Leve de klassieke spaarbank


Aan de saga van Fortis is gisteren een hoofdstuk toegevoegd, maar het verhaal is niet ten einde, meent Ivan van de Cloot . En hij pleit voor de herintroductie van klassieke spaarbanken, met daarnaast meer risicovolle instellingen. 'Dit zou de intrinsieke belangentegenstelling tussen spaarders en aandeelhouders, zoals bij Fortis is gebleken, opheffen.'


De rechter heeft de openbare aanklager dus niet gevolgd in zijn stelling dat de verkoopstransactie van Fortis rechtsongeldig was omdat de aandeelhouders niet geraadpleegd werden. De uitspraak van de rechter is verrassend. Niet om het oordeel, wel om de argumentatie. Zo had de rechtbank er zich gemakkelijk vanaf kunnen maken dat enkel de laatste transactie tussen de Belgische staat en BNP Paribas kan worden opgeschort en dat de Fortisaandeelhouders, die de rechtszaak aanspanden, in die laatste transactie geen betrokken partij zijn. De eerste interventie van de overheid, namelijk de feitelijk nationalisatie met inbreng van de Belgische, Nederlandse en Luxemburgse overheid voor 11,2 miljard was immers een duidelijk geval van overmacht. Als de overheid toen niet gehandeld had, was Fortis failliet gegaan met desastreuze gevolgen voor het personeel en de spaarders.

De rechter begeeft zich echter op glad ijs door ook de verkoop van Fortis aan BNP Paribas als een geval van overmacht te bestempelen. Dit is uiteraard veel discutabeler en zal tot de beroepsprocedure afgerond is voor onzekerheid blijven zorgen. Er was immers wel degelijk een alternatief voor de verkoop aan BNP Paribas: namelijk de volledige nationalisering van Fortis door de Belgische staat. Of dit voor de aandeelhouders veel verschil had gemaakt, is maar de vraag. Belangrijker zou echter de impact voor het personeel en de Belgische economie geweest zijn. Er zal nog veel inkt vloeien over de vraag of men niet beter zoals Nederland door de zure appel had gebeten en Fortis tijdelijk volledig te nationaliseren. Als Nederland erin slaagt om binnen een paar jaar Fortis Bank Nederland voor een veelvoud door te verkopen dan zal die discussie in ons land in elk geval opnieuw opflakkeren.

Nog nooit kwam de tegenstelling tussen de belangen van de spaarders en aandeelhouders van banken zo duidelijk en pijnlijk aan de oppervlakte. Iedereen die de economische literatuur over prudentiële regulering van banken kent, weet dat deze tegenstelling fundamenteel is. We hebben financiële instellingen nodig om tot een efficiënte wisselwerking te komen tussen sparen en investeren en als een bewaarplaats voor spaargeld. Onze universele banken vervullen beide rollen, maar ze leven feitelijk op gespannen voet. Onze banken financieren zich met deposito's tegen een vaste rente die geen vergoeding voor kredietrisico impliceert. Ze wenden deze middelen echter aan in vaak veel minder liquide investeringen. Dit was al het geval bij het traditioneel bankieren waarbij kredieten werden gefinancierd op lange termijn, maar het is nu nog veel meer het geval met de alomtegenwoordigheid van portefeuilles met gestructureerde producten. Deze portefeuille bedroeg bij Fortis liefst 53 miljard euro waarvan circa 20 miljard als 'toxisch' beschouwd dient te worden. Sinds Adam Smith in 1776 de analogie gebruikte van bankregulering en branddeuren die de vuurhaard moeten beperken tot één kamer zodat bij de onvermijdelijke brand het hele huis niet afbrandt, weten we dat toezicht onontbeerlijk is.

Via deposito's financiert een bank zich tegen een vaste rente en is haar winst potentieel onbegrensd wat een enorme prikkel om risico's te nemen vormt. Vandaar dat bankcrises altijd voorgekomen zijn en altijd zullen blijven bestaan en dit ondanks goedbedoelde regelgeving zoals Bazel II en wat er nu in de plaats voor gaat komen. Sommige banken bestaan uit 2.000 wettelijke entiteiten. Het is een illusie dat de toezichthouder alles kan monitoren. Welke aandeelhouder had tot voor kort gehoord over de Fortis off balance entiteit 'Scaldis' op de Kaaimaneilanden?

We lijken dus ons geld verplicht te moeten vertrouwen aan intrinsiek instabiele instellingen: een echte patstelling? Dit hoeft zo niet te zijn als het huidige bankstelsel verrijkt zou worden met het systeem van 'eng bankieren'. Hierbij verplicht men spaarbanken deposito's enkel in veilige activa te investeren waarbij er bovendien geen mismatch meer is tussen looptijd van aanwendingen (activa) en verplichtingen (passiva). Op die manier isoleer je de essentie van het banksysteem als kanaal van betalingsverkeer van de meer risicovolle avonturen. Indringende supervisie door een toezichthouder is dan ook niet meer nodig want een financiële crisis kan het spaargeld niet meer in gevaar brengen.

Naast dit systeem van spaarbanken kan men specifieke financiële instellingen installeren die het verbod krijgen zich met deposito's te financieren. Een individuele depositohouder heeft immers geen prikkel om te controleren of de bank zijn geld niet in gevaar brengt. De financiers van deze specifieke financiële instellingen zouden wel toezien dat hun geld veilig is. Dit systeem van herintroductie van klassieke spaarbanken met daarnaast meer risicovolle instellingen zou de intrinsieke belangentegenstelling tussen spaarders en aandeelhouders, zoals nu bij Fortis is gebleken, opheffen.

Economen van de Britse centrale bank zeulen al twintig jaar in navolging van Nobelprijswinnaar economie Milton Friedman met het idee van narrow banking. Misschien dat er eindelijk een doorbraak kan komen, nu de kost van niet-handelen zo groot op blijkt te lopen. Deze keuze zou ook verhinderen dat we in de toekomst nog rechters moeten opzadelen met de catastrofale gevolgen van een systeem vol contradicties.

Ivan Van de Cloot is hoofdeconoom Itinera Institute


DS, 19-11-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB