Werken bij een Berlijnse start-up: van naïef tot keihard


In een onthullend boek ontmaskert de jonge Française Mathilde Ramadier de start-upcultuur in Berlijn. Onder het vernis van de hippe landschapskantoren en de alles likende Facebookcultuur gaat een keiharde wereld van uitbuiting, sociale controle en intellectuele leegte schuil. ‘Il faut souffrir pour être in.’


Als een moderne goudzoeker voelde Mathilde Ramadier, zich toen ze als 23-jarige in 2011 naar Berlijn verhuisde. Het waren de jaren waarin de Duitse hoofdstad avonturiers en creatievelingen van overal in Europa aantrok. Op zoek naar een opportuniteit om de wereld te veranderen.

Berlijn, ook wel liefkozend ‘Silicon Allee’ genoemd, stond op het punt het nieuwe ‘Silicon Valley’ van Europa te worden. Succesvolle internetconcepten werden er in een Duits jasje gestoken.


Start-ups, de hippe term voor jonge internetbedrijven, schoten er als paddenstoelen uit de grond – zo’n 400 in amper zeven jaar – en jonge ontwikkelaars van de generatie Y zakten massaal af naar de Duitse hoofdstad om er hun geluk te beproeven.

Een van hen was ruim vier jaar lang de jonge Française Ramadier, die gewapend met twee universitaire diploma’s (grafische kunst en filosofie) en drie talen (Frans, Duits en Engels) voor een twaalftal Berlijnse start-ups werkte. Soms in loondienst, meestal freelance of met een contract van (zeer) beperkte duur. Een ervaring die haar zo aangreep dat ze er een boek over schreef (Bienvenue dans le nouveau monde, 2017, Editions Premier Parallèle), dat begin dit jaar in Frankrijk insloeg als een bom.

Het beeld dat Ramadier schetst van de Berlijnse start-upwereld, stemt dan ook in niets overeen met het label dat de New York Times ooit op de hoofdstad van Duitsland plakte vanwege het alomtegenwoordige economische dynamisme: dat van ‘de coolste stad ter wereld’. Integendeel, achter de hippe façade van de Berlijnse start-ups gaat volgens haar een heel andere wereld schuil. Waar tussen werknemers een keiharde concurrentie heerst en jonge, meertalige en vaak overgekwalificeerde jongeren systematisch worden gemanipuleerd en gebrainwasht om nietszeggende repetitieve taken uit te voeren. Zonder enige werkzekerheid en voor een onthutsend laag loon.

Eén voorbeeld uit het boek spreekt boekdelen. Eind 2011 – vier jaar voor in Duitsland het minimumloon werd ingevoerd – wordt Ramadier aangeworven als grafisch designer bij een niet nader genoemde ‘bekende Duitse start-up’. Haar werkplek is fantastisch, vanuit haar bureau ziet ze aan de ene kant uit op een modern kunstwerk en aan de andere kant op de Spree.

Maar als haar loon ter sprake komt, blijkt dat de blitse dertigjarige ceo de in de advertentie beloofde 1.500 euro per maand niet kan betalen vanwege ‘onduidelijke financiële moeilijkheden’. Ze moet het doen met 500 euro per maand. Wanneer ze weigert, krijgt ze te horen ‘dat ze op die manier nooit zal slagen in dit milieu’ en voorspelt de jonge dynamische ceo haar snoevend ‘hoogstens een carrière als onthaalhostess’.


Bullshit jobs

Het is de eerste maar lang niet de laatste keer dat Ramadier de keerzijde van de Berlijnse start-upcultuur ervaart. Zelf zal ze met een 4/5de contract in die vier jaar in de Duitse hoofdstad hoogstens 960 euro per maand verdienen. Waardoor ze zichzelf beschouwt als de perfecte exponent van de ‘generatie 1000 euro’, de huidige generatie twintigers die het moet stellen met steeds meer ‘bullshit jobs’ en nog meer onbeantwoorde vragen over de toekomst.

‘Of 960 euro voldoende is om van te leven in een stad als Berlijn? Ik had als scenariste van stripalbums gelukkig nog inkomsten uit auteursrechten. In mijn geval was het vooral een bijverdienste’, legt ze uit aan de telefoon vanuit Berlijn. ‘Maar in principe kan je met dat bedrag rondkomen. Ik huurde toen een appartementje met meerdere kamergenoten. En Berlijn is redelijk goedkoop. Je kan hier al een kamer huren in een meerpersoonsappartement voor 300 euro.’

De keuze om te gaan werken in de Berlijnse start-upwereld was volgens haar logisch. ‘Ik was echt gemotiveerd en kwam zonder vooroordelen. Ik werd aangetrokken door het dynamisme van de start-ups, waar toen ook veruit de meeste jobaanbiedingen waren te vinden. Het is gewoon moeilijk om als buitenlander in Berlijn aan een andere job te raken.’


Geen klokkenluidster

In het begin ondertekende ze daarom zelfs eenmaal een contract waarin geen loon en geen looptijd stonden vermeld. Maar er stond wel een clausule in dat als de start-up niet tevreden was over haar werk, hij haar slechts deels of helemaal niet moest uitbetalen.

Toch beschouwt Ramadier zich niet als een klokkenluidster. ‘Neen, mijn boek is geen aanklacht. Ik wil gewoon een stem geven aan de vele petits mains die anoniem in de coulissen werken en wier verhaal nooit wordt gehoord’, zucht ze aan de telefoon.

Al steekt ze niet onder stoelen of banken dat het wel degelijk haar bedoeling is om de mythe rond Silicon Valley te doorprikken. ‘Rond veel internetstart-ups hangt vandaag een misplaatste heldenstatus. We plaatsen ceo's en hun start-ups op een voetstuk, terwijl meer dan 90 procent van alle start-ups failliet gaat en er zelden of nooit wordt geschreven over de keerzijde van de medaille.’

Opvallend: bij een Berlijnse start-up ben je nooit stagiair, zelfs al krijg je maar een contract van drie maanden. Je bent er altijd manager, zodat je naar buitenuit kunt uitpakken met je nieuwe job. Ook als je na een sollicitatiegesprek van amper 10 minuten bent aangeworven via Skype.

Zelf was Ramadier in die vier jaar meermaals contentmanager en eenmaal zelfs countrymanager. Maar in werkelijkheid was ze elke dag acht tot elf uur bezig met het schrijven van repetitieve reclameboodschappen. In één geval zelfs niet eens voor mensen maar voor robots, namelijk de wiskundige algoritmes van Google.


Smiley’s

‘Naar buitenuit is iedereen supervriendelijk. Elke keer dat je bij de HR-manager wordt geroepen, wordt het mailtje afgesloten met een of meer smiley’s’, vertelt Ramadier. ‘Maar op het einde van de dag wordt dat kunstmatig gecreëerde vriendschaps- en familiegevoel vaak gebruikt om je onbetaald overuren te laten doen. Want we zijn toch niet bezig met werk, we amuseren ons, dus waarom tellen?’

Bovendien heerst er bij de meeste start-ups een keiharde onderlinge concurrentie. Bij meerdere start-ups waarvoor Ramadier werkte, werd elk aspect van haar werk constant gemeten en geanalyseerd. En dat door zogeheten ‘quality managers. In het geval van Ramadier vaak overgekwalificeerde buitenlanders die kunnen pronken met een diploma van Harvard of Cambridge.

In de praktijk moesten die managers volgens Ramadier niets meer doen dan een Excelsheet bijhouden met de dagelijkse volautomatisch geregistreerde productiviteitsscores van het personeel. Hoeveel telefoontjes heb je gedaan, hoeveel reclamemailings zijn verstuurd, enzovoorts... Om dan de lat systematisch hoger te kunnen leggen.

Wie met zijn score bovenaan stond, maakte bij een start-up op het eind van de week kans op een aankoopbon van 100 euro bij Amazon. Wie aan de staart van het peloton hing, maakte een grote kans op ontslag.

‘Veel van mijn collega’s gebruikten hun volledige middagpauze om hun profiel op Facebook of Instagram bij te werken. Een selfie hier, met zicht op de skyline van Berlijn. Een foto op Instagram daar met een foto van een mooi geënsceneerde werklunch. Internet is het uitstalraam bij uitstek voor elke start-up. En dus moet je er constant mee bezig zijn’, vertelt Ramadier.

Wat in het begin nog optioneel is, wordt bij veel bedrijfjes al snel verplicht. Werknemers worden aangezet om dag en nacht het juiste dynamische beeld van hun start-up te verspreiden. Tot in het weekend toe. En soms zelfs letterlijk op bevel. Ramadier beschrijft in haar boek hoe een succesvolle ceo – hoofd van een enorme incubator van Berlijnse start-ups – ooit de werkvloer kwam op gestormd al roepend: ‘Ik wil zo snel mogelijk 1.000 likes op Facebook voor mijn nieuwe onderneming. Like nu en trommel al je vrienden op om hetzelfde te doen.’

Zelf was Ramadier als een van de weinigen niet actief op Facebook. ‘Het geeft een vals beeld van de realiteit en ik heb gezien hoe verslavend het is. Ik heb veel vrienden in de kunst- en schrijverswereld die soms kampen met een gebrek aan inspiratie. Velen van hen doden dan de tijd door op Facebook te surfen om te zien waar anderen mee bezig zijn. Waarna ze alleen maar nog depressiever worden.’


Avontuurlijk of dom?

Het roept meteen de vraag op waarom Ramadier en vele anderen van de generatie Y het zo lang uithouden in die holle wereld. Was ze dan zo naïef? ‘Omdat het avontuur je aantrekt als je tussen 23 en 28 bent. En omdat je tegenover je ouders, je vrienden en familie op zijn minst de schijn wil ophouden dat je succesvol bent.’

En uit financiële redenen. ‘Veel jongeren uit bijvoorbeeld Spanje of Griekenland hebben het in eigen land nog veel moeilijker om een geschikte job te vinden. En Berlijn is een leuke stad, waar het goed leven is. Minder stresserend en veel goedkoper dan bijvoorbeeld Parijs. Bovendien is er altijd hoop op beter. Die was er ook altijd bij mij. Niet alles is hier zwart, er zijn ook goede start-ups’, benadrukt Ramadier.

Maar dat die goede start-ups in Berlijn eerder schaars lijken te zijn, blijkt volgens Ramadier uit de vele reacties van mensen die zich in haar boek herkennen. ‘Ik kreeg weinig of geen negatieve reacties. Een vriendin van mij heeft inmiddels wel een vast contract bij een start-up. Zij verveelt zich wel een beetje, maar benadrukt dat er bij haar van sociale uitbuiting geen sprake is.’

Een ander teken aan de wand is volgens Ramadier dat velen in de Berlijnse start-upwereld het ook vandaag nog erg moeilijk hebben om financieel de touwtjes aan elkaar te knopen. ‘Ik heb vrienden die hun auto moesten verkopen en hun appartement onderverhuren om rond te komen. Terwijl ze zelf in een zetel slapen.’


DS, 06-05-2017 (Nico Tanghe)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB