Eerherstel


Precies 88 jaar na het einde van de Eerste Wereldoorlog gaf het Verenigd Koninkrijk een officieel pardon aan 306 soldaten. De arme drommels werden destijds veroordeeld als deserteur en geëxecuteerd, terwijl ze feitelijk leden aan shellshock, een aandoening die we vandaag erkennen als posttraumatische stress. Door het pardon werden hun namen bijgezet op oorlogsmonumenten, een welgekomen gebaar naar hun nabestaanden. Twee weken geleden gaf het Oostenrijks parlement pardon aan de deserteurs die tijdens de Tweede Wereldoorlog weigerden om in de Duitse Wehrmacht te dienen, onder wie verzetslieden tegen het nazisme. Alleen de extreemrechtse partijen konden zich hiermee nog steeds niet verzoenen.


Ook bij ons waren nog dergelijke spoken uit het verleden rond. Op 10 oktober 1914 werd Antwerpen door de Belgische legerleiding aan de Duitse opmars prijsgegeven. De 70.000 manschappen die de stad verdedigden, liet men daarbij zonder enige instructie aan hun lot over. Meer dan 20.000 soldaten gaven zich over, maar het merendeel vluchtte naar Nederland in de hoop om op die manier de eigen linies weer te kunnen bereiken. Conform de toen geldende verdragen werden zij door het neutrale Nederland ontwapend en geïnterneerd. Slechts 7.000 mannen geraakten weg (door zich tijdig als burger te vermommen of zich onterecht als deserteur aan te geven), 33.064 soldaten en 407 officieren werden afgevoerd naar inderhaast opgerichte kampen. Zij werden er geconfronteerd met overbevolking, ontoereikende sanitaire en hygiënische voorzieningen, gebrek aan kleding en voedsel en een gebrekkige medische zorg. Velen zouden er sterven door ontbering en ziektes, anderen beroofden zich van het leven. Ontsnappingspogingen waren legio en 2.313 soldaten geraakten op die manier ook effectief weg. Deze ontsnappingen leidden echter tot een slechte verstandhouding met de Nederlandse bewakers. Tijdens protestacties tegen de barre leefomstandigheden op 2 en 3 december 1914 openden de Nederlandse bewakers het vuur en schoten ze acht soldaten dood.

Het incident bracht wel een kentering teweeg waarbij de dramatische interneringsomstandigheden toch wat werden verbeterd. De soldaten kregen bijvoorbeeld de mogelijkheid om buiten de kampen te gaan werken. Hiervoor moesten ze echter een contract ondertekenen waarin ze beloofden niet te zullen vluchten. Omdat dit neerkwam op desertie, weigerden velen te tekenen. De mannen die toch tekenden, brachten wat geld binnen in de kampen. De karige lonen die zij ontvingen, stonden echter in schril contrast met de woekerprijzen die er werden aangerekend voor extra voedsel, drank of rookwaren. Het is dan ook een bitter detail dat Nederland na de oorlog een gepeperde rekening stuurde naar het zwaar geteisterde België voor de kosten van de opvang.

In 1919 konden de geïnterneerden eindelijk naar huis terugkeren. Maar voor de Belgische legerleiding waren zij deserteurs. Frontsoldaten en krijgsgevangen kregen na de oorlog één tot acht frontstrepen, naargelang de lengte van hun dienstperiode. Deze frontstrepen bepaalden de hoogte van hun militair pensioen. Dit gold echter niet voor de Belgische geïnterneerde soldaten en onderofficieren. Na hun terugkeer kregen zij geen enkele eer of materieel voordeel. Dit in tegenstelling tot hun Britse lotgenoten die zonder discussie het statuut van krijgsgevangene kregen. Alleen voor de 407 officieren werd er mildheid getoond, de meeste kwamen er vanaf met een blaam. Eén van de geïnterneerde soldaten, August De Block uit Sint-Niklaas, zou later nog senator worden voor de Belgische Socialistische Partij. In die hoedanigheid pleitte hij meermaals voor eerherstel. Zo lezen we in de parlementaire handelingen van 25 februari 1964 (blz. 860): 'Het is hier enkel zaak aan te tonen dat er een onrechtvaardigheid werd begaan en, wat nog veel erger is, dat die onrechtvaardigheid werd behouden.' En in die van 10 februari 1965 (blz. 515): 'Voor mij, zoals voor vele anderen, gaat het er niet om de rente te ontvangen die wordt toegekend. Wij zijn overtuigd - de meesten onder ons althans - dat wij gedaan hebben wat wij konden, en het doet ons pijn dat veertig jaar later nog een blaam weegt op goede soldaten die menen hun plicht te hebben gedaan. Wij vragen alleen rechtsherstel en wensen te worden behandeld op de manier waarop wij denken recht te hebben, zelfs als daardoor sommigen die een slechter lot zouden verdienen, ook worden gediend.' De woorden van De Block vonden geen gehoor. Alle betrokkenen zijn inmiddels al lang overleden en hun lotgevallen werden vergeten. De voorbeelden van het VK en Oostenrijk tonen evenwel dat het nooit te laat is om eindelijk mildheid en rechtvaardigheid te laten zegevieren. Morgen is het precies 91 jaar geleden dat de Grote Oorlog eindigde. Waarop wachten wij om deze zwarte bladzijde om te draaien?

Bart De Wever


DS, 10-11-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB