Cijfers liegen niet. Of toch wel?


Onbetrouwbaar, vervalst: het oordeel over de studies van de consumentenorganisatie Oivo klinkt niet minnetjes. De regering schrapte de subsidies, VRT en RTBF werken er niet meer mee samen. Maar het is met cijfers, studies en enquêtes altijd uitkijken. Een bloemlezing.


Cijfers zien er objectief en waar en dus onloochenbaar uit. Dat maakt het, zeker voor de media, zo aantrekkelijk om ermee om te gaan. De wereld is ingewikkeld, verwarrend en moeilijk te vatten, maar getallen wekken dan toch een indruk van zekerheid en vastigheid. Daar valt niet aan te twijfelen of te interpreteren. Maar of cijfers dan nooit liegen? Om het zacht te stellen: ze vertellen niet noodzakelijk altijd de volle waarheid. Het hangt er maar vanaf hoe ze tot stand komen. En hoe groot hun foutenmarge is. En of ze wel op correct onderzoek steunen. En of ze wel in de juiste context worden geplaatst. En hoe ze worden uitgelegd.

Als ze al iets uitleggen. Oivo verblijdde ons met de bevinding dat Belgen honden boven katten verkiezen als huisdier – no shit, Sherlock! En dat ze tegenwoordig minder huisdieren houden, maar wel vaker een eigen moestuin aanleggen. Omdat het crisis is. Zo werd verondersteld. Maar is dat wel zo? Wie zal het zeggen?

Van de Vlaamse fietspaden verkeert negentig procent in goede staat. Dat maakte minister van Mobiliteit en Openbare Werken Hilde Crevits (CD&V) niet zonder trots bekend. Dat klinkt als uitstekend nieuws, zeker omdat de Vlaamse fietspaden tot nu toe niet zo'n geweldige reputatie hadden. Maar dan blijkt tegelijk dat zes op de tien fietspaden niet volgens de regels zijn aangelegd en dus onveilig zijn.

Zullen we ons zorgen maken over zwaarlijvigheid bij kinderen? Ruim één op de vijf Belgische kinderen tussen tien en twaalf jaar is te dik, zo besloot een Europees vergelijkend onderzoek. Alarm! Of toch niet? Want dat blijkt al bij al een geruststellend cijfer te zijn. In Europa telt alleen Noorwegen minder dikke kinderen, terwijl van de Griekse kinderen zelfs de helft te dik is.

Alarm dan maar over groeihormonen in de varkenskweek? Ze zijn illegaal omdat ze gezondheidsrisico's inhouden. En zie, de hormonencel van de federale politie zag dat ‘het aantal niet-conforme vaststellingen' in 2011 ‘uitzonderlijk' is gestegen. Zijn de kwekers dan weer aan het sjoemelen met verboden substanties? Toch niet volgens de Boerenbond, want de varkens zouden dat groeihormoon prednisolone zelf aanmaken, ‘ten gevolge van stress'. Diervriendelijk klinkt dat niet, maar als het klopt, is van fraude alvast geen sprake.

Kinderen met leukemie en gevallen van schildklierkanker komen vaker voor rond de nucleaire sites van Mol-Dessel en Fleurus, aldus het Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid. Zie je wel! Of toch niet? Abnormale cijfers zijn het geenszins. Rond andere atoominstallaties liggen die cijfers lang niet zo hoog, terwijl dat wel zo is op een aantal plaatsen waar niets nucleairs in de buurt is. Leukemie en schildklierkanker zijn gelukkig zeldzaam, waardoor onderzoekers met kleine getallen moeten werken en die zijn statistisch weinig bruikbaar. Epidemioloog Luc Bonneux ziet ook niet in welke atoomstraling die ziekten zou kunnen veroorzaken. Wie op zoek gaat naar kankerverwekkende nucleaire straling, moet wel eerst de bron van die straling kunnen identificeren. En die is er niet, noch in Mol, noch in Fleurus. Wat Mol betreft, ziet Bonneux, als daar gezondheidsrisico's bestaan, veeleer de al ruim in kaart gebrachte vervuiling door zware metalen als een mogelijke oorzaak.

Niet doen: babyzwemmen. Dat zegt de Hoge Gezondheidsraad. De chloordampen kunnen de ontwikkeling van baby's longetjes schaden. Niet bewezen, zegt toxicoloog Jan Tytgat. Dat is de stelling van één onderzoeker, met wie vele collega's het niet eens zijn. Over chloor in zwembaden wordt al lang veel kwaads vermoed, maar nog nooit is daar wat van bewezen.

En dan de gsm-straling. Het mobieltje lang tegen het oor gedrukt houden zou de hersenen doen koken, zoals gsm-masten ook niets dan ongezondheid zouden uitstralen. Of mobiel bellen schadelijk is, valt niet te bewijzen, stelt de Wereldgezondheidsorganisatie, maar dat geldt ook voor het tegendeel. Ze plaatste de gsm in dezelfde risicogroep als koffie en talk. Een grootschalige Deense studie kon al evenmin een verband ontdekken tussen kanker en gsm-gebruik, maar de Belgische ‘Werkgroep beperk de straling' had methodologische kritiek op dat onderzoek. Een studie deze week van het Britse Health Protection Agency eindigde al even onbeslist. The Times besloot eruit dat ouders hun kinderen maar niet te lang de gsm moeten laten gebruiken, zolang niet meer wetenschappelijk onderzoek beschikbaar is, meer uit voorzorg dan wetenschap dus.

27 procent van de mannen schuwt het overspel niet, aldus een internetenquête voor het VTM-programma Cijfers liegen niet. Van de vrouwen zegt slechts 13 procent dat ze vreemdgaan. Dat laatste cijfer is zeker een onderschatting, meent seksuologe Rika Ponnet, omdat vrouwen dat niet graag toegeven, uit angst een sletterige indruk te maken. Mannen liegen daar minder over omdat ze graag stoer doen.

Met seksenquêtes is het daarom altijd uitkijken: respondenten zeggen meestal wat volgens hen wenselijk of ‘normaal' is. Drie keer seks per week is de norm, zo leren enquêtes vaak, tot frustratie van wie die frequentie niet haalt. Die laatsten vernamen opgelucht dat een grootschalig onderzoek van de KU Leuven voor het VRT-programma Ook getest op mensen leerde dat mannen ‘het' in feite slechts 1,4 keer per week doen en vrouwen 1,3 keer.

Voor het effect van cosmetica voeren producenten graag wetenschappelijk onderzoek aan. Niet minder dan zes studies zouden volgens producent L'Oréal bewijzen dat antirimpelcrème Vichy LiftActiv ‘een langdurig liftend effect' heeft en ‘na vier dagen zorgt voor een volledige transformatie van de huid'. Na een klacht van een televisiemaakster besloot de Nederlandse Stichting Reclame Code, ook in beroep, dat het bedrijf deze claim niet hard kan maken. L'Oréal weigerde overigens om die zes studies voor te leggen.

Brussel, criminele hoofdstad van Europa? Het Duitse televisiestation ZDF kwam tot die conclusie. Er zouden zich 33.000 criminele feiten per 100.000 inwoners voordoen, dubbel zoveel als in Duitslands misdaadhoofdstad Frankfurt, goed voor 15.976 feiten in 2010. Maar ZDF vergiste zich. De cijfers gelden voor slechts één Brusselse politiezone. De Standaard berekende dat het correcte cijfer voor Brussel 16.430 bedraagt, wel iets meer dan Frankfurt, maar slechts de helft van wat ZDF beweerde.

In belastingdruk, daar kan België altijd in scoren. De Oeso plaatste het land helemaal bovenaan het Europese lijstje. Al hangt het er maar vanaf wat daarmee precies wordt bedoeld. Een andere vraag is nog wat de burger daarvoor aan openbare diensten terugkrijgt, zoals onder meer zo goed als gratis onderwijs. In dit geval berekende de Oeso het verschil tussen wat een werkgever moet uitgeven als hij iemand in dienst heeft, en wat deze werknemer uiteindelijk op zijn bankrekening gestort krijgt. En dat verschil is niet zonder meer als belastingen te omschrijven, die spoorloos zouden verdwijnen in de nationale schatkist. In dat verschil zitten namelijk ook de bijdragen voor de sociale zekerheid. In andere landen betalen werknemers die ook, maar dan buiten het loon om.

De Belgische belastingdruk is er niet minder zwaar om. Wanneer valt dan precies Tax Freedom Day, de dag, zoals dat heet, waarop de belastingplichtige als het ware voor zichzelf begint te werken en niet langer voor de staat? Misschien hadden de aanwezige majorettes hem het hoofd op hol gebracht, maar N-VA-voorzitter Bart De Wever beweerde tijdens een toespraak in Kapellen dat die dag op 1 oktober valt. In 2011 was dat evenwel al op 20 juni. Toch voor loontrekkenden. De grote bedrijven vieren hun Tax Freedom Day volgens de vakbonden al op 12 februari. De Wever overdreef de belastingdruk met meer dan de helft en zat er dus meer dan drie maanden naast. Maar politiek zal dat allicht een nuttige ‘vergissing' zijn geweest.

De competitiviteit van de economie is al evenzeer de inzet van een cijferoorlog. De reden ligt voor de hand: de regering start binnenkort een debat over de economische relance, waarbij onder meer de loonkosten (en dus het behoud van de automatische indexkoppeling) de inzet van discussie worden. Hoeveel duurder is het dan om in België te produceren dan in andere landen? Volgens de conservatief-nationalistische denktank Vives bedraagt de Belgische loonkostenhandicap 9procent, de vakbonden kwamen uit op 0,7 procent, CD&V-staatssecretaris Hendrik Bogaert houdt het op 4,6 procent.

Hoe hoog zijn de Belgische lonen dan? ‘Belgische werknemers duurste van Europa', kopte Het Laatste Nieuws deze week op gezag van Eurostat. Maar als rekening wordt gehouden met de productiviteit, zo staat verder in de Eurostat-vergelijking, liggen de loonkosten per afgewerkt product in Duitsland en Frankrijk respectievelijk 11,2 en 10,7 procent hoger dan in België.


DS, 28-04-2012 (Tom Heremans, Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Van vlees krijg je kanker, van chocolade word je slank


Journalisten hebben te veel vertrouwen in wetenschappers, zegt de Nederlandse columnist Hans van Maanen. En zelf gaan ze de mist in als ze cijfers moeten interpreteren.


Hans van Maanen is wetenschapsjournalist en schrijft in de Volkskrant een wekelijkse rubriek over slecht wetenschappelijk onderzoek en hoe dat in de kranten komt. Wekelijks? 'Aan onderwerpen geen gebrek', zegt Van Maanen, die net een aantal van die columns heeft gebundeld in een boek getiteld Je reinste wetenschap (Contact).

'Het is vreemd hoe journalisten hun kritische reflex verliezen zodra ze wetenschappelijk onderzoek onder de neus geduwd krijgen', zegt Van Maanen. 'Als het uit de academische sfeer komt, dan zal het wel kloppen, en dan hoeven ze het niet meer voor te leggen aan een tweede bron. Terwijl er onwaarschijnlijk veel onderzoek verschijnt dat werkelijk nergens op slaat, ook al wordt het eerst gepubliceerd in gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften. Maar naast de toppublicaties als Nature en Science, waar ook al eens iets door de mazen van het net glipt, bestaan er nog zo'n 20.000 “wetenschappelijke, tijdschriften, en daar ligt de lat een stuk lager. Je kunt niet zomaar klakkeloos overnemen wat daarin verschijnt. Zeker niet als de onderzoeksresultaten te mooi blijken om waar te zijn.'

Voorbeelden? 'Voorbeelden zat', zegt Van Maanen. 'Vorige maand stond in zowat alle kranten dat wie rood vlees eet, meer kans maakt vroeg te sterven. De berichten waren gebaseerd op een groot opgevat onderzoek van de Harvard School of Medicine, en oogde op het eerste gezicht inderdaad alarmerend. Maar als je die studie van naderbij bekeek, dan kwam je tot de vaststelling dat het risico zodanig laag is dat je er helemaal geen rekening mee kunt houden. En dan gaat het nog om een studie uit de VS, waar men zijn vlees op de barbecue bakt tot het zwart ziet.'

Studies in de voedingssector moet je altijd extra omzichtig benaderen, zegt Van Maanen. 'Je kunt er bijna van uitgaan dat het flut is. Zoals onlangs een studie die bewees dat chocolade slank maakt. Er was geeneens een studie, de wetenschapster in kwestie had gewoon een statistiekprogrammaatje losgelaten op gegevens inzake eetgewoontes en gewicht van duizend mensen, gegevens die ze tien jaar geleden had verzameld voor een heel andere studie. Daaruit bleek dat de mensen die aangaven vaak chocolade te eten niet tot de zwaarlijvigste groep behoorden. Hopla, persbericht met filmpje, en alle kranten nemen het over.'

Soms geven de onderzoekers zelf aan dat hun bevindingen wankel zijn, maar daar hebben de media zelden oren naar. Van Maanen: 'Vorig jaar gaf een studie toevallig aan dat vrouwen die tijdens de zwangerschap op hun linkerzij slapen, vaker een doodgeboren kind op de wereld zetten. Vreemd resultaat, de wetenschappers gaven zelf aan dat er verder onderzoek nodig was. “Meer kans op miskraam door op linkerzij te slapen,, toeterden de kranten. Terwijl het geeneens over miskramen ging, maar om doodgeboren kinderen.'

Conclusie? 'Elke krant zou gedegen wetenschapsjournalisten in huis moeten hebben, die de mechanismen van dat soort studies kennen en er kritisch mee omgaan. Nieuwssites zouden wat minder verlekkerd op dat soort berichten moeten springen, ook al leveren ze veel kliks op. En internetenquêtes zouden al helemaal nooit de kranten mogen halen, wegens totaal onbetrouwbaar.'


DS, 28-04-2012

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB