Globalisering: een gebruiksaanwijzing

Joseph Stiglitz: Eerlijke Globalisering, Het Spectrum, 288 blz., ISBN: 9027426090


STIGLITZ heeft jarenlang van nabij kunnen waarnemen wat er mis is met de manier waarop de wereld globaliseert. Als economisch adviseur van president Clinton en hoofdeconoom van de Wereldbank zag hij van nabij hoe bestaande mechanismen de ongelijkheid en armoede in de wereld in de hand werkten. Zijn ervaringen vonden hun weerslag in zijn boek Perverse Globalisering uit 2002, dat keiharde kritiek bevatte op het IMF en de Wereldbank.


Vier jaar later heeft Stiglitz een vervolg op dat boek geschreven: Eerlijke Globalisering . Niet minder kritisch, wel constructiever. Globalisering kan een zegen zijn voor de wereld, als we er maar voor zorgen dat het een eerlijk proces wordt, zo luidt Stiglitz' stelling.


Ziet u al tekenen dat er zaken ten goede aan het veranderen zijn?

Jazeker, ik ben optimistisch. In de VS is het besef aan het groeien dat dat land niet in zijn eentje de wereld kan regeren. Er wordt in brede kring erkend dat de problemen van de wereld multilateraal moeten worden aangepakt.

Daarnaast zijn er natuurlijk veel andere dingen ten goede veranderd de voorbije jaren. De jongste handelsakkoorden zijn oneerlijk en onevenwichtig, maar er zijn dankzij die akkoorden nu wel internationale regels over de wereldhandel. En het is aan die regels te danken dat de oneerlijke en nutteloze Amerikaanse katoensubsidies afgebouwd moeten worden. Die subsidies bevoordelen 25.000 rijke Amerikaanse boeren, maar benadelen miljoenen arme Afrikaanse telers.

Een ander voorbeeld van een positieve ontwikkeling is wat er bij het IMF gebeurt. Sinds mijn vorige boek is die instelling zichzelf aan het hervormen. Als het aan mij lag, zou het nog grondiger gebeuren, maar er zijn toch belangrijke veranderingen doorgevoerd. Verder zie je dat de G8 ook veel aandacht krijgt voor armoedebestrijding en schuldkwijtschelding. Allemaal positief.

Aan de andere kant blijft er natuurlijk heel veel reden voor zorg. De Doha-ontwikkelingsronde is mislukt. Dat de westerse landen zich niet aan hun belofte hebben gehouden om handel eerlijker te maken voor de ontwikkelingslanden, is negatief. Maar goed, er is nu tenminste het besef dat het huidige systeem oneerlijk is.


U had heel wat kritiek op het IMF en de zogenaamde Washington Consensus, het dogma dat liberalisering, privatisering en deregulering goed waren voor ontwikkelingslanden. Is de Washington Consensus nu dood en begraven?

Ja, heel duidelijk. Het IMF erkent dat er in het verleden te weinig aandacht was voor gelijkheid en armoedebestrijding. Ook wordt er voorzichtig iets gedaan aan het overwicht van het Westen. Tijdens de recente bijeenkomst in Singapore werd besloten om China meer stemrecht te geven. Ook is grotendeels afgestapt van de gewoonte om financiële hulp te koppelen aan voorwaarden over hervormingen.

Natuurlijk kan er nog veel meer gebeuren. De voorzitter wordt op ondemocratische wijze aangeduid, en de VS blijven het enige land met een vetorecht. Dat is een groot probleem, want het IMF heeft wel de mond vol over de manier waarop ontwikkelingslanden bestuurd worden. Dat is natuurlijk niet erg geloofwaardig als er van alles mis is met de manier waarop de instelling zelf bestuurd wordt.


Zijn er al effecten merkbaar van de veranderingen bij het IMF?

De meeste ontwikkelingslanden willen zo weinig mogelijk met de instelling te maken hebben. Banken hebben de gewoonte om hun klanten goed te behandelen, zodat ze niet weglopen. Het IMF heeft zijn klanten zo slecht behandeld dat ze nu wel weglopen. Veel landen proberen de contacten met het IMF te vermijden. Veel ervan, zoals Argentinië, Indonesië, Thailand en Korea, hebben hun schulden volledig terugbetaald. Natuurlijk spelen de lage interestvoeten en de forse economische groei in hun voordeel - die factoren maken het makkelijker om aan de verplichtingen tegemoet te komen. Bovendien leggen veel landen grote reserves aan om minder afhankelijk te zijn van het IMF. Venezuela heeft de reserves die via de olie-inkomsten zijn opgebouwd, weer uitgeleend aan andere Latijns-Amerikaanse landen om hun de kans te geven hun IMF-schulden terug te betalen.

Omdat de ontwikkelingslanden het IMF meer en meer de rug toekeren, probeert de instelling haar aandacht te verschuiven en haar taak als behoeder van het wereldwijde financiële stelsel waar te maken. Het IMF kijkt bijvoorbeeld naar het enorme handelstekort van de VS. Maar omdat net de VS het enige land met een veto in het IMF is, wordt het moeilijk om dat aan te pakken.


Zou het IMF overbodig kunnen worden?

Nee. Er is net meer behoefte dan ooit aan instituten die wereldwijd opereren.


In uw boek stelt u voor om een soort faillissementsregeling voor landen uit te werken. Dat voorstel gaat al lang mee. Het werd ooit naar voren geschoven door Anne Krueger, ondervoorzitter van het IMF. Maar de realisering ervan lijkt lastig.

Hoe dan ook moet het er ooit van komen. Elk land heeft een faillissementswetgeving, omdat je de afwikkeling van een bankroet niet aan de markt kunt overlaten. Maar als een land zijn schulden niet meer kan terugbetalen, is er geen enkele internationale regeling om op terug te vallen. Ik stond honderd procent achter het voorstel van Krueger, maar het is er niet doorgekomen omdat de regering-Bush het niet zag zitten.


Een ander revolutionair voorstel is om de wereldwijde markt voor arbeid te liberaliseren, net zoals de kapitaalmarkt ook geliberaliseerd is.

Dat voorstel vloeit voort uit de vaststelling dat het huidige systeem asymmetrisch is. Arbeid wordt benadeeld ten opzichte van kapitaal. Dat komt doordat de agenda wordt bepaald door het Westen, dat een overvloed aan kapitaal heeft en dat wil exporteren. De ontwikkelingslanden hebben een overvloed aan arbeid, maar dat mogen ze niet exporteren. In een eerlijke wereld zou het systeem symmetrisch zijn.

Daarnaast is er een puur economisch argument: liberalisering van de arbeidsmarkt zou op wereldschaal veel grotere voordelen hebben dan de liberalisering van kapitaal ooit heeft gehad. Het is intellectueel oneerlijk om die laatste voordelen wel in de verf te zetten, en de eerste niet. Natuurlijk klopt het dat een volledige liberalisering van de arbeidsmarkt voor gigantische problemen zou zorgen. Maar de liberalisering van de kapitaalmarkten heeft ook voor gigantische problemen gezorgd. Het evenwicht een klein beetje herstellen zou geen kwaad kunnen.


U zegt dat er zeker veranderingen zullen komen in de manier waarop de wereld globaliseert, maar dat de vraag is of ze voor of na grote rampen zullen plaatsvinden. Wat denkt u zelf?

Sommige veranderingen zullen er op tijd komen, andere pas als we ertoe gedwongen worden. Neem Kyoto. Dat is een mooi voorbeeld van een verandering die plaatsvindt voordat de ramp zich voltrekt. De wereld beseft dat we niet kunnen wachten, en dat er nu iets moet gebeuren. Natuurlijk is Kyoto niet perfect, maar het is er. Ook de IMF-hervormingen waarover we gesproken hebben, komen er zonder dat een crisis de instelling ertoe verplicht.

Een probleem waarvan ik betwijfel of het opgelost raakt voordat er een crisis uitbreekt, is het wereldwijde reservestelsel. De referentiemunt waaraan de wereld zijn vertrouwen heeft geschonken, de dollar, is onstabiel en aan het verzwakken. Het zou veel beter zijn als er een alternatief voor de dollar was. En het is natuurlijk niet wenselijk dat het lot van de wereldwijde reservemunt afhankelijk is van de uitkomst van de Amerikaanse verkiezingen. De problemen van het huidige systeem worden steeds duidelijker. De belangrijkste bron van de wereldwijde besparingen is Azië. Maar de Aziaten raken gedesillusioneerd omdat ze zien dat zij volop sparen, maar dat het de Amerikanen zijn die daar het meest van profiteren. De mate waarin het systeem hervormd kan worden, is afhankelijk van de verkiezing van een verstandige president in de VS. Met de huidige wordt het heel lastig.


Welke rol kan China spelen in de hervorming van het wereldwijde financiële systeem?

China heeft gigantische monetaire reserves. Het land heeft een enorm belang bij een beter functionerend systeem. Maar het probleem van China is dat het land zich niet wil profileren in zaken waar de VS negatief tegenover staan. Het zorgt vooral goed voor zichzelf. Kijk maar naar de manier waarop het de relaties met Afrika aan het verstevigen is.


Hoe staat u daartegenover?

China heeft behoefte aan grondstoffen, Afrika kan grondstoffen exporteren. Het voordeel voor de Afrikaanse landen is dat de Chinese vraag de prijzen van die grondstoffen doet stijgen. Het nadeel is dat China niks geeft om democratie en mensenrechten. En omdat het Westen dat in het verleden ook niet deed, is het lastig om het land op dat vlak tot de orde te roepen.


Veel van de hervormingen die u voorstelt, zijn in het belang van de wereldgemeenschap. Alleen is de wereld zo georganiseerd, dat degenen die het voor het zeggen hebben, de belangen van hun eigen land verdedigen. Hoe kun je die impasse doorbreken?

Mensen zijn zich steeds beter bewust van wat er in de wereld gebeurt. Via de televisie nemen ze kennis van rampen die zich aan de andere kant van de wereld afspelen. Bij veel mensen ontstaat een soort solidariteitsgevoel met de rest van de wereld. Ze beseffen dat geen enkel land zich van de rest kan isoleren. Zo'n idee om een muur tussen de VS en Mexico te bouwen, is in dat licht absurd. Mensen zullen meer en meer beseffen dat de belangen van de wereldgemeenschap ook die van hun land zijn. Ze beseffen dat het waanzin is om elke koe 2 euro subsidie per dag te geven, zoals in de EU, als dat de Afrikanen indirect schade berokkent.

Daarnaast bijten ook de ontwikkelingslanden zelf meer van zich af. Ze willen liever geen handelsakkoord dan eentje dat hun belangen schaadt. En dan zijn er ook nog de internationale handelsregels, die oneerlijke subsidies gewoon veroordelen. Het is niet gemakkelijk, maar ik denk dat een verandering in de dynamiek haalbaar is. En dat mijn boek daaraan kan bijdragen.


DS, 14-11-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB