Auteur Vincent Van Meenen zoekt na tien jaar zijn Griekse vrienden op: “Ze dromen van weggaan”


Auteur Vincent Van Meenen woonde van 2014 tot 2016 in Athene. Hij verpandde zijn hart aan de stad en aan het Griekse volk. Tien jaar na zijn aankomst keert hij terug om te horen hoe het zijn Griekse vrienden van weleer is vergaan.


Toen ik in Athene aankwam in 2014 met een rugzak vol vuile kleren, was de stad een baken van hoop en verzet. Nog maar net was ik geland of een verzameld links front (Syriza) won overtuigend de verkiezingen. Ik woonde de overwinningsspeech bij aan de nationale bibliotheek. Daar belichaamde kersvers premier Alexis Tsipras de solidariteit en broederlijkheid die leefde bij de Griekse bevolking. Gesteund door zijn minister van financiën Yanis Varoufakis, die als een rockster op zijn motor door de najaarswarme straten scheurde, bood hij (minstens in woorden) weerstand aan de austeriteitspolitiek die de EU en het IMF aan Griekenland probeerden op te leggen. De rode vlaggen wapperden.

In het hele land schoten in die tijd solidariteitsinitiatieven als paddenstoelen uit de grond. De instroom van vluchtelingen noopte de bevolking tot gebaren van medemenselijkheid. Volkskeukens, vluchtelingenhotels, vrouwenshelters, theaterworkshops, taallessen, noem maar op.

De huur was laag, het eten goedkoop, de mensen arm maar strijdvaardig. Mensen grepen terug naar de boeken van Níkos Kazantzákis (1883-1957), gaven de indruk niets meer te verliezen te hebben, vulden hun harten met romantische literatuur en strijdliederen. Elke dag haast was er een betoging tegen austeriteit, tegen de inhumane migratiedeals met Turkije, tegen Frontex. Er brandden vuren op de pleintjes, er werd regelmatig gevochten met de politie. Er was een wijk waar geen politieman zich nog durfde te vertonen.

Vandaag klim ik op de Heuvel der Muzen vanwaar ik uitzicht heb over het grootste deel van de stad. Een plek waar weinig toeristen komen, je ziet ze op de heuvel aan de overkant in rijen drommen voor het Parthenon. Vanhier gezien is er niets veranderd. Vanop deze top kan ik doen alsof het Athene uit 2014 en dat van 2024 hetzelfde Athene zijn. Op deze plek kan ik mezelf inruilen voor een tien jaar jongere versie. Ik weet nog dat ik naar deze heuvel kwam om naar de brandhaarden te kijken op de pleintjes, om het geheel aan protesten te overzien. De rookwolken vertelden me waar vuilnisbakken in brand stonden, waar traangas gebruikt werd, waar ik me kon aansluiten en waar ik beter wegbleef. Nu brandt het nergens.


Braindrain

Ik kijk naar de zee, een gladde olieachtige vlek in de verte. Kranen laden veelal Chinese goederen uit, vrachtwagens zullen die verdelen over de groothandels die hier volledige districten hebben ingepalmd. Van daaruit zullen ze over heel Europa verdeeld worden. Temu, Shein, Alibaba.

Het verkopen van de haven van Piraeus was een van de maatregelen uit de drie ‘memoranda van overeenstemming’, een ultimatum dat Tsipras alsnog moest ondertekenen. Met die handtekening bezegelde hij het lot van meerdere generaties Grieken. De verplichte privatiseringsgolf van de nationale assets maakte deel uit van het beleid opgesteld door de EU, het IMF en ECB. Het gevolg was een economische krimp. Degrowth in de praktijk betekent armoede en Chinese arbeidsvoorwaarden voor de mensen die het allemaal ondergaan. Dat Europa een van zijn grootste havens aan de Chinezen verkocht voor een appel en een ei heeft de Grieken pijn gedaan, en zal op lange termijn ook de Europeanen pijn doen. Maar liever gaf men in West-Europa de haven van Piraeus op dan de schulden kwijt te schelden. Kortetermijndenken. Liever geen gezichtsverlies. Dat staat electoraal zo slecht.

Guy Verhofstadt gaf in 2015 in een vlammende speechTsipras op zijn kop. Ik vond het een gênante vertoning en schaamde me uit hetzelfde land te komen als die man. Als ik de speech van Verhofstadt vandaag opnieuw bekijk, zie ik een daad van geweld en intimidatie. Gedrag dat niet past in het beeld dat we in België hebben van onze sympathieke oud-premier. Heel even leek het er namelijk op dat de Grieken niet zouden tekenen, en misschien zelfs hun eigen munt opnieuw zouden invoeren. Speculanten riepen dat Varoufakis de drukpersen onder het parlementsgebouw al aan het warmdraaien was. Maar Tsipras tekende, Varoufakis gaf ontslag en verhuisde naar Berlijn. De Griekse braindrain was ingezet. In zijn zog verliet een hele generatie de hoofdstad. ‘No future’ is een leuke slogan als je jong bent, tot hij werkelijkheid wordt.

Ik kom van de heuvel af en dwing mezelf om langs de plekken te lopen waar ik theaterworkshops gaf, waar de vluchtelingentheatergroep die we oprichtten haar eerste voorstellingen speelde. De panden zijn verzegeld, de gekraakte hotels gesloten, de wijk waar ooit geen politieman durfde te komen, wordt gegentrificeerd. Het belangrijkste pleintje voor de solidariteitsbewegingen, midden in die wijk waar ik avond na avond heen ging, is nu met aluminiumplaten afgezet. Zo’n dertig politiemannen bewaken de werf, 24/7. Achter de schuttingen bouwt men een metrostation dat deze plek moet veranderen in een moderne stadsbuurt, met alle nodige voorzieningen. Hier en daar hangen banners of affiches:

‘Tourists, not welcome’

‘Your Airbnb = Our homelessness’

‘No money? Steal from tourists in Exarcheia, pickpockets welcome!’

Ben ik nu zelf zo’n toerist geworden? Ik probeer het antwoord in de blikken van voorbijgangers te lezen. Ik draag geen zwarte T-shirts zoals zij, maar dat heb ik nooit gedaan. Ik droeg hier roze overals, kleurige broeken, kettingen van parelmoer. Tien jaar later heb ik ze ingeruild voor eenvoudige hemden en polo’s. Ik ben een professioneel kunstenaar nu – niet meer de weggelopen jonge auteur die in Griekenland zijn eigen mythe moest beginnen.

Voor de Grieken maakt het niet uit. Ze serveren me onverschillig een freddo espresso, ze knippen onverschillig mijn haar. ’s Avonds schrikt men als er Griekse klanken uit mijn mond rollen. Men probeert me te peilen, en ik doe hetzelfde. Van de mensen die ik hier kende, is haast iedereen weggetrokken. De vluchtelingen verder Europa in, de Grieken naar Londen, Berlijn of Brussel. De dromers zoals ikzelf zijn naar huis teruggekeerd, platzak.


Toekomstdroom

In de taverne vind ik enkele mensen van vroeger terug, de weinigen die zijn gebleven. Het leven heeft hen gekraakt, lijkt het. Ze hebben compromissen gesloten, werken nu voor een laag loon en proberen de stijgende huur te betalen. Ik vraag hun hoe het komt dat de solidariteitsintitiatieven zijn opgedroogd. Ze halen hun schouders op. Na zijn bocht werd Tsipras niet herverkozen. De neoliberalen namen opnieuw de fakkel over. En toen kwam covid. De sanitaire crisis gaf de overheid het perfecte excuus om de meeste panden en plekken te ontmantelen, vaak met geweld. Hoe komt het dat overheden, ook van westerse democratische landen, zo graag geweld gebruiken tegen hun eigen burgers? Eerst individualiseert men de burgers. Vervolgens breekt men hen, als twijgjes. Ik vraag de achterblijvers waar ze van dromen. Het blijft lang stil. Vertrekken, fluisteren ze.

Ik voel me eenzaam wanneer ik de metro neem naar de plekken waar ik heb gewoond. Ondergronds is de stad nog hetzelfde. Ondergronds zie ik de tien jaar jongere versie van mezelf weerkaatst in de ruiten, ik zie mezelf langs de betaalpoortjes glippen, een geliefde achterna, of dansen op het perron. Ik vraag me af waarom ik hier twee jaar van mijn leven heb doorgebracht, wat me hier hield. Waarom zou iemand er vandaag nog voor kiezen om hier jong te zijn? Ik zag Athene als een plek waar door burgers aan de toekomst van Europa werd gebouwd. Was het naïef om te denken dat er een golf van solidariteit over Europa zou kunnen waaieren, zoals die hier toen in de straten zichtbaar werd?

Ik herinner me sociologen, academici, stadsplanners die met grote ogen kwamen kijken naar de manier waarop in deze smeltkroes een nieuwe invulling werd gegeven aan de ‘commons’. Ik herinner me artikels over hoe de inwoners de publieke ruimte opeisten, een parking omvormden tot park, waarin bomen geplant werden, wortels en kiemen van hoop. Maar in plaats van de Atheense wind door haar steden te laten waaien, heeft Europa de gensters van hoop op deze plek vernietigd, met de duim van centraal bestuur initiatieven de kop ingedrukt, en onder de Europese bevolking het beeld verspreid dat de ‘luie Grieken’ het aan zichzelf te danken hebben. Begrijpelijke machtsretoriek. Wat overblijft is een geknecht land dat als een kermend paard wanhopig de ogen opslaat naar haar nieuwe meesters uit het oosten.

Onder de grond en boven op de heuvel. Dat zijn de lagen die er nog hetzelfde uitzien. Ik kan ze inkleuren. Op de brede balk daartussen, die van het dagelijkse leven, is niets nog hetzelfde. Als eeuwige optimist en speelvogel is het mijn plicht om hier ook vandaag nog iets te vinden om hoopvol over te zijn, om oplossingsgericht te denken, om mogelijkheden te zien waar anderen hun kar keren. Maar hoezeer ik ook probeer, hoezeer ik mijn hoofd ook draai, waar ik ook kijk: ik zie geen hoop, ik zie geen oplossingen voor dit Athene, voor dit Europa. Ik zie de uitgebluste ogen van mijn oude vrienden, ze achtervolgen me, als autolichten in de nacht.


Vincent Van Meenen (1989) is theatermaker, en auteur van de roman 0xBlixa. In mei debuteert hij als dichter met de bundel Alle fonteinen (Das Mag).

DS, 04-01-2025