Culturen hebben geen rechten, mensen wel

Elma Drayer


Soms weet je even niet wat je leest. Onderzoekers van de Vrije Universiteit en het VUmc vinden het 'schadelijk' en 'schandelijk' dat het kabinet neef-nichthuwelijken in één adem noemt met polygamie, meisjesbesnijdenis en gedwongen huwelijken.


Die koppeling, zei antropologe Edien Bartels dinsdag in deze krant, is 'stigmatiserend', en doet geen recht 'aan wat wij zien'. De populariteit van het neef-nichthuwelijk in Nederland daalt sowieso. Bovendien moeten wij het beschouwen als een diep verankerde 'culturele gewoonte', ontstaan uit de behoefte om vrouwen en kinderen te beschermen ('Als de man dreigde te slaan, werd dat binnen de familie opgelost'). Dat wij neef-nichthuwelijken 'viezigheid' vinden, ligt aan ons. Een verbod gaat de onderzoekers daarom veel te ver. Dat is 'symboolpolitiek' en zal averechts werken. Zij zien meer heil in het verbeteren van de 'communicatie tussen generaties'.

Aha. Dus na een goed gesprek verdwijnt het diepverankerde verschijnsel geheel vanzelf? Soms vraag je je af in welk universum onderzoekers leven.

Toch maar even Shirin Musa geraadpleegd, Nederlandse van Pakistaanse komaf. Zij is oprichtster van Femmes For Freedom (FFF), een organisatie die strijdt tegen 'huwelijkse gevangenschap'. Als geen ander weet zij hoe genoemde culturele gewoonte in de praktijk uitpakt - van de vrouwen die bij FFF hun toevlucht zoeken én uit eigen ervaring.

"Ik kan niet in woorden uitdrukken", zegt Musa, "hoeveel drama eruit voortvloeit". Want onder 'moderne migranten' mag het verschijnsel afnemen, bij de traditionele rest nog niet. In haar eigen generatie, zegt ze, kent ze welgeteld één gelukkig neef-nichthuwelijk. "Maar zelfs deze vrouw moet zich omwille van de familiebanden rustig houden."

Zelf was Musa reeds in haar wiegje verloofd met een neef. "Dat was geen wens van mijn ouders", zegt ze, "maar van mijn oom." Op haar twintigste gaf ze haar vader opdracht de claim ongedaan te maken. Ook haar zussen weigerden om met neven te trouwen. Hun ouders hebben er vrede mee, de familie draagt het hen nog altijd na.

Wordt een man gewelddadig, zegt Musa, dan biedt juist zo'n huwelijk géén bescherming. "Voor de goede familiebanden moet je alles verduren." Weglopen is zo goed als onmogelijk, scheiden al helemaal. Daarmee ontwricht je immers ook de familie. Vandaar dat Musa hartstochtelijk voorstander is van een wettelijk verbod op de 'verstikkende gewoonte' die neef-nichthuwelijk heet.

Dit alles kan een kleuter bedenken. Waarom kunnen ze dat aan de VU dan niet? Ik vrees dat zich hier een klassieke reflex openbaart. In hun angst om te stigmatiseren, zijn dit soort onderzoekers blind voor wat ons aller stigmatisering verdient: een cultuur die het groepsbelang verre stelt boven dat van het individu.

Juist daar kan de wet zegenrijk werken. De diepverankerde gewoonte om jonge kinderen arbeid te laten verrichten, werd pas uitgeroeid door de wet. De diepverankerde gewoonte om gehuwde vrouwen tot een bestaan binnenshuis te veroordelen, werd pas uitgeroeid door de wet. De diepverankerde gewoonte om te trouwen met een bloedverwant, zal pas uitgeroeid worden door de wet.

Dat is geen symboolpolitiek. Dat heet beschaving.


Trouw, 22-11-2012 (Elma Drayer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB