Een nieuw schoolpact graag


Het gelijke-onderwijskansenbeleid is inderdaad niet over de hele lijn succesvol, zegt KARIN HEREMANS. Maar ze wil het kind niet met het badwater weggooien. En eerst moet de concurrentie tussen de scholen verdwijnen.


Al jarenlang weten we dat sommige scholen een bevoorrecht blank en autochtoon middenklassepubliek aantrekken. Langzaam groeide er zo een opdeling tussen zogeheten concentratiescholen en witte scholen. Het gelijke onderwijskansendecreet (GOK) moest daar een mouw aan passen.

Dit decreet kent verschillende luiken waaronder een ondersteuningsbeleid en een inschrijvingsbeleid. Het ondersteuningsbeleid bepaalde een aantal socio-economische indicatoren, onder meer vervangingsinkomen, diploma van de ouders, thuistaal en buurt om het sociaal profiel van leerlingen en hun thuissituatie te bepalen. Op basis hiervan krijgen scholen extra ondersteuning en maken zij beleid om leerachterstanden weg te werken, en het watervaleffect tegen te gaan.

Los van de vrijblijvendheid van dit verhaal en de autonomie van de scholen, kunnen we toch beweren dat dit eerste luik grotendeels gelukt is. Voor het Atheneum in Antwerpen stelden we met deze extra middelen een proeftuinproject samen met een uitgewerkt taalbeleid op schoolniveau, extra uren Nederlands, taalgericht vakonderwijs, schakelklassen, differentiatiemodules, de link tussen en taal en wiskunde. Kortom tal van maatregelen die erop gericht zijn leerachterstanden weg te werken en onze leerlingen te laten doorstromen naar hogescholen, universiteiten of de arbeidsmarkt.


Spreiden lukt niet

Het tweede luik van het GOK-decreet heeft als doelstelling dergelijke leerlingen te spreiden over zoveel mogelijk scholen. Hier heeft het GOK-beleid gefaald. Sinds ik directeur ben van het Atheneum, passeer ik 's ochtends een aantal scholen alvorens te arriveren op de Rooseveltplaats, waar onze school gevestigd is. Tijdens de inschrijvingsperiodes staan er bij die scholen lange wachtrijen. Ook al verlopen die inschrijvingen inmiddels overwegend via de digitale weg, toch heb ik me er al die jaren aan geërgerd. De lange rijen wijzen er namelijk op dat ouders hun kinderen in een bepaalde school willen inschrijven. Het onderwijs is een marktgegeven. Net zoals mensen de winkel uitkiezen met de langste rij omdat ze veronderstellen dat daar de beste koopjes te vinden zijn, schrijven zij hun kinderen in de school in met de langste rij. Deze school is in hun perceptie de beste.

Ik sluit me aan bij professor Ides Nicaise die in zijn boek De school van de ongelijkheid zegt dat het ons schoolsysteem zélf is dat de sociale ongelijkheid in stand houdt en zelfs versterkt. In ons onderwijssysteem staan de vrijheid van onderwijs en de vrije keuze centraal. Hierdoor bestaat er - ondanks het schoolpact - nog steeds een sterke concurrentiestrijd tussen scholen. Verdoken mechanismen spelen hier een rol. Schoolgeld, boekengeld, hoge facturen voor buitenlandse reizen of dure schooluniformen maken dat kinderen naar een welbepaalde school gaan.


Inzet van middelen juist evalueren

Vandaag staan we voor belangrijke uitdagingen in de samenleving. Onderwijs heeft hier een uiterst belangrijke maatschappelijke taak, namelijk aan jongeren gelijke kansen verlenen en hen emanciperen.

Voor GO!, het onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap, is het een maatschappelijke opdracht om dit emancipatieproces te voeren en we willen alle leerlingen - ongeacht hun afkomst, sociale positie of culturele achtergrond - zo ver mogelijk brengen op de maatschappelijke ladder. Bij dit proces trachten we ook voortdurend de link met de samenleving te leggen, de school is geen eiland.

Achterstelling en segregatie wegwerken is niet enkel de taak van het onderwijs. Bij het ontwikkelen van nieuwe wijken in stadsontwikkelingsprojecten moet er rekening gehouden worden met de inplanting van scholen, met de samenwerking tussen scholen en het sociaal-cultureel veld, met de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt en met de aanpak van racisme en discriminatie op de werkvloer.

Heel wat scholen krijgen dit voorjaar een doorlichting betreffende de investering van de GOK-middelen. We hopen dat de inspectie hier tot een grondig en degelijk evaluatiedocument komt en dat succesvolle experimenten die echt bijdragen tot het wegwerken van achterstelling structureel verankerd worden. Zo pleit ik er bijvoorbeeld voor om het taalbeleid op grootstedelijk niveau netoverschrijdend, structureel en resultaatgericht aan te pakken. Doen we dat niet, dan dreigt in onze steden een gigantisch probleem van taal- en leerachterstand. Naast de noodzaak aan extra investeringen en kleinere klassen in het basisonderwijs, verwachten we vrij veel van de hervorming van het secundair onderwijs. Belangrijk zijn de link tussen het basisonderwijs en de brede eerste graad die erop gericht is zoveel mogelijk leerlingen mee te nemen in een gemeenschappelijke stam.


Het BHV van het onderwijs

Tot slot en misschien een beetje revolutionair: samen met Duitsland, Oostenrijk en Hongarije is België een van de landen waar de sociale segregatie het hoogst is.

Als de resultaten van een bedrijf achterwege blijven, grijpt het management in. De vrije schoolkeuze en de vrijheid van onderwijs werken de ongelijkheid in de hand. Vandaar de vraag of we naast een herstructurering van ons secundair onderwijs ook niet moeten ingrijpen in het onderwijssysteem zelf en durven naar één onderwijsnet te gaan om zo de concurrentie tussen scholen te beperken. Het veld is er, denk ik, rijp voor en de veranderde maatschappelijke context vraagt erom. Maar dit vraagt om een nieuw schoolpact, een nieuw BHV waar onze politici meer dan vijf minuten politieke moed voor nodig zullen hebben.

Karin Heremans, directeur van het Atheneum van Antwerpen


DS, 09-02-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB