig was homoseksualiteit in bijvoorbeeld Groot-Brittannië en de VS strafbaar, waardoor homo’s hun geaardheid verborgen hielden. Bij openlijke homoseksualiteit werden zij vervolgd of ‘behandeld’ en kwamen zij in ieder geval niet in aanmerking voor een overheidsbaan.
Nederland volgde Frankrijk, waar in de 18de eeuw deze strafbaarheid door de Revolutie werd afgeschaft. Dit werd overgenomen in landen als België, Luxemburg, *Beieren, Italië, Spanje en Portugal. Toch bleef de maatschappelijke afwijzing van homoseksualiteit tot in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw bestaan.

In delen van het Verenigd Koninkrijk werd homoseksualiteit pas in de jaren tachtig van de vorige eeuw legaal. In de VS werd de strafbaarheid per staat geregeld; als eerste schafte Illinois deze af in 1962. Tot en met 2002 volgden 35 andere staten, waarna in 2003 voor de overige 14 staten de strafbaarheid door het Hooggerechtshof ongeldig werd verklaard.

Nader onderzoek
Een brede coalitie van partijen in de Amsterdamse gemeenteraad vindt dat de stad openlijke excuses moet aanbieden als vaststaat dat er in de jaren vijftig mensen met een vermeende homoseksuele geaardheid niet voor een functie als ambtenaar in aanmerking kwamen. VVD-raadslid Marja Ruigrok pleitte voor een onderzoek naar deze kwestie. “Mensen als ambtenaar weigeren om wie ze liefhebben, past niet bij Amsterdam. Nu niet, toen niet.”

Bron: Trouw, 30.11.2017
https://www.trouw.nl/samenleving/ho...ssen-~a280001f/

Eigen mening:

Het blijft me keer op keer verbazen hoeveel invloed iemands geaardheid kan hebben op zijn/haar sociaal leven en carrièremogelijkheden. De idee dat men in de jaren vijftig registers aanlegde met afgewezen “homosollicitanten”, verbaasde me echt.

Ik had enerzijds wel verwacht dat men in de 50’s minder open-minded was op vlak van geaardheid dan op heden, maar mensen collectief weigeren met als enige motivatie hun geaardheid had ik écht niet verwacht. Alleszins niet hier, niet in de Lage Landen.

Na het lezen van dit artikel vraag ik me af in welke mate geaardheid vandaag de dag, hier en nu, een rol speelt in de kans die je maakt op de arbeidsmarkt.