Ode aan de vakschool


Een van de grootste misverstanden van deze tijd wil dat onze welvaart afhangt van het aantal hooggeschoolden. Terwijl onze samenleving snakt naar vaardige ambachtslieden worden onze hogescholen en universiteiten overspoeld door tieners die daar niet thuishoren. Het resultaat is gefrustreerde studenten en docenten, overvolle aula's en een recordaantal niet-ingevulde vacatures. Perverse prikkels in de financiering van het hoger onderwijs bestraffen bovendien wie aan deze toestand iets tracht te verhelpen.


Een klein bericht in de krant waarachter een hele wereld schuil gaat: het gerenommeerde Lemmensinstituut in Leuven moet een tiental docenten ontslaan omdat de overheidsdotatie afneemt. Zijn de studentenaantallen van het Lemmens gekelderd? Allerminst, ze zijn volstrekt stabiel. En dat is een bewuste keuze: strenge selectie zorgt ervoor dat enkel de meest getalenteerden een plek krijgen en deze studenten zich verzekerd weten van hoogwaardige, persoonlijke begeleiding. In een bestel waarin de te verdelen koek gelijk blijft en andere onderwijsinstituten steeds meer studenten trekken, betekent gelijk blijven echter achteruitgaan. Sneu voor het Lemmens, maar ook voor de maatschappij. Het geld dat de Leuvense muziek- en dramaschool misloopt, gaat immers naar kunsthogescholen die bewust groeien. Maar zou het echt zo zijn dat het schilder- en beeldhouwtalent in onze samenleving jaar na jaar toeneemt? Veel waarschijnlijker lijkt het mij dat er steeds meer jongeren zin hebben om den artiest uit te hangen. Het gros van die jongeren gaat een hoogst onzekere toekomst tegemoet. En intussen blijft het echte talent in de kou staan.

Het hoger onderwijs zit opgesloten in deze onverbiddelijke groeilogica omdat de overheid ervan uitgaat dat onze welvaart afhangt van de scholingsgraad van onze jongeren. Het drastisch verhogen van het aantal afgestudeerden zou van Europa de meest dynamische en competitieve kenniseconomie ter wereld moeten maken. Deze logica brengt niet alleen het niveau van het hoger onderwijs in gevaar (de kwaliteit van de instromers daalt, de aantallen zijn te groot om ze goed te begeleiden), hij is bovenal gebaseerd op een drogredenering.

Nobelprijswinnaar Economie Paul Krugman schreef daarover laatst in The New York Times een onthutsende column. We zijn allemaal bang dat we economisch zullen worden weggeblazen door die miljarden Chinezen, Indiërs en Brazilianen en denken het onheil af te wenden door in te zetten op hoger onderwijs. De Chinezen mogen onze kleren naaien en onze iPads in elkaar zetten, wij zullen de programma's ontwerpen waarop die machines draaien. De praktijk wijst echter uit dat dat computers in toenemende mate het werk overnemen van bedienden. Nieuwe juridische software, bijvoorbeeld, vervangt straks honderden advocaten. Enkel de ingenieursbanen aan de absolute top van de piramide blijven buiten gevaar, evenals de zeer brede, vaak al te karig betaalde basis. Die jobs komen inderdaad niet of nauwelijks in aanmerking voor automatisering of outsourcing naar lageloonlanden: bakkers, truckchauffeurs, portiers, stratenleggers, automechaniciens, schrijnwerkers, verplegers, kinder- en bejaardenverzorg(st)ers, leraren... Kortom: al die knelpuntberoepen die samen goed zijn voor de ruim vijftigduizend vacatures die ook in tijden van crisis in Vlaanderen niet ingevuld geraken.

Voor de middenklasse is dit bijzonder slecht nieuws. Zij betaalt de tol voor de globalisering en zoekt, begrijpelijkerwijs, steeds meer haar toevlucht tot partijen die beweren zich het lot aan te trekken van echte Finnen, Fransen of Vlamingen. Intussen hoopt zij door haar kinderen naar hogeschool of universiteit te sturen, het tij te keren. De ontnuchterende waarheid is dat veel van die kinderen straks een betere toekomst zullen hebben als banketbakker dan als bachelor. Jobs die we vandaag in toenemende mate door niet-échte Vlamingen/Fransen/Finnen laten uitvoeren in de bouw- of verzorgingssector bieden meer garantie op werkzekerheid. Overheden, vakbonden en werkgevers moeten dus daarop inzetten als ze de toenemende ongelijkheid in de samenleving willen tegengaan: verantwoorde lonen voor al wie bereid is dit type job uit te voeren. Als samenleving moeten we af van die fixatie op hoger onderwijs. Voor het gros van de knelpuntberoepen moet je hoger secundair technisch hebben gevolgd. En wie intussen in dat hoger onderwijs excellentie nastreeft, zoals het Lemmens, zou zijn geld niet mogen verliezen aan instituten die mikken op de grootste gemene deler.

Geert Buelens is schrijver en departementshoofd Nederlands aan de Universiteit Utrecht


DS, 23-04-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB