Falen is geen optie


Blokperiode. De examens komen eraan. Een pretje is dat nooit geweest, maar nooit eerder was er zoveel sprake van stressbegeleiding en faalangst. 'Ik sta doodsangsten uit als ik aan de examens denk.'


Haar laagste cijfer bij de examens in januari was een veertien. Knap, al heeft het niemand echt verbaasd: Ine Geerdens was op de middelbare school al een uitstekende studente. Ze leek klaar voor het eerste jaar bio-ingenieur aan de KU Leuven. Wat die punten in januari bevestigden.

Toch voelt Ine zich niet helemaal happy. De voorbije zes weken volgde ze - samen met tientallen studenten uit alle mogelijke richtingen - een stresstraining, aangeboden door de universiteit. Om iets te doen aan haar actieve faalangst, want dat ze daaraan lijdt, is nu wel duidelijk.

Kort voor de paasvakantie is Ine ziek geworden. Keiharde hoofdpijn, zoals een massieve migraineaanval. Vijf weken lang heeft ze niets kunnen doen voor haar studies. Geen les volgen, niet blokken. Ze moest in het ziekenhuis behandeld worden, al was er geen duidelijke klinische diagnose. 'Maar de kans is groot dat het te maken had met stress.'

Ine geeft toe dat ze een beetje een blokbeest is. 'Die hoge cijfers in januari kwamen niet uit de lucht gevallen. Ik studeer hard, al sinds oktober. Zo hard dat het mensen in mijn omgeving soms verontrust. Kotgenoten zeiden soms: laat je cursussen nu eens liggen en ga mee uit. Mijn ouders zeggen ook dat mijn studies niet ten koste mogen gaan van de rest van mijn leven. Ze drongen er vanaf het begin op aan dat ik één dag in de week niet zou studeren.'

Dezelfde mensen die Ine in het begin van het jaar aanporden om zich wat meer te ontspannen, proberen haar nu uit het hoofd te praten dat het verlies van die vijf weken in maart-april rampzalige consequenties heeft voor haar resultaat dit jaar. 'Ze zeggen: al haal je nu misschien geen onderscheiding meer, je moet toch minstens een voldoende kunnen halen. Maar hoe kunnen zij dat nu weten? Ze staren zich blind op die punten van januari, maar ze vergeten hoe hard ik daarvoor gewerkt heb. Misschien heb ik dat ook wel echt nodig hé, en wordt het een drama nu ik minder heb kunnen doen. Het gaat mij niet om die graad. Gezien de omstandigheden van de voorbije maanden ben ik met tienen en elven ook tevreden. Maar ik weet niet of ik dat haal. Mijn verstand zegt dat de relativerende opmerkingen van mijn ouders en vrienden logisch klinken, maar vanbinnen sta ik doodsangsten uit als ik aan de examens denk.'


Zware prijs

Ine is een schoolvoorbeeld van wat specialisten 'actieve faalangst' noemen. 'Over-achievers die zo graag willen uitblinken dat ze hun motor dreigen op te blazen, omdat hun gezondheid niet meer mee kan of omdat ze hun sociale leven al te zeer verwaarlozen', zegt Marleen Gheldof, diensthoofd van het Medisch en Psychotherapeutisch Centrum voor Studenten van de KU Leuven.

'Daarnaast heb je ook passief faalangstigen. Dat zijn de uitstellers. Zij schuiven hun examens op de lange baan uit angst met een mislukking geconfronteerd te worden. Daardoor presteren ze weinig. Hun strategie is zich te verbergen achter de had ik meer mijn best gedaan, dan...-redenering. Deze studenten kloppen vaak pas bij de psychische studiebegeleiding aan als het kalf al verdronken is. Vaak camoufleren ze het probleem: ze verzinnen bijvoorbeeld dat ze aan hun thesis bezig zijn.'

Op de cursus stressbestrijding dienen zich vooral actief faalangstigen aan. 'Zij erkennen sneller dat ze een probleem hebben', zegt Kirsten Plessers, die de cursus geeft. 'Dat is maar goed ook, want actieve faalangst laat zich niet zo eenvoudig oplossen. Keihard blokken en obsessief met je studies bezig zijn, wordt immers maatschappelijk beloond. Je krijgt betere punten, hogere graden, betere stageplaatsen... Ons studiesysteem is ook nog steeds te veel gericht op het letterlijk reproduceren van leerstof. Wie nooit een les mist en veel studeert, haalt vaak goede resultaten. De verleiding om je daarop blind te staren, is reëel.'

Begrijpelijk toch? 'Ja, maar velen betalen uiteindelijk een zware prijs', zegt Marleen Gheldof. 'Ze vermageren, hebben lichamelijke klachten. Een keertje slecht slapen van de stress is niet erg, maar een chronisch slaapprobleem blijft niet zonder gevolgen. Een examenperiode is voor die mensen vaak een hel vol paniekaanvallen. Op de duur kan dat tot depressie leiden. De elastiek rekt en rekt, tot hij breekt. Soms niet eens tijdens de studies, maar daarna.'


Uitblinken

Waarom wordt de ene een stresskonijn en de ander niet? Zit dat in de genen, is het gebaseerd op persoonlijke ervaringen, is het maatschappelijk aangekweekt? 'Ik ben gewoon een perfectionist', zegt Ine. 'Ik heb een groot verantwoordelijkheidsgevoel. Ik doe nooit iets half. Bij de jeugdbeweging ben ik ook zo. Ik wil altijd slagen in wat ik doe. Waarom dat zo is, weet ik niet. Als mijn studies totaal zouden floppen, zou ik in een fabriek of op een kantoortje ook wel mijn draai vinden. Maar het gevoel van het had beter gekund, daarmee zou ik moeilijk kunnen leven.'

Druk van haar ouders voelt Ine niet. 'Die hebben mij nog nooit de indruk gegeven dat iets moet. Maar studeren kost geld, hé. Met de centen van mijn ouders spelen door er niet mijn best voor te doen, dat kan ik niet rijmen met mijn geweten.'

Druk van buitenaf is een complex gegeven, zegt Marleen Gheldof. 'Stress wordt geboren wanneer het spanningsveld te groot wordt tussen je verwachtingen en wat je effectief denkt te kunnen bereiken.'

'Maar wie heeft die lat zo hoog gelegd? In onze moderne tijd staan kinderen al van jongs af onder druk. Bij actief faalangstigen zie je vaak dat ze ook een instrument bespelen, aan competitiesport doen, ballet volgen, en in alles willen uitblinken. Soms leggen ouders dat op: ze projecteren hun eigen niet ingeloste idealen op hun kinderen.'

'Maar veel vaker is het een onbewust proces. De ouders zien zelf niet in hoe hoog ze de lat leggen. En er zijn ook gevallen, zoals Ine misschien, waar er geen enkele druk van de ouders is - ze voelen gewoon voor zichzelf aan dat ze moeten presteren.'

Het Psychotherapeutisch Centrum van de KU Leuven biedt een heel gamma van therapieën aan. Sommige studenten worden gedurende lange periodes individueel begeleid om stress- of angstklachten te overwinnen. Voor echte faalangstigen bestaat er ook een specifieke faalangsttraining.


Stresstraining

Het meest laagdrempelig is de collectieve stresstraining, die alle studenten per e-mail wordt aangeboden. Het gaat om een pakket van zes lessen die dienen om stressgevoelige studenten zelfredzamer te maken.

'Niemand hoeft hier zijn ziel bloot te leggen', zegt Kirsten Plessers. 'Het zijn gewoon colleges over stress. Wat doet het lichamelijk en psychisch met een mens, hoe kun je slaapstoornissen of paniekaanvallen onder controle krijgen? Voor veel studenten helpt het al een heel stuk om gewoon in een leslokaal te zitten met vijftig anderen, zonder dat iemand het stigma krijgt dat hij ziek of gek is. Achteraf kunnen ze aan de slag met bijvoorbeeld de ontspanningstechnieken die we hier aanleren.'

'Het was een hele stap om naar die lessen te komen', zegt Ine Geerdens. 'Mijn ouders hebben me gepusht om het te doen. Zes weken lang twee uur per week vrijmaken is veel gevraagd van een studente die toch al in paniek is dat ze er niet gaat komen. Ik vind het jammer dat de cursus pas in april begon. Ik heb dingen geleerd waaraan ik in de toekomst zeker veel zal hebben. Maar op korte termijn niet: die examens komen eraan, ik heb nu echt wel iets anders aan mijn hoofd dan relaxatie-oefeningen.'

Ine vindt haar achterstand te groot. Ze gaat één examen uitstellen tot in september.

'Sinds ik die beslissing genomen heb, ben ik toch iets rustiger geworden. Het idee alleen al dat ik alle examens zou moeten afleggen in juni zou me opnieuw een overdosis stress bezorgen.'


DS, 30-05-2005 (Steven De Foer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB