Rusland pompt zijn onlinepropaganda rond via Europese bedrijven


Via perfect gekloonde sites van westerse media verspreidt Rusland artikels die onrust moeten scheppen. Het gebruikt daarbij Europese IT-bedrijven, ook uit België, buiten hun medeweten om.


De kleuren zijn dezelfde, het logo klopt en de opmaak valt amper te onderscheiden van de echte versies van Der Spiegel, Le Point, The Washington Post of andere kranten: al meer dan twee jaar verspreidt Rusland propaganda via imitaties van gevestigde westerse media. De inhoud van die valse onlineartikels moet het wereldbeeld van de nietsvermoedende lezer beïnvloeden. “Frankrijk heeft patriotten nodig in het Europese Parlement”, stond bijvoorbeeld in de aanloop naar de Europese verkiezingen op een kloon van de Franse krant Le Parisien. Het Duitse Welt leek te schrijven: “Met de groenen kwamen de problemen”. Voor het Italiaanse publiek was er een fake versie van La Stampa waarin stond dat “de EU Italië tot abortus dwingt”.

De voorbije twee jaar doken honderden van die nagemaakte nieuwsberichten op. Het netwerk dat ze de wereld instuurt werd al in september 2022 blootgelegd. ‘Doppelganger’ (‘dubbelganger’) is de bijnaam van de campagne, die geboekstaafd staat als een van de frappantste Russische pogingen om de publieke opinie in het Westen bij te sturen.

De belangrijkste doelstellingen van de dubbelganger-websites: de steun aan Oekraïne uithollen en verdeeldheid zaaien door politiek en sociaal gevoelige kwesties uit te buiten. Zo verscheen er op een nagemaakte Der Spiegel recent nog een stuk dat twee vliegen in één klap sloeg: de politiek én de hulp aan Oekraïne ondergraven. De kop beweerde dat de regering van bondskanselier Olaf Scholz ouderen in de kou laat staan. “Hun pensioenen en andere sociale uitgaven zijn bevroren om geld vrij te maken voor wapenleveringen aan Oekraïne”, was de boodschap.


Een IT-doolhof

De valse websites zijn intussen goed gedocumenteerd. Maar aantonen dat zo’n netwerk met desinformatie bestaat, betekent nog niet dat het ook opdroogt. Sinds de eerste berichten is Doppelganger stevig blijven draaien. De diplomatieke diensten van de Europese Commissie zagen in de weken voor de Europese verkiezingen duidelijk activiteit die vooral was gericht op het publiek in Frankrijk en Duitsland, en in mindere mate ook op Polen, Italië en Spanje. Daarvoor werden 47 nieuwe fake websites in het leven geroepen.

Hoe komt het dat Doppelganger nog steeds floreert? De Russische organisaties erachter, waaronder twee bedrijven met de generieke namen ‘Social Media Agency’ en ‘Struktura’, weten goed hun weg te vinden in het doolhof aan IT-regels en -diensten die vorm geven aan het internet.

Achter de webpagina’s die we op onze computer of smartphone te zien krijgen, huist een hoogtechnologisch kluwen van ip-adressen, domeinnamen, servers … Bij elk onderdeeltje daarvan valt geld te verdienen, dus hebben bedrijven er hun business van gemaakt.


Samenwerking stopgezet

Onderzoek van de Zweedse ngo Qurium en het Duitse Correctiv wijst nu uit dat Doppelganger zich voortbeweegt dankzij verschillende Europese bedrijven. Onze eigen IT-infrastructuur wordt dus gebruikt om tweedracht te zaaien.

In Londen is er bijvoorbeeld een onderneming die de thuisbasis is voor honderden domeinnamen (de letters die je intikt om naar een website te gaan) die tot het rijk van Doppelganger behoren. In de buurt van het Duitse Frankfurt zit dan weer een databedrijf dat een schakel vormt tussen de vervalste websites en de rest van het internet. Ook een Estse firma die software ontwikkelde om via advertenties internetgebruikers te volgen, wordt genoemd.

In de ontrafeling van die achterliggende architectuur botsten de onderzoekers ook op een Belgische onderneming uit de omgeving van Luik: Servperso. Elk apparaat dat met het internet is verbonden heeft een unieke cijfercode, een ip-adres. Websites hebben die ook. Servperso staat in voor de toewijzing van die ip-adressen, en biedt ook nog andere diensten aan. Verschillende verdachte bedrijven uit het Doppelganger-netwerk zijn er klant.

“We waren daar niet van op de hoogte”, reageert zaakvoerder Sarah Rossius op vragen die De Standaard voor de publicatie van het onderzoek stuurde. “Voor de duidelijkheid: wij bieden geen onderdak aan de inhoud van websites. We zijn een administratief tussenstation. Meldingen over foute inhoud komen niet bij ons terecht.” Naarmate meer details over de verdachte bedrijven bekendraakten, besloot Servperso de samenwerking met die klanten stop te zetten. “We zijn daar woensdag al mee begonnen. Deze gebruikers kunnen makkelijk overschakelen naar een andere onderneming die dezelfde diensten levert als wij, dus de impact van onze beslissing zal zeer beperkt zijn. Maar het spreekt voor zich dat wij geen ondersteuning willen geven aan dit soort van desinformatienetwerken.”


Zo verspreidt Doppelganger zijn fake nieuws

Fase 1: inhoud posten

Acht tot twaalf accounts op sociale media, en dan vooral op X en Facebook, plaatsen het oorspronkelijke bericht op hun tijdlijn. Dat bevat een korte tekst, die verontwaardiging kan opwekken, een weblink naar een van de Doppelganger-sites en een afbeelding.

Fase 2: versterking via overname

Kort nadat het eerste bericht online is verschenen, zet een grotere groep valse accounts er een megafoon op door het over te nemen. “Deze versterkers hebben meestal meer dan duizend verschillende accounts”, stelde een antipropagandadienst van de EU vast. “Ze posten de links van de originele berichten zonder extra tekst toe te voegen.” De methode staat bekend als ‘onzichtbare inkt’ en gebruikt de standaardfuncties van een socialemediasite.

Fase 3: versterking via comments

Het bereik wordt nog eens aangezwengeld door de inhoud van de berichten als commentaar te posten op de tijdlijn van gebruikers met veel volgers. Zo komt het fake news bij échte gebruikers van de sociale media en kan het verder doorsijpelen.

Fase 4: bedrog met url’s

Sociale media blokkeren malafide url’s. Om dat te omzeilen, bouwen de Doppelganger-accounts een hele reeks tussenliggende websites. Als lezer merk je daar weinig van omdat de doorverwijzing snel gaat. (vhn)


DS, 12-07-20244 (Nikolas Vanhecke)