China passeert het Vaticaan tweemaal in vier dagen


In het schaakspel met het Vaticaan heeft de Chinese regering met twee omstreden bisschopswijdingen het initiatief genomen. Gisterochtend werd in de provincie Anhui Liu Xinhong tot bisschop gewijd, zonder Vaticaanse toestemming. Zondag kreeg de provincie Hunnan een bisschop, eveneens zonder de zegen van het Vaticaan.


De twee geestelijken behoren tot de door de Chinese staat erkende katholieke kerk. Er is in China ook een ondergrondse katholieke kerk, die de paus als leider erkent.

De staatskerk volgt officieel de instructies van Peking. Toch komen de bisschopswijdingen hard aan. Er is een schemergebied tussen formeel gezag en hoe besluiten feitelijk worden genomen. In dit geval heeft Peking het Vaticaan niet eens gepolst.

En dat is Rome rauw op het lijf gevallen. Het Vaticaan en het communistische bewind in Peking leken op weg naar een vergelijk. Rome leek op het punt te staan met Taiwan te breken. In ruil daarvoor zou Peking meer godsdienstvrijheid toestaan, wat erop zou neerkomen dat de Chinese staatskerk onder de katholieke hiërarchie zou vallen.

Juist op dat punt heeft Peking het Vaticaan nu geschoffeerd. Kardinaal Zen van Hongkong is woedend. Zen leidde de toenaderingspogingen tot Peking. Hij liet weten dat de gisteren benoemde bisschop de benodigde kwalificaties mist. De Chinese staatskerk verweet hij „gebrek aan respect voor de geest van de onderhandelingen”.

Het Vaticaan en het Chinese politbureau zijn geen van beide kampioenen in openheid. Het blijft daarom gissen naar wat er achter de coulissen gebeurt. Wel is het mogelijk een idee te geven van risico’s en kansen, die de onderhandelingen aan beide partijen bieden.

Voor China is het een prestigezaak dat het handjevol landen, waaronder het Vaticaan, dat Taiwan nog erkent, daarmee ophoudt en ambassadeurs gaat uitwisselen met Peking. Peking beschouwt Taiwan als een opstandige provincie. Eind jaren veertig vestigden de communisten hun macht op het Chinese vasteland, maar de nationalisten handhaafden zich op het eiland Taiwan.

De soep is niet meer zo heet als hij wordt opgediend, want Taiwan is de grootste investeerder in China en in China werken talrijke managers uit Taiwan. Toch blijven diplomatieke betrekkingen met het Vaticaan voor China een belangrijke prestigezaak.

Aan de andere kant is er Peking ook veel aan gelegen zijn greep op godsdienstige groeperingen niet te verslappen. Dat gebeurt wanneer het de bisschopsbenoemingen in handen geeft van het Vaticaan.

Het kan zijn dat de leiders in Peking de ondergang van de eveneens communistische Sovjet-Unie als een spookbeeld zien. Daarin heeft de vorige paus een rol gepeeld, met zijn grote invloed in Polen, destijds een vazalstaat van Moskou.

Maar die parallel gaat behoorlijk mank. De huidige paus is geen Chinees en heeft in China niet het charisma waarmee zijn voorganger Polen in beweging bracht. Polen was bijna honderd procent katholiek, terwijl katholieken in China één procent uitmaken.

Vanwege die geringe omvang zou het Chinese bewind zich misschien weinig zorgen hoeven te maken over een grotere rol van het Vaticaan. Maar Peking is bang voor precedenten.

Wat de christenen betreft: terwijl de katholieken niet echt groeien, doen protestanten en charismatische groepen dat wel, vooral op het platteland. Er komen soms spectaculaire berichten daarover, maar die zijn moeilijk te controleren.

Het is de vraag of het Chinese bewind zelf een goed inzicht heeft. Nu en dan verklaart het een godsdienstige groep tot een sekte en vanaf dat moment is elk onafhankelijk onderzoek verboden.

Peking heeft bovendien nog met andere, niet-christelijke bewegingen te maken, zoals de Falun Gong. Altijd als zo’n beweging te massaal wordt, grijpt de overheid in. Dat wordt moeilijker wanneer je één godsdienstige groep – de katholieken – een uitzonderingspositie geeft. Het kan zijn dat de omstreden bisschopsbenoemingen niet meer zijn dan pokerspel. Maar het kan ook dat Peking vindt dat er iets te veel godsdienstige dynamiek in het land is en dat het daarom op de rem trapt, min of meer toevallig ten koste van de katholieken.


Trouw, 04-05-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB