Israël trekt zich terug ondanks Bush


Nog nooit was de Arabische wereld zo zwak als nu. Voor de Israëlische premier Sjaron is dit het moment om zich terug te trekken uit Palestijns gebied. Dat is minder tegenstrijdig dan het lijkt, zegt Midden-Oosten-expert Asher Susser. En aan Bush en zijn Irak-oorlog is het in elk geval niet te danken, betoogt hij.


'Je kunt het Israëlische beleid alleen maar begrijpen tegen de achtergrond van een verzwakte, verdeelde Arabische wereld', zegt Asher Susser, hoofd van het Dajan-instituut, een Israëlische denktank. ,,Israël is sterk genoeg om zijn eigen beleid uit te stippelen en heeft niet het gevoel dat er partners zijn met wie het moet of kan overleggen. Kijk naar de Arabische wereld en je ziet een wereld waarin de Arabische landen zelf steeds minder te vertellen hebben over wat er in hun eigen regio gebeurt.

Neem de massaslachting in Darfur. Ooit kon er niets gebeuren in Soedan zonder dat Egypte erbij betrokken was. Nu praat niemand met Cairo over Darfur. Syrië en Irak beconcurreerden elkaar ooit om de hegemonie in het oosten van de Arabische wereld. Irak bestaat nauwelijks meer en de Syriërs hebben zich teruggetrokken.

De belangrijkste spelers in het Midden-Oosten zijn tegenwoordig juist de niet-Arabische landen, Turkije, Iran, Israël. Formeel kun je nog spreken van een Arabische wereld als je het hebt over 300 miljoen Arabieren en 22 landen waar Arabisch de officiële spreektaal is. Maar een Arabische wereld als machtsblok is er niet.''

Waarom trekt Israël zich dan nu terug uit de Gazastrook en ontmantelt het nederzettingen, terwijl het zo'n sterke regionale supermacht is?

,,Israël lijdt aan een soort gespleten machtsstructuur. Enerzijds is het de Arabische landen militair, economisch en technologisch verre de baas; het is een eerstewereldland te midden van derdewereldlanden. De kloof met de buren neemt slechts toe. In dat opzicht is Israël een regionale supermacht en werkt de tijd in zijn voordeel.

Maar dan kun je niet verklaren waarom de Palestijnen, die zoveel zwakker zijn, ervoor kozen tegen Israël ten strijde te trekken. Egypte zou dat nooit doen, noch Jordanië of Syrië, terwijl die veel sterker zijn.

De reden is niet dat de Palestijnen irrationele spelers zijn. Hun zwakte is hun kracht. De Palestijnen kunnen Israël bestrijden in een burgeroorlog, omdat zij daarin de overhand hebben.

Israël kan zijn militaire macht niet gebruiken, het kan geen luchtmacht inzetten tegen gewapende burgers. Dat is politiek, militair en moreel onmogelijk. Maar, belangrijker, de Palestijnen beschikken over een kracht waar Israël niet tegen opgewassen is. Die kracht heet 'demografie'. Binnen een decennium vormen de Palestijnen de meerderheid in het gebied tussen de Middellandse zee en de rivier de Jordaan (Israël plus bezette gebieden, red).''

De Palestijnen kunnen dus achterover leunen en wachten?

,,Zij kunnen wachten tot er een situatie ontstaat waarin zij in die ene staat de meerderheid hebben. Dat was volgens mij de reden dat Arafat vier jaar geleden niet bereid was een akkoord met Israël te sluiten: de Israëlische bezetting zou er vanzelf toe leiden dat er één staat zou ontstaan waarin de Joden de minderheid vormen. De Palestijnen hebben geen haast om hun eigen Palestijnse staat te vestigen; de tijd werkt in hun voordeel.''

En nu zegt u dat Sjaron net zo slim is als u, en daarom eenzijdig terugtrekt?

,,Precies. Als de kolonisten zich vertwijfeld afvragen wat er met Sjaron aan de hand is, dan is dit het antwoord.''

Hoe legt u uit dat Sjaron, de man die op elke heuveltop een nederzetting wilde vestigen, nu van gedachte is veranderd?

,,Ik denk dat genoeg mensen de demografische kwestie onder zijn aandacht hebben gebracht; dat hij het nu inziet.''

Waarom zegt hij het dan niet hardop? Hij heeft nog geen enkele duidelijke uitleg gegeven voor zijn ommezwaai.

,,Ik denk dat hij het moeilijk vindt de kwestie expliciet onder woorden te brengen. En het is puur politiek. Want de logische conclusie is dat de terugtrekking uit Gaza het begin is van het einde van het nederzettingenproject in zijn geheel; ook die op de Westoever.''

Dus Sjaron is er niet op uit in ruil voor Gaza zoveel mogelijk van de Westoever te houden?

,,Als dat het geval is, dan heeft hij de zaak niet begrepen en dan begrijp ik niet waar hij mee bezig is. Dan is er geen enkele logische verklaring voor zijn beleid. Ik denk niet dat hij zoveel mogelijk van de Westoever wil behouden. Misschien wel zoveel mogelijk van de grote nederzettingen. Het betekent in feite dat hij terugkeert naar het vredesakkoord zoals dat al in 2000 in Camp David op tafel lag. Je ziet dat het ook al bijna realiteit is. Het veiligheidshek volgt al haast die grens. Het is geen toeval dat het besluit om uit Gaza weg te trekken op dezelfde dag genomen is als het besluit over het nieuwe traject van het hek. Een ieder kan begrijpen dat alles wat aan de andere kant ligt, niet bij Israël zal horen.

De kolonisten begrijpen dat. Hun gevecht is niet over Gaza, het gaat hun om de Westoever. Ze weten dat als zij deze ronde over Gaza winnen, de Westoever nooit aan de beurt komt. Als zij hem verliezen, dan is het slechts het begin van de strijd.''

Bestaat er enig verband met het optreden van Bush in Irak?

,,Geen mens kan mij wijsmaken dat dit met Amerikaanse druk te maken heeft. Het komt voort uit Sjarons inzicht wat het betekent als Israël aan de bezette gebieden vasthoudt.

Irak is slechts in zoverre van invloed, in de zin dat Saddam is verslagen en Israël niet meer te vrezen heeft van een dreiging uit het oosten. Het is daarom militair gemakkelijker gebied op te geven. Gebied is zelfs een last geworden vanwege de demografische ontwikkelingen. Dat is het verhaal van Gaza en de Westoever. Als Israël die gebieden wil behouden, is de prijs die het betaalt, het verlies van een staat met een Joodse meerderheid.''

Toch stuurt Sjaron niet aan op een echte oplossing. Hij wil een regeling die hij zelf oplegt.

,,Een oplossing zou beter zijn, maar is niet haalbaar, om de simpele reden dat de kwestie van de vluchtelingen niet op te lossen is. Mijn inzet zou zijn aan te sturen op het voortzetten van de terugtrekking, het de facto creëren van twee staten, ook al is er nog geen overeenkomst. En van daaruit te proberen oplossingen te vinden voor het vluchtelingenvraagstuk en Jeruzalem.''

Is dat niet al geprobeerd met het Oslo-akkoord?

,,Het verschil is de volgorde. Ook Oslo was een gradueel proces, met als eindresultaat een Palestijnse staat. Ik stel dat die Palestijnse staat er eerst moet komen -en dat is ook de logica van de routekaart (het internationale vredesplan, red.). Die voorziet in een voorlopige Palestijnse staat, nog voor alle kwesties zijn opgelost.''

Dat is precies wat de Palestijnse president niet wil. Abbas wil dat hoofdstuk in de routekaart overslaan en direct door naar het oplossen van de grote vraagstukken.

,,Omdat hij bang is dat de Israëliërs het er verder bij laten zitten, en hij achterblijft met een ministaatje zonder Oost-Jeruzalem en zonder oplossing voor de Palestijnse vluchtelingen. Mijn stelling is, laten we doen wat we kunnen doen, laten we een einde maken aan de bezetting en die nieuwe tweestatenrealiteit creëren. Als je die Palestijnse staat eenmaal hebt, kan je vandaaruit verder onderhandelen over integratie van de vluchtelingen en inlijving van Oost-Jeruzalem bij die staat.''

Waarom is het zo onmogelijk een oplossing te vinden voor de Palestijnse vluchtelingen?

,,Omdat de Palestijnen vasthouden aan hun eis te kunnen kiezen voor terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen naar hun huizen in het huidige Israël. Dat is deel van hun 'narratief'. Daarom denk ik dat Israël niet juist handelt als het eist dat de Palestijnen dat recht nu opgeven.

Je kunt niet eisen dat ze hun geschiedenis herschrijven. Net zo goed als de Palestijnen dat niet van Israël kunnen eisen. De Israëliërs zijn niet bereid om 'schuld' te bekennen voor het oprichten van hun staat in 1948 en de vluchtelingen terug te nemen. De Palestijnse kijk en Israëlische kijk op de geschiedenis zijn onverenigbaar. Daarom moet je niet op een oplossing aansturen, maar op een akkoord.

Stel dat Israël uit Hebron wegtrekt -en ik weet zeker dat dat gaat gebeuren.

Geen Israëlische premier zal kunnen verklaren dat de Joden daarmee hun recht op die stad opgeven. En de Palestijnen zullen zo een verklaring eisen omdat ze vrezen dat Israël anders weer terugkeert. Laat dus de historische verklaringen voor de geschiedenisklas en richt je op praktische overeenkomsten.''

U stelt dat de Palestijnse verkiezingen niets te maken hebben met Irak, maar gewoon een gevolg zijn van de dood van Arafat. Toch menen velen dat het Amerikaanse optreden in Irak zijn uitstraling heeft op de regio. Neem de gebeurtenissen in Libanon, de kieswet in Egypte.

,,Misschien dat iets van de zwakte en het gebrek aan manoeuvreerruimte van Syrië gevolgen heeft voor wat in Libanon gebeurt. Maar het heeft niets te maken met enige democratische bezieling.

Zelfs de verkiezingen in Irak zijn in wezen een voortzetting van de bestaande sektarische politiek, waarbij de sjiieten en Koerden hun machtsovername van de soennieten hebben bestendigd. Het blijft puur Midden-Oosterse politiek, zeer traditioneel en het gaat allemaal om religieuze groepen. Niemand heeft het over een strijd tussen republikeinen en democraten. Ook in Libanon gaat de strijd als vanouds tussen religieuze groepen.''

In hoeverre wakkeren nieuwe media, zoals Al-Jazeera, de discussie over democratie aan?

,,Ik denk dat ze enige invloed hebben. De demonstranten in Libanon zeiden dat ze het voorbeeld van Oekraïne volgen. Tussen haakjes, zelfs de kolonisten in Israël roepen net zulke grote betogingen te gaan houden als in Oekraïne.

Maar de vraag is hoe diep het gaat, hoe blijvend het is. Regimes die niet van Al-Jazeera houden, weren die zender. Internet wordt mondjesmaat en gecensureerd toegelaten. Het is misschien van invloed op enkele intellectuelen, die daardoor in botsing komen met hun regering. Maar het verandert die regeringen niet.

In Egypte is de kieswet veranderd, maar Moebarak blijft de enige echt verkiesbare kandidaat. In Jordanië is het democratiseringsproces al zestien jaar, niet zestien weken, aan de gang. Wat heeft het opgeleverd? In Libanon had iedereen het over de val van de regering onder druk van het volk. Een week later zat ze er alweer.''

Dus geen nieuw Midden-Oosten?

,,Nieuw alleen in de zin dat het minder Arabisch is. Er is een Egyptenaar, Salam al Moessa, die twee belangrijke boeken heeft geschreven over vrouwenbevrijding. Het probleem is dat beide boeken geschreven zijn tussen 1899 en 1902. Als ik je had verteld dat ze nu geschreven waren, had je gezegd dat het een Bush-effect was.

Feit is dat die zaken al tweehonderd jaar deel van het debat vormen en dat de Arabische wereld in die tweehonderd jaar ook is veranderd. Maar vele oude problemen zijn er nog steeds.

De fundamentalisten hebben een sterk punt als ze zeggen: 'We volgen al tweehonderd jaar het Westen. Wat heeft het ons opgeleverd? De kloof is slechts gegroeid'.''

En zal nog groeien?

,,Daar ziet het naar uit. De status van de vrouw vormt de toetssteen. Zolang vrouwen niet volwaardig onderwijs genieten ontstaan er twee problemen. Ze kunnen niet deelnemen aan het productieproces -hun deelname wordt ook nog eens belemmerd door sociale beperkingen. En er bestaat een correlatie met hun kindertal: vrouwen zonder opleiding zijn doorgaans zeer vruchtbaar. Beide factoren leiden tot een dalen van de levensstandaard.

De druk van migranten op Europa vanuit het Midden-Oosten zal daarom slechts toenemen. Israël mag zijn demografische problemen hebben, de Europeanen kunnen er al van meepraten. De toekomstvoorspellingen zijn niet best. Wat dat betreft is de Amerikaanse analyse correct. Alleen het beleid dat ze daaraan hebben gekoppeld, is niet realistisch.''

Is er een uitweg?

,,Ik denk het niet. Dat is het verschil tussen Amerikanen en Israëliërs. De Amerikanen definiëren het probleem en zoeken een oplossing. Bush doet dat met zijn 'verspreiding van de democratie'. De Israëliërs definiëren het probleem en vragen vervolgens 'Hoe kunnen we ermee leven?'''


Trouw, 05-04-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB