Mythe schiep sociale woestenij


COLORADO/WISCONSIN - De Verenigde Staten kreunen onder de crisis. En toch is de Amerikaanse Droom springlevend. Nu moet de overheid even te hulp schieten, maar straks is het weer ieder voor zich.


'Ik voelde de crisis meteen, midden september. Toen daalde de prijs van het non-ferroschroot met 66 procent. Er valt weinig te verdienen dezer dagen', zucht John. 'En toch is de huur hier weer opgeslagen.'

'Hier' is een trailer park langs een drukke baan ten noorden van Boulder, in Colorado. Een zestigtal vervallen caravans staat er opeengepakt op een stofferig terrein. De wegen zijn niet geasfalteerd en zitten vol putten. Aan elke hoek van de 'camping' hangt een Amerikaanse vlag. Aan de ingang herinnert een groot bord 'McCain-Palin' aan de voorbije verkiezingen. Het park is eigendom van een rijke rancher in Wyoming. 'Noem hem maar een slum lord (huisjesmelker)', sneert John.

John is niet zijn echte naam. Die mag niet in de krant. Hij is bang. 'Te veel geweld hier', zegt hij. 'Zie je die man ginds? Die sloeg vorige week zijn moeder in elkaar. Maar toen de politie hem kwam zoeken, was hij natuurlijk spoorloos. Er wonen hier veel alcoholverslaafden en illegale Mexicanen.'

Zelf heeft John betere tijden gekend. Maar sinds zijn scheiding woont hij hier en probeert hij de kost te verdienen met de verkoop van schroot dat hij her en der bijeenschraapt.

In november bedroeg de werkloosheid in de VS 6,8 procent. Dat is weinig in vergelijking met de 10,8 procent van eind 1982 en het cijfer verbleekt tegenover De Grote Depressie van de jaren dertig, toen een kwart van de Amerikanen geen werk had. Maar de stroom herstructureringen en bedrijfssluitingen zwelt aan en economen voorspellen een verdubbeling van de werkloosheid in de loop van volgend jaar.

Er wordt minder gereisd, minder uit eten gegaan en de winkels bereiden zich voor op een slappe kerst- en nieuwjaarsverkoop en werven dus minder interim-verkopers aan.

Veel ondernemingen stopten hun bijdragen aan het pensioenfonds of de ziektekostenverzekering van hun personeel - meer dan 15 procent van de Amerikanen heeft geen ziektekostenverzekering en dat percentage stijgt snel. Elke dag verliezen gezinnen hun huis en elke dag stellen er mensen vast dat hun spaarcenten op zijn. Meer dan dertig miljoen Amerikanen doen momenteel een beroep op food stamps - maaltijdcheques voor de armen.


Winkeldiefstal

Aan de tramhalte in 16th Street in Denver, in Colorado, spreekt Barbara me aan. Met schorre stem vraagt ze om een dollar. Ze vertelt dat ze honger heeft en dakloos is. Ze trekt van opvangtehuis naar opvangtehuis. Waarom? 'Ik kon de huur niet betalen en ze hebben me uit mijn appartement gezet.' En eerlijkheidshalve voegt ze eraan toe: 'Ik heb in de gevangenis gezeten wegens winkeldiefstal.'

Vanaf 1 december zal Barbara social security, het gewaarborgd inkomen voor 62-plussers, trekken - ingevoerd door Franklin Roosevelt in het raam van zijn New Deal in de strijd tegen de Grote Depressie. Dan kan ze in een rusthuis gaan. Ze lacht vriendelijk haar tandeloze mond bloot. Mijn dollar verdwijnt in een grote plastiek zak en Barbara stapt op de warme, gratis tram die de winkelwandelstraat op en af rijdt.


Paternalisme

'Ik heb geen probleem met de rijken', zegt John, de schroothandelaar uit Colorado. 'Ze gooien veel dingen weg die nog bruikbaar zijn. Ik heb mijn caravan helemaal bemeubeld met hun afval. Dat heet trickle down', zegt hij, met een knipoog naar Reaganomics.

Met hun socialer programma zouden de Democraten en Barack Obama de natuurlijke keuze zijn voor John en zijn lotgenoten. 'Oh, neen', sneert hij. 'Obama is te radicaal voor Amerika.'

Maar zou een recht op hulp van de overheid niet beter zijn dan afhankelijk te zijn van de liefdadigheid van de rijken? 'Overheidshulp is paternalisme', vindt hij. 'Dat weerhoudt mensen ervan initiatief te nemen. Neen, ik koester mijn vrijheid. De overheid steekt haar neus overal in. Hoe ouder ik word, hoe conservatiever.'

Zoals John stemmen miljoenen Amerikanen met lage inkomens flagrant tegen hun economische belangen. Ze vallen voor het Republikeinse discours over 'familiewaarden', alsof de legalisering van het holebihuwelijk het ergste is wat hen kan overkomen.

Amerika is gebouwd op de gedachte dat iedereen gelijke kansen heeft en dat hard werk naar succes leidt. Het geloof in individuele verantwoordelijkheid, in self reliance zit in het DNA van de Amerikaan. Het spruit voort uit het protestantisme van de eerste immigranten.

Het is de mythe van de Amerikaanse Frontier, het land van de onbegrensde mogelijkheden, waar iedereen kan zijn wat hij wil zijn. Dat was ook de idee die Joe the Plumber koesterde. En dat ideaal zou worden gedwarsboomd door Obama, die 'de rijkdom wilde herverdelen'.

'Er heerst in dit land een groot gebrek aan erkenning van sociale onrechtvaardigheid', vindt Michael McDevitt, die journalistiek doceert aan de University of Colorado in Boulder. 'Mensen zijn geïndoctrineerd om het slachtoffer de schuld te geven.'

Zelfs vandaag, met een aanzwellende crisis, is de Amerikaanse Droom springlevend. 'Het gaat misschien allemaal wat trager nu met de crisis, maar we hebben het hier goed', meent Roger Vlasak (60), een gepensioneerde arbeider van de GM-autofabriek in Janesville, Wisconsin, die in december dicht gaat omdat er geen vraag meer is naar grote wagens. 'De beurs zal zich wel weer herpakken. En trouwens, als je echt een job wil, vind je altijd wel iets, misschien niet zo goed betaald als bij GM, maar toch.' Hij vindt ook dat 'wie zijn hypotheek niet kan betalen, geen recht heeft op een eigen huis'.

Maar kunnen de armen uit hun benarde situatie geraken? Elizabeth Freedman van de Emergency Family Assistance Association, een welzijnsorganisatie in Boulder, Colorado, aarzelt. 'Als we er in slagen om een gezin in een stabiele situatie te brengen en als de kinderen gesteund worden om goed te presteren op school, dan lukt het soms. Maar dat is zelden het geval. De ouders combineren niet zelden twee jobs en hebben geen tijd voor de kinderen, ze verhuizen vaak op zoek naar beter werk, en bij elke verhuizing loopt een kind vier maanden achterstand op school op.'

De armoede waarmee Freedman geconfronteerd wordt, treft niet alleen nieuwe immigranten die geen Engels spreken, of éénoudergezinnen. Zestig procent van haar cliënten zijn blank. In tweederde van de gezinnen is een vader en een moeder aanwezig. Sommigen hebben hulp nodig omdat ze in de problemen zijn geraakt door een medische noodsituatie of omdat hun huis in beslag werd genomen. Maar de meesten werken heel hun leven tien tot twaalf uur per dag tegen het minimumloon van 6,55 dollar per uur, zonder ziektekostenverzekering, zonder toegang tot preventieve gezondheidszorg. 'Voor deze chronische armen komt de crisis er nog eens bovenop.'

Een van de eerste maatregelen van de nieuwe Democratische meerderheid in het Congres, in 2007, was een geleidelijke verhoging van het minimumloon van 5,15 tot 7,25 dollar volgend jaar. 'Maar het minimumloon zou op zijn minst moeten verdubbelen', zegt Freedman. 'Met 2.080 werkuren per jaar kan iemand 15.288 dollar bruto verdienen. Maar de huur van een appartementje met twee kamers bedraagt hier in Boulder al snel 700 dollar.'

'De overheid biedt hulp aan armen en werklozen', zegt Freedman, 'maar in zeer beperkte mate.' Freedmans organisatie draait volledig op giften, maar door de crisis zijn ook de donoren minder gul. 'En dat terwijl de vraag naar voedselhulp met twintig procent is gestegen', zegt Freedman, wijzend op de halflege rekken in de voorraadkamer van de voedselbank.

De mythe van de Amerikaanse Droom heeft van dit land een echte sociale woestijn gemaakt. In hele wijken in Amerika's steden is niets anders te zien dan devastation (verloedering), zoals Brenda in Oxford, in Alabama, het uitdrukte. 'Liberals hebben de jongste acht jaar niet veel reden gehad om fier te zijn op dit land', zegt professor McDevitt in Boulder. 'De overwinning van Barack Obama is dan ook heel persoonlijk voor ons, en heel emotioneel.'

Deze crisis zou het startschot kunnen zijn voor grote veranderingen in het sociaal systeem: een New New Deal, even ingrijpend als die van Roosevelt. Maar zal dat het geval zijn?

De komende weken wordt beslist over het lot van de Amerikaanse autoproducten GM, Ford en Chrysler. Worden ze gered met overheidsgeld of gaan ze failliet? De job van drie miljoen werknemers, het pensioen van 775.000 ouderen en de ziektekostenverzekering van twee miljoen werkers en gepensioneerden hangen af van de Big Three. En toch is 58 procent van de Amerikanen gekant tegen overheidsinterventie.


Anarchistisch

Het faillissement van de Big Three zou het systeem nog versterken: het zou de vakbonden verzwakken en de autoproductie verschuiven naar de buitenlandse producenten. Zij zijn gevestigd in de zuidelijke staten met 'right to work'-wetten (die vakbondserkenning bemoeilijken) en met weinig tot geen werkgeversbijdragen voor pensioen of ziekteverzekering.

'De jongeren, die de basis voor Obama's succes vormden, hebben geen voeling met de autofabrikanten', zegt econoom Bill Duddleston van Edgewood College in Madison, Wisconsin. 'Dit zijn de jaren zestig niet. Het socialisme is dood. De jongeren wantrouwen de overheid en de grote corporaties. Ze zijn de internetgeneratie, met veranderende allianties, een beetje anarchistisch. Die jongeren schaarden zich rond Obama omdat ze de leugens en de persoon van Bush beu waren, maar ze staan dicht bij de filosofie van Ronald Reagan. Die ideeën zijn hen met de paplepel ingegeven, ze hebben nooit de Grote Depressie gekend. De Reagan Revolutie is niet voorbij.'


DS, 06-12-2008 (Evita Neefs)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB