Nu moet Londen door het stof


Eerst als fabeljournalist en later als spektakelpoliticus heeft Boris Johnson van de Europese Unie een draak gemaakt. Nu de Britten ervan weglopen, zou ze weleens lelijk vuur kunnen spuwen, schrijft Paul Goossens.


‘Wat Rome de das omdeed, waren de golven Vandalen, Alanen, Franken, Alamannen, Goten, Hunnen…’ Woorden van Brexitboegbeeld Boris Johnson in zijn boek Rome. Droombeeld van Europa uit 2006. De diagnose is betwistbaar en Johnson voert weinig feiten aan om zijn stelling te onderbouwen. Waarom ook? De val van Rome blijft tot de collectieve verbeelding spreken en verklaart de fascinatie van zoveel politici voor de stad aan de Tiber. Rome is altijd bruikbaar en bij momenten zelfs een perfect alibi, bijvoorbeeld om de angst voor de vreemdeling op te poken.

Hoed u trouwens voor schrijvende politici, ongeacht of ze het over Rome, de islam, de media of de natiestaat hebben. Het is hen zelden om de ware toedracht te doen. Altijd hebben ze een hoger doel: hun gelijk in de politieke strijd. A fortiori geldt dat voor Johnson. Als hij schrijft over pushy parents, de Romeinse droom of de Churchill-factor, dan dient hij zijn berekende agenda. Dat deed hij al zonder scrupules als Europees journalist.


De kromming van de bananen

In de jaren 90 was hij een star in de Europese perszaal. Hij provoceerde graag en vond het heerlijk om het legioen van Europese perschefs te jennen. Daar is niets mis mee. De Europese woordvoerderij is nog altijd een fabriek, die meent dat ze zowel onfeilbaarheid als het eeuwige leven produceert. Het probleem van de journalist Johnson lag niet in zijn optreden, wel in zijn schrijven. Feiten interesseerden hem nauwelijks, geruchten des te meer. Of het nu over de kromming van de bananen of de vorm van de aardbeien ging, als Johnson er een verhaal over maakte, dan kon de lezer de waarheid niet van de fictie onderscheiden. Daar was het Johnson precies om te doen, dat was zijn missie. Zo werd hij populair, zo scoorde hij en werd hij trendsetter van dat heel aparte genre, dat van de Britse eurojournalistiek. De afzichtelijke draak die de tabloids van Europa maakten en die sindsdien een positief debat over de Europese Unie in Engeland onmogelijk maakt, was grotendeels ‘made by Boris Johnson’. Ongetwijfeld had Johnson een pen, maar als journalist was hij waardeloos en zijn verantwoordelijkheid dat oudere en minder gefortuneerde Britten allergisch voor Europa zijn, is verpletterend.

Omdat Johnson van Europa een draak maakte en voor zichzelf een heldenrol reserveerde, bevindt Groot-Brittannië zich nu in drijfzand. De Schotten stoffen de onafhankelijkheid weer af, het pond en de koersen crashen, de Conservatieve partij is rijp voor een overname door Ukip en de natie is tot op het bot verdeeld. De situatie roept herinneringen op aan de Suezcrisis van 1956. Pas toen ze in Suez voluit op hun bek gingen, beseften premier Anthony Eden en het Foreign Office dat de 19de eeuw en het Britse imperium voorbij waren en dat hun illusies het land ondermijnden. Niet alle Britten zijn pragmatisch, sommigen zijn heel hardleers en ziende blind, zeker als ze dagelijks een dosis tabloids slikken. Boris Johnson is zo’n specimen.


Chanteerbaar

Net zoals de illusionist Eden toen, overschat Johnson nu de machtspositie van Groot-Brittannië in de wereld. Tegelijkertijd onderschatte hij de brute kracht van referenda en populistische kreten. Hij pokerde ermee en won, maar is nu de gevangene van zijn beloftes. Hoe beklemmend die overwinning is, bleek uit zijn eerste woorden na de zege. Het werd een pleidooi om de exit in alle rust te organiseren, haast was er echt niet bij. Een U-turn is dat niet, wel versterkt het de indruk dat sommige Conservatieven oordelen dat een nieuwe deal met Europa haalbaar is. Dat ‘out niet out is’, met andere woorden, dat referenda tot de Britse politieke folklore behoren en er donderdag niets onherroepelijks werd beslist. Er zijn er in Den Haag, Warschau, Kopenhagen en Antwerpen die er ook zo over denken en menen dat Europa niet zonder Britten kan.

Fout natuurlijk. In de jaren 60 werd het tegendeel bewezen. Wel wordt een Europese Unie zonder de Britten een andere Unie. Ze wordt kleiner en allicht gemakkelijker chanteerbaar. Tenminste, als het Brits referendum tot een passage in een onderhandelingsproces wordt herleid. Dan verlaagt een Brexit de drempel bij andere lidstaten om een gelijkaardige demarche te ondernemen. Daarom moet Londen nu door het stof. Hoe meegaander Brussel is, hoe groter de kans dat anderen op hun beurt aan een exit beginnen en de hele Unie ontrafelt.

Of een Unie zonder het Verenigd Koninkrijk socialer wordt, is nog maar de vraag, want de Britse obstructiepolitiek kon in diverse andere hoofdsteden op begrip en zelfs sympathie rekenen. Een Unie zonder de Britten wordt wel een meer politieke unie. Toen Guy Verhofstadt in 2004 door Tony Blair als Commissievoorzitter werd gewraakt, was dat niet omdat hij te liberaal was, wel omdat hij de integratie van de vele nationale defensies te concreet invulde. Met een Europese vlag en hymne konden Blair en zijn diplomaten leven, met een gemeenschappelijk militair hoofdkwartier daarentegen...


Blog DS, 25-06-2016 (Paul Goossens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB