Einde van Chinese eenkindpolitiek levert onverwacht pleidooi voor democratie op


Na de westerse democratieën, botst ook het totalitaire China op de grenzen van zijn groei. We staan voor de herijking van de merites van politieke systemen, denkt Bart Sturtewagen. De vermaledijde democratie is niet bij voorbaat uitgeteld.


China versoepelt zijn strenge eenkindpolitiek. Lange tijd gold die als hét voorbeeld van hoe een totalitair geleid land zijn structurele problemen radicaal te lijf gaat. Een aanpak waartoe een democratie niet in staat is. We keken ernaar met een mengeling van bewondering en afschuw. De omvang van de Chinese bevolking en de tomeloze aangroei ervan maakten verhoging van de levensstandaard onmogelijk. Er moest iets gebeuren. Ook al tastte het verbod om meer dan een nakomeling op de wereld te zetten de individuele vrijheid aan en leidde de hardvochtige toepassing ervan tot menselijke drama’s. Die keerzijden waren bekend, maar was het non-beleid van India, dat tegen 2025 meer inwoners zal tellen dan China, dan beter?

Nu moet het roer dus plots weer om. In plaats van overbevolking dreigt een vergrijzingsprobleem. China’s politieke systeem botst op zijn grenzen. De ommekeer in het demografische beleid is daar slechts één uiting van. China staat voor de immense uitdaging zijn economische succes voor een harde landing te behoeden. Velen houden hun hart vast.

Zo gaat de slinger heen en weer. Met de val van de Berlijnse Muur leek het failliet van de planeconomie bezegeld en het bewijs voor de superioriteit van de vrije markt geleverd. Maar die vrije markt werd eind jaren tachtig al fel uitgedaagd door concurrenten die een nog succesvoller model aanhingen. Het had kapitalistische kenmerken, maar een sterk centraal sturingsmodel.


Verschuivende hegemonie

Destijds leek vooral Japan een kwade klant. Formeel een democratie, maar beheerd door een onzichtbare, almachtige ambtenarij. De perfecte combinatie van stabiliteit en concurrentiekracht. Maar dat gevreesde Japan was al over zijn hoogtepunt heen. In plaats daarvan verscheen het reusachtige China om het model te verfijnen. Verlicht kapitalistisch despotisme. Geen vrijheid, maar wel brood.

Europa en het Westen stelden daar het wapen van de deregulering tegenover. Minder regels, minder controle. De triomf van de vrijheid. Een tijdlang liepen beide modellen naast elkaar en versterkten ze elkaar. Goedkope consumptiegoederen kwamen onze kant op, machines en luxeproducten vertrokken in ruil naar daar. De handel floreerde. Iedereen won. Ons model van de niet-sturende hand klapte het eerst. Goedkoop geld en falend toezicht leidden naar een financiële bubbel en de catastrofe.

De economische hegemonie leek onhoudbaar te verschuiven naar het oosten. Maar dat inzicht is intussen alweer aan revisie toe. De geleide uitbouw van een economische grootmacht is geen lineair proces. De maatregelen die in de eerste fase succes brachten, worden in de volgende fase hinderpalen. Ook het Chinese model is vatbaar gebleken voor verblinding, overdrijving en moral hazard. Ook daar staat een vastgoedzeepbel op springen en een banksysteem te wankelen.

Het wordt voor de Chinezen niet makkelijker dan voor Europeanen en Amerikanen om bij te sturen. Nochtans had centrale planning in het begin van het derde millennium meer kansen op slagen dan op het einde van het tweede. De informatietechnologie biedt leiders veel meer ondersteuning. Het moet mogelijk zijn computermodellen te ontwikkelen die beter rekening houden met tweede- en derdegraadsgevolgen van voorgestelde beslissingen. De geschiedenis, sociale psychologie en chaostheorie kunnen waardevolle inzichten bieden.

Maar dat gebeurt niet. Niet in democratieën en niet in totalitair geregeerde landen. Hoeveel we intussen ook weten over kuddegeest, zwarte zwanen en het onvermogen van bomen om tot de hemel te groeien, toch maken we steeds weer verkeerde inschattingen.


Afwezige tegenmacht

We voeren altijd het beleid waarvoor we het verstand of de moed niet hadden in de voorgaande periode. Dan komt het moment voor straffe bijsturingen die geen tegenspraak dulden. Het aanvankelijke antwoord van de Europese instellingen op de schuldencrisis is sterk door dit mechanisme getekend. De besparingsijver wordt intussen afgezwakt, maar de schade is aangericht en een nieuwe aanpak tekent zich nog niet af. De geloofwaardigheid is klein. Wat te doen, vragen we ons af. Dat is een belangrijke kwestie, maar ze verbergt het echte probleem: hóe te beslissen?

De inzet van dit debat is groot. We staan voor de herijking van de merites van politieke systemen. De democratie heeft in onze complexe samenlevingen lood in de vleugels door haar onvermogen om snel adequate beslissingen te nemen.Maar in autoritaire systemen verhindert de afwezigheid van een tegenmacht dat beleidskeuzes ter discussie worden gesteld. De macht om sneller in te spelen op gewijzigde omstandigheden bestaat er, maar het klimaat ervoor ontbreekt.

De ervaring van de jongste stormachtige economische jaren levert onverwacht een krachtig pleidooi voor de democratie op. Dat onvolkomen politieke systeem brengt niet noodzakelijk betere beleidsideeën of grotere bestuurskracht. Maar de kans dat bijsturing vroeger komt, en vooral met minder geweld, is net iets groter.

Het onschatbare belang van dissidentie komt daardoor sterk naar voren. Zelfs als hooggestemde idealen aan de basis van een beleid liggen, gaan groepsdenken, gevestigde belangen en slijtage toch weer zwaarder wegen. Onbelemmerde vrijheid van spreken levert zeker niet alleen waardevolle inzichten op. Maar ze is een onmisbare voorwaarde opdat nieuwe ideeën kunnen doorbreken die beter aangepast zijn aan de snel veranderende werkelijkheid rondom ons.


DS, 09-08-2013 (Bart Sturtewagen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB