‘Historici zullen de generatie van Van Rompuy aan de schandpaal nagelen’


De Nederlandse hoogleraar Ewald Engelen is het enfant terrible van de Nederlandse opiniepagina’s. De man van vitriool brandt in zijn jongste boekje het Europese project plat. ‘Europa brengt ons vandaag het tegendeel van wat Verhofstadt en Van Rompuy beweren: instabiliteit, verarming en een aanval op de democratie.’


‘Als je een jongen als ik vraagt om columnpjes voor je huisblaadje te schrijven, weet je dat je tieten en kont, kut en lul, contestatie en controverse kunt verwachten.’ Diplomatisch kan je Ewald Engelen (51) bezwaarlijk noemen. Een doorsnee academicus al evenmin. De Nederlandse financieel geograaf heeft ergens onderweg besloten om enkel nog te ‘tegendenken’ zoals hij het noemt. Hij verfoeit de graaicultuur van managers en consultants, spuwt multinationals uit die er een sport van maken om zo weinig mogelijk belastingen te betalen en neemt het politici zwaar kwalijk dat ze ‘het grootbedrijf naar de bek praten’. Al die problemen ziet Engelen uitvergroot in de werking van de Europese Unie, waar lobbyisten meer greep zouden hebben op de besluitvorming dan de burgers.

Die frustraties vertalen zich in vlijmscherpe tribunes in De Groene Amsterdammer – die van afgelopen week is getiteld ‘f*ck de burger’ – in dagelijkse Twittertirades, in legendarische afrekeningen met Nederlandse economen – ‘verkapte mathematici met hun wereldvreemde modellen’ – en in een column voor het tijdschrift van de Nederlandse Sociaal-Economische Raad die hem na welgeteld één aflevering werd afgenomen. ‘Onbegrijpelijk’, zo foetert Engelen in zijn bureau in Amsterdam, ‘te kritisch geweest voor de vakbonden blijkbaar. Omdat ik me afvroeg waar die zaten toen de crisis uitbrak. Waar was de kritiek? De analyse? Vragen die ik blijkbaar niet had moeten stellen in het blad van het polderinstituut bij uitstek. Volkomen bespottelijk.’ Engelen blies dan maar alle bruggen op met zijn ‘kut en lul’-repliek aan het adres van de hoofdredactie.

De lijst persoonlijke vijanden van Engelen wordt met de dag langer. Hij wordt door zijn tegenstanders afgedaan als een populist, charlatan, iemand die het niet begrepen heeft. Maar de professor hengelt niet naar hun goedkeuring, zo klinkt het, hij wil de burgers waarschuwen. Daarom spreekt hij straks op het muziekfestival Lowlands, daarom duwde hij in mei de Europees lijst voor de Partij Voor de Dieren, en daarom heeft hij een boekje klaar waarin hij ‘de Europese mythe’ wil ontmaskeren. Hij richt zijn pijlen daarbij op de Vlaamse wegbereiders van meer Europa zoals Guy Verhofstadt en Herman Van Rompuy, politici die ons Europa zouden opdringen als een ‘valse noodzakelijkheid’.


Wat bedoelt u daarmee?

‘De Europese Unie is altijd al het project geweest van een transnationale elite. En dat moest gelegitimeerd worden bij de gewone burger. Dat was lange tijd makkelijk omdat iedereen getraumatiseerd was door de wereldoorlogen. Europa, dat was de institutionele vertaling van “Nie wieder Krieg”. De Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal moest de wederzijdse economische afhankelijkheden zo groot maken dat het voor alle partijen te veel zou kosten om opnieuw oorlog te voeren.’

‘Vanaf de jaren 70, 80 heeft dat narratief veel van zijn kracht verloren. De directe herinnering aan de oorlog begon te vervagen. Het “nooit meer oorlog”-verhaal werd daarom gaandeweg ingeruild voor een narratief van geopolitieke en economische overleving. We moeten Europa wel meer macht geven, zoniet dan zullen wij onze machtspositie zien tanen ten voordele van opkomende economieën zoals China. Dat is in een notendop het schrikbeeld dat Guy Verhofstadt, maar ook iemand als Jonathan Holslag, naar voren schuift. There is no alternative! U mag allerlei kritieken hebben op het Europese project, beste burger, en voor een deel zijn wij bereid om met die kritiek mee te gaan, maar weet wel dat we aan het einde van de dag veroordeeld zijn tot verdere Europese integratie, zo niet gaan we door het putje.’


Die redenering is ‘flauwekul’, zo schrijft u.

‘Ik had ook lulkoek, larie of bullshit kunnen schrijven. Want de achterstand van landen zoals India en China is enorm groot. De globale markten worden gedomineerd door ondernemingen met juridische basis in Europa en de VS. En kijk eens naar de zetelverdeling in de grote multinationale organisaties zoals het IMF, de Wereldbank of The Financial Stability Board: alle cruciale organisaties worden gedomineerd door Europese lidstaten. Er is geen enkele reden om op dit moment te menen dat wij onze geopolitieke positie en economische welstand in hoog tempo aan het verliezen zijn. Niet het geval!’


Mag ik u dan een euroscepticus noemen?

‘Liever niet. Het is een problematisch etiket waarmee je monddood wordt gemaakt. Bij het kamp eurosceptici horen ook nationalisten, en dat ben ik helemaal niet. Maar ja, ik ben sceptisch over de echte drijfveren achter het Europese integratieproject. We hebben gezien hoe belangrijke beleidsbeslissingen gedepolitiseerd werden, denk maar aan het budgettaire keurslijf waarin lidstaten gedwongen worden en hoe landen zoals Griekenland, Spanje of Portugal een interne devaluatie (loonmatiging, red.) te slikken kregen. De enige manier waarop dat kon gebeuren, was door de democratische regeringen tijdelijk aan de kant te schuiven en te vervangen door technocraten. Een stuitende vaststelling. Want was de Europese Unie niet net bedacht om democratie te promoten? Europa brengt ons vandaag precies het tegendeel van wat Verhofstadt, Van Rompuy of Holslag beweren. Instabiliteit, verarming en een aanval op de democratie. Beangstigend.’


In zijn boek ‘Europa in de storm’ houdt Europees president Herman Van Rompuy vol dat er moeilijke maar stoutmoedige beslissingen zijn genomen. Het is noodzakelijk dat de Unie beter waakt over de begrotingen, vindt hij.

‘Het boekje van Van Rompuy leest als een groot testimonium paupertatis (bewijs van onkunde, red.). Het geeft aan hoe ongelooflijk in zichzelf gekeerd die man is en onder welke kaasstolp de politieke elite in Brussel leeft. Het is de wartaal van iemand die te lang in de loopgraven heeft gezeten. Het enige wat die kan doen is de verkeerde besparingsdiagnose van begin 2010 nablaten.’

‘Hoe haalt die het in zijn hoofd om het crisismanagement van de Unie “een succes” te noemen? De werkloosheid is geëxplodeerd, de kredietverlening is opgedroogd, lonen en pensioenen staan onder druk terwijl de lasten stijgen. En we stevenen nog altijd af op 10 tot 15 jaar knipperlichtgroei waarin de burgers van landen zoals Spanje, Ierland, het Verenigd Koninkrijk maar ook Nederland nooit van hun gigantische private schulden zullen afraken. Het is een drama. En dan maar beweren dat toekomstige generaties deze politici op een schild zullen hijsen omdat zij de Europese integratie hebben gered, man toch. Het is precies omgekeerd. Toekomstige historici zullen de generatie van Van Rompuy aan de schandpaal nagelen.’


De Nederlandse econoom Arjo Klamer zei in deze krant er zeker van te zijn dat de euro valt. Wat denkt u?

‘Ik was erg onder de indruk van een lezing van François Heisbourg (voorzitter van de internationaal politieke denktank IISS, red.). Hij zei: wil je Europa redden, dan zal je de euro moeten offeren. Daar ben ik het mee eens. We moeten terug naar nationale munten zodat lidstaten de kans hebben om periodiek te devalueren. Want die grote productiviteitsverschillen tussen de landen, die gaan niet snel verdwijnen.’

‘Maar het kan daar niet bij stoppen. We moeten ook de interne markt opnieuw tegen het licht houden en breken met de overtuiging dat een goed beleid op maat gesneden is van exporterende bedrijven. In een ontwikkelende economie als de onze zal je moeten accepteren dat binnenlandse consumptie, zowel privaat als publiek, waarschijnlijk twee derde van je totale economie zal uitmaken. En dat door de vergrijzing een groot deel van de economische meerwaarde zal gecreëerd worden binnen de publieke sector waar zorgwerknemers een goed salaris ontvangen. Je beleid moet daar op gericht zijn, niet op het belang van multinationals die als parasieten zo weinig mogelijk belastingen willen betalen maar zoveel mogelijk subsidies willen opstrijken. Kortom, we moeten streven naar veel meer nationale autarkie.’


Dat is pas vloeken in de kerk.

‘Als je een sociaal liberaal bent dan moet je concluderen dat het huidige kapitalisme zichzelf ondermijnt doordat het multinationals en kapitaal veel te veel macht bezorgt. Een kritiek die ook Thomas Piketty naar voren heeft geschoven. Hij heeft overtuigend laten zien dat we een pad zijn ingeslagen dat ertoe leidt dat kapitalisme werkt voor een minderheid. Dat is niet overeind te houden.’


U noemt Piketty wel ‘een nuttige idioot’. U vindt hem te braaf?

‘Hij stelt een progressieve vermogensbelasting voor maar erkent dat zijn idee niet meer is dan “een nuttige utopie”. Hij verwacht dus niet dat zijn recept politieke realiteit kan worden, laat staan dat hij aangeeft hoe de politieke mobilisatie er moet uitzien die het kapitalisme opnieuw tot de orde roept. Wat met partijen, ngo’s, vakbonden, de kerk? Zelfs de paus maakt zich zorgen over vermogensongelijkheid, stel je voor! Piketty is populair, precies omdat hij politiek op veilig speelt.’


Hoe ziet u die politieke tegenbeweging? Ik zie daar zowaar het Communistisch Manifest op de tafel liggen.

‘De burgers zullen het moeten doen, en uiteindelijk de middenklasse. Maar de zaken zullen niet snel veranderen. Dat is eigenlijk wat opvalt bij het lezen van dat wonderlijke boekje van Marx en Engels. Daaruit spreekt de bereidheid om je hele hebben en houden op het spel te zetten om een politiek punt te maken. Die bereidheid ontbreekt vandaag. We hebben het materieel nog steeds te goed.’


Het moet dus slechter worden vooraleer het beter wordt. Leuke gedachte.

‘Ik vrees van wel. Afspraak dus na tien tot vijftien jaar wanneer we samen door een Japanscenario zijn gegaan van weinig of geen groei. Die slijtage gaat in de groeven van de gezichten van het electoraat kruipen. Dan kan je politiek gezien rare dingen gaan zien. Regeringspartijen die zich nu op de borst kloppen dat de crisis ten einde zou zijn, die zullen worden afgestraft omdat het beloofde herstel er helemaal niet komt. Kan ik je nu al voorspellen.’


In Japan is er ondanks de slabakkende groei nu niet bepaald sprake van een prerevolutionair klimaat. Loopt u niet te hard van stapel?

‘Ik hoop dat wij wat minder gezagsgetrouw en conservatief zullen blijken te zijn dan de Japanners. (lacht) En laat er ondertussen maar enkele verlichte geesten opstaan in de elite die beseffen dat het zo niet verder kan. We hebben nieuwe Henry Fords nodig, zo schreef ik in januari nog in het NRC Handelsblad, figuren die nadenken over hoe we het kapitalisme kunnen redden van de roofdieren. En een nieuwe generatie politici die durft te erkennen dat er grote, grove politieke blunders zijn gemaakt waar de burgers voor gebloed hebben. Onze excuses, mensen, dat we de binnenlandse economieën hebben gewurgd terwijl we de banken onvoldoende hebben aangepakt.’


Opvallend, bij de Europese verkiezingen kwam u zowaar op voor de Partij voor de Dieren. Hoe is dat in zijn werk gegaan?

‘De vraag om hun lijst te duwen kwam er nadat ik me begin vorig jaar achter het Burgerforum had geschaard. Dat vroeg dat er geen bevoegdheden meer zouden worden overgedragen naar de Europese Unie zonder eerst een referendum te houden. In de marge daarvan leerde ik de partij kennen, integer en met bevlogen mensen die wegen op het parlementair debat. Zij doen dat via dierenwelzijn. Maar de link met het falende kapitalisme is duidelijker dan je zou denken. Er is iets grondig mis met onze grootschalige voedselindustrie, met steeds langer wordende ketens van tussenhandelaars die heel opportunistisch zijn. Dat leidt tot kwaliteitsverschraling. Hun programma begint met dierenwelzijn en eindigt met Europa. Dat mocht van mij best omgekeerd. Maar ik kon er mij in vinden.’


Had u wat stemmen?

‘Rond de 2.700 stemmen.’


Tevreden?

‘Het was een symbolische geste die de partij aan publiciteit moest helpen. Ze hebben een zetel, dus missie geslaagd.’

‘Zelf had ik gehoopt dat de Europese verkiezingen van mei een atoombom waren geweest. Dat was zo in Frankrijk, Griekenland, Spanje, en eigenlijk ook in Italië en het Verenigd Koninkrijk maar niet in de rest van lidstaten. En dan ziet men het signaal niet, interpreteert de elite de uitslag toch nog zoals ze wil. Men heeft nu een poging gedaan om de kiezer via het Europees Parlement enige macht terug te geven, maar in de praktijk zie je dat de situatie ten gronde niet meer te corrigeren valt. Wat mij betreft hadden we duidelijk nee moeten zeggen. Niet nee tenzij, of nee onder voorwaarden, of nee en dan, gewoon nee.’


Niet iedereen heeft het begrepen op uw ongezouten meningen. Men noemt u een kermiseconoom. Steekt dat?

‘Zeker. Het is niet leuk wanneer mensen twijfel zaaien over je expertise. Ik heb er nooit een geheim gemaakt van het feit dat ik niet ben opgeleid tot econoom. Maar ik heb dat altijd een voordeel gevonden. Want de modelmatige benadering van de economie is veeleer een nadeel dan een voordeel. De economie is zo complex dat je verschillende invalshoeken moet combineren om de zaken te snappen. Economen zijn daar berucht slecht in omdat het arrogante klootzakken zijn, amper bereid om voorbij hun eigen schamele bloedarmoedige bibliotheek te kijken.’


Nu bent u weer vrienden aan het maken.

‘Het is nu eenmaal verbijsterend hoezeer economen in Nederland erin geslaagd zijn om de discussie te kapen rond politiek-economische vraagstukken. Dat is schrikbarend. De economiekaste in Nederland bestaat uit verkapte ingenieurs die niet snappen dat alles wat ze doen door en door politiek is. Elke discussie wordt teruggebracht tot twee vragen: wat kost het en wat levert het ons op? En dat zal het Centraal Planbureau wel eventjes berekenen, waarna we weer verder kunnen. Verschrikkelijk.’

‘Maar oké, het zijn niet allemaal klootzakken.’


Bent u hier wel nog enigszins gelukkig?

‘Ach, ik floreer op woede, ergernis en frustratie. En iedere ochtend weer groeien die aan bij het doornemen van de kranten. Waarna ik me eventjes compleet laat gaan op Twitter. Een fantastische uitlaatklep voor fel giftig commentaar. Net zoals columns schrijven.’

‘Als u mij nu wil excuseren, ik moet er nog één afwerken waarin ik de fiscalisten aanpak. Je weet wel, die lui die een deeltijdse aanstelling aan de universiteit misbruiken om te verbergen dat ze eigenlijk vier dagen op de vijf werken voor een fiscaal kantoor. En dan maar “als experts” schrijven dat de belastingen voor multinationals best nog meer naar beneden moeten. Het lef! Ze moesten met pek en veren uit de academie worden gejaagd!’


DS, 21-06-2014 (Jan-Frederik Abbeloos)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB