Als de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens stelt dat ‘iedereen’ bepaalde rechten heeft, geldt dit dan ook voor mensen met een handicap? Decennia lang leek dit zelfs in vooruitstrevende samenlevingen niet het geval te zijn: daar waar de meesten over een aantal rechten beschikken, sprak men bij mensen met een handicap over ‘behoevenden’ die ‘zorg’ vereisen.
Het aannemen van het VN-Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap (2006) gaf een verschuiving aan in dit soort van denken. Mensen met een handicap zouden niet langer gezien mogen worden als passieve ontvangers van zorg of ‘zorgobjecten’, maar als mensen met rechten die op gelijke voet leven met andere leden van de samenleving.

Tot nog toe werd het Verdrag door meer dan 150 landen geratificeerd, waaronder België en de meeste – maar nog niet alle – lidstaten van de Europese Unie. Maar heeft dit Verdrag echt een verschil gemaakt in de praktijk? Elk jaar zou de viering van de Internationale Dag voor Personen met een Handicap op 3 december, een gelegenheid moeten zijn om de impact van het beleid van staten op de rechten van personen met een handicap te evalueren. Het beeld dat we daarbij te zien krijgen is gemengd, niet enkel in Europa, maar in de hele wereld.

Zelf beslissen
Het Verdrag voorziet in het recht van mensen met een handicap om zelf over hun eigen leven te beslissen, waar en met wie ze willen wonen, of ze een gezin willen stichten enzovoort, en staten moeten deze rechten bevorderen en beschermen. Een aantal Europese landen blijft mensen met een handicap echter te weinig steun bieden om onafhankelijk leven en inclusie in de gemeenschap mogelijk te maken. Mensen met lichamelijke, intellectuele of psychosociale beperkingen worden nog steeds in zorginstellingen geplaatst, en dit zorgtype vormt nog te vaak de hoeksteen van beschikbare diensten. Dit is niet enkel het geval in Centraal- en Oost-Europa maar ook in enkele West-Europese landen, waar vaak te veel de focus gelegd wordt op het aantal bedden dat voorzien wordt en te weinig aandacht gaat naar keuzevrijheid en inclusie.

In september 2014 stelde het VN-Comité voor de rechten van personen met een handicap vast dat België nog steeds te hard leunt op institutionele zorg voor personen met een handicap en dat hen te weinig autonomie en keuzevrijheid gelaten wordt om over hun eigen leven te beslissen. Het is daarenboven veelzeggend dat het publieke debat in België over de grootschalige ‘export’ van Franse gehandicapten naar zorginstellingen in Wallonië tot nog toe focuste op beschuldigingen van mensonterende omstandigheden in één instelling, in plaats van op de impact op het recht van deze mensen om deel uit te maken van de eigen gemeenschap.

Crisis
In heel wat Europese landen kregen we nog niet zo lang geleden te maken met besparingen, waarbij ook geknipt werd in de beschikbaarheid van persoonsgebonden budgetten en persoonsgerichte sociale diensten. Het gebruik van een besparingsbeleid als excuus om niet te investeren in een inclusieve samenleving vindt zelfs plaats in landen die weinig getroffen werden door de economische crisis. Zoals af te leiden valt uit de Frans-Waalse akkoorden, zijn landen geneigd om een logica van ‘economisch reductionisme’ aan te nemen, waarbij ze hun verantwoordelijkheden verschuiven naar particuliere winstondernemingen. Zo berichtten de media nog niet zo lang geleden over nieuwe plannen om Franse gehandicapten in een voormalig benzine-depot in Chercq te plaatsen. Hierbij werd echter helemaal geen aandacht besteed aan wat dat betekent voor de mensen zelf. Al wat van belang leek was het feit dat het zo’n goed ‘business plan’ was, alsof de betrokkenen gewoon goederen zijn.

In deze context moeten organisaties van rechthebbenden de krachten blijven bundelen om de boodschap van het Verdrag luid en duidelijk over te brengen naar de Europese beleidsmakers. Personen met een handicap zijn mensen, geen objecten; en die ‘iedereen’ in de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens geldt ook voor hen!

(Jan Jařab is regionaal vertegenwoordiger voor Europa - Kantoor van de VN-Hoge Commissaris voor de Mensenrechten in Brussel)

bron: De redactie - 04/12/14

eigen mening: Mensen met beperkingen vragen extra inzet van anderen. Het is nu eenmaal zo dat mensen met welke beperkingen dan ook, meer op de steun van anderen moeten kunnen rekenen om bepaalde zaken te kunnen. Zo zullen zij meer moeite hebben met bijvoorbeeld alleen of samen wonen. Men kan zoals hier in het artikel voor twee opties kiezen. Men kan deze gehandicapte in een instelling plaatsen waar ze goed verzorgd worden, elke dag eten krijgen, begeleidt worden en sociale contacten leggen. Kortom hier worden constant in de gaten gehouden. Dat is het beeld dat mensen over gehandicapten hebben. We moeten ze constant in de gaten houden als ze koken want ze zouden het huis in brand kunnen steken bijvoorbeeld. Niet elke persoon met een handicap heeft dezelfde beperkingen. Men kan met een lichamelijke beperking zitten waardoor comfort aanpassingen in een huis genoeg zijn om deze persoon alleen te laten wonen. Zoals Jan Jarab aanhaalt denk ik dat het zeer belangrijk is dat deze mensen zelf keuzes mogen maken, zelf beslissen over hun eigen leven. Wij kunnen hen daarin advies geven maar we moeten ze op ten minst de kans geven om de beslissing die zij gemaakt hebben uit te proberen. Er zegt bijvoorbeeld een gehandicapt koppeltje wij zouden graag samen gaan wonen dan vind ik niet dat wij het recht hebben om hen dit te verbieden. We moeten hen deze kans geven, maar te gelijkertijd moeten we hen hierin begeleiden.