Merkels gelijk

Bart De Wever


Lang voordat verlichte geesten het identiteitsbesef van de mens begonnen te vergelijken met lasagne, schreef Johann Gottlieb Fichte al dat het tot het wezenskenmerk van een Duitser behoort dat hij altijd meer is dan alleen maar een Duitser. Identiteit was dus altijd al ‘gelaagd', zoals dat vandaag klinkt, en dus veranderlijk. De vraag of de Europese Unie een aandikkende laag is in onze lasagne, wordt opgevolgd door de Eurobarometer, een verzameling statistieken over de attitudes van de Europeanen tegenover de EU. Want er mogen dan wel fractieleiders in het Europees Parlement zijn die menen dat praten over identiteit het begin is van een weg die eindigt in de gaskamer, verstandige mensen beseffen dat de EU als project van gedeeld burgerschap maar kan lukken als het wordt geschraagd door de succesvolle verbeelding van een Europese identiteit.

De recentste Eurobarometer van eind augustus leert ons alvast dat de traditionele symbolen van een natiestaat in het geval van de EU niet veel zoden aan de dijk brengen. De Europese vlag wordt door de Europeaan herkend, maar daarmee is alles gezegd. Het Europese motto, ‘in verscheidenheid verenigd', doet al veel minder belletjes rinkelen. En dat niet de openingstune van Eurovision of de Champions League-hymne het Europese volkslied is, maar wel de verminkte versie van Beethovens ‘Ode an die Freude', slaat eveneens menig Europeaan met verstomming. De vraag is echter of typische 19de-eeuwse verbeeldingen van identiteit als een vlag of een lied vandaag nog echt wezenlijk zijn voor de constructie van een Europese identiteit. De Eurobarometer wijst uit dat er voor de Europeaan twee andere componenten zijn die wel bijdragen tot een Europees gevoel: op de eerste plaats ‘democratische waarden en vrijheid' en op de tweede plaats… de euro. Als men alleen kijkt naar de landen die effectief tot de eurozone behoren, blijkt de euro veruit de belangrijkste verstrekker te zijn van een Europees identiteitsbesef. Dat lijkt misschien vreemd. Amerikanen zijn allicht ook wel gehecht aan hun greenbacks, maar dollars vormen toch niet het middelpunt van hun patriottische gevoelens.

Toch mag het symbolisch belang van de euro niet verbazen. Het is een typisch voorbeeld van wat Michael Billig mooi omschreef als ‘banaal nationalisme'. Dat natiestaten het meest succesvolle instrument werden om een democratische gemeenschap van burgers te organiseren, is een realiteit die we grotendeels onbewust beleven. De meeste uitingen van nationaal bewustzijn zijn daardoor zo evident dat we ze niet eens meer als zodanig percipiëren. Dat men tijdens het journaal een onderscheid maakt tussen binnenlands en buitenlands nieuws, is bijvoorbeeld een bevestiging van de natiestaat die we dagelijks op een banale manier ondergaan. Het weerpraatje achteraf creëert zelfs de illusie dat er zoiets bestaat als ‘ons weer'. De euro doet net hetzelfde. Terwijl u in de supermarkt tijdens het wachten aan de kassa naar uw munten kijkt om te zien of u geen exotisch exemplaar in de portemonnee draagt, internaliseert u ongemerkt een gevoel van verbondenheid: de eurolanden horen bij ons en wij samen zijn anders dan de landen die geen euro gebruiken. De Eurobarometer wijst uit dat men in de eurolanden die economisch diep in het moeras zitten de Europese munt het duidelijkst aanwijst als drager van een Europagevoel. Voor hen is Europa de euro, punt aan de lijn. Het geloof in ‘democratische waarden en vrijheid' om Europa aan elkaar te lassen ligt er alleszins beduidend lager dan in de sterkere eurolanden. Als je honger hebt, gaat de liefde nu eenmaal nog sterker door de maag.

Derhalve gaat de eurocrisis veel verder dan een economisch probleem. Als de EU de ambitie wil hebben om geleidelijk door te groeien tot een voldragen politieke unie, dan zal een vaag appel op ‘democratische waarden en vrijheid' echt niet volstaan om dat waar te maken. De EU zal daarvoor een cohesie moeten bereiken in het sociaaleconomische bestuur van de eurozone die het voortbestaan van de eenheidsmunt kan verzekeren. Meer dan twee jaar geleden zei Angela Merkel al in haar regeerverklaring dat de eurocrisis een existentiële crisis is voor de EU. Ze werd toen van alle kanten verweten aan politieke en financiële bangmakerij te doen. Maar de Eurobarometer toont aan hoezeer ‘das Mädchen' gelijk had: ‘Scheitert der Euro, scheitert Europa'.


DS, 11-09-2012 (Bart De Wever)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB