Blind aan het rechteroog


In de VS vallen veel meer doden door extreemrechtse terreur dan door jihadistisch geweld. Toch vindt er geen publiek of politiek debat plaats over deze trend, merkt Bibi van Ginkel. In Europa doen we het niet zoveel beter.


De opkomt van de white supremacists vertoont veel gelijkenissen met de ontwikkelingen van het jihadistische extremisme ten tijde van de opkomst van Al-Qaeda in de jaren negentig. Dat verzuchtte Ali Soufan, een voormalig ‘special agent’ bij de FBI, in een opiniestuk in The New York Times naar aanleiding van de recente aanslag in El Paso. Het lijkt er volgens Soufan op dat er weinig tot geen lessen zijn geleerd van het verleden.

Hij wijst erop dat extremistische groepen geweld gebruiken om een klimaat van angst en verwarring te zaaien, wat die groepen vervolgens misbruiken om de maatschappij naar hun ideaalbeeld te herscheppen. De aanslagen op de mos*keeën in het Nieuw-Zeelandse Christchurch online bejubelen, is niet anders dan onthoofdingsvideo’s gebruiken als rekruteringsmateriaal. Het internetforum 8chan is wat dat betreft te vergelijken met onder jihadisten populaire online platforms als Telegram.

Het belangrijkste verschil tussen jihadistisch en rechts-extremistisch geweld is wellicht dat de laatstgenoemde vorm niet herkend en erkend wordt. De blinde vlek ontstaat omdat het politieke en maatschappelijke debat steeds meer naar rechts opschuift. Polarisatie wordt daarbij als instrument ingezet.

Enkele jaren geleden stonden kranten vol met berichten over de Syriëgangers, maar vandaag zwijgen diezelfde kranten over de naar schatting 17.000 mannen en vrouwen uit vijftig verschillende landen die zich hebben aangesloten bij de separatisten in Oekraïne. Zij strijden met steun van Rusland voor onafhankelijkheid van de provincies Donetsk en Loegansk en velen van hen hebben ultranationalistische motieven.

Het conflict in Oekraïne trekt rechts-extremisten aan: ze beschouwen het als een goede training. Ze hebben zelf ook een gewelddadige agenda die ze willen uitvoeren als ze terugkeren naar de landen waar ze vandaan komen. Hoewel deze verontrustende trend wel wordt opgepikt door verschillende inlichtingendiensten en denktanks, heeft die zijn weg niet gevonden naar het publieke of politieke debat.

Ook het recent verschenen VN-rapport dat een wereldwijd overzicht geeft van de belangrijkste terroristische dreigingen, maakt geen melding van de opkomst van gewelddadig rechts-extremisme. Het is een blinde vlek. Dat blijkt ook uit een studie in de VS waarin wordt geconstateerd dat in 2018 drie keer zoveel doden toe te schrijven zijn aan rechts-extremistisch geweld in vergelijking met jihadistisch geweld. Je zou verwachten dat dit tot een acute staat van paraatheid zou leiden, maar niets is minder waar.


Geen zwarte lijsten

Het probleem in de VS wordt deels toegeschreven aan het klimaat dat geschapen wordt door de extreme en racistische uitspraken van president Donald Trump en zijn aanhang. Maar minstens zo belangrijk is het beleid dat gevoerd wordt. De cartooneske beslisboom die op sociale media rondgaat over wat je doet na de moord op meerdere onschuldige personen, is schrijnend. De eerste vraag is of de dader een moslim is. In dat geval is de oplossing simpel: een reisverbod. Als dat niet het geval is, volgt de vraag of de dader Mexicaan was (oplossing: bouw een muur), zwart (oplossing: meer politie en gevangenissen), of wit (oplossing: gedachten en gebeden).

Fundamenteler is dat het strafrecht in de VS een onderscheid maakt tussen buitenlandse terroristen en terroristen ‘van eigen bodem’. De laatste groep kan niet gekwalificeerd worden als terroristische organisaties en op zwarte lijsten geplaatst worden.

In de VS wordt nu alleen aangekondigd om hard in te grijpen, en zo nodig de doodstraf in te voeren voor dergelijke daden. Maar er komt geen campagne voor verzoening en tolerantie binnen de samenleving en er wordt geen extra inspanning gedaan om de problematiek die ten grondslag ligt aan de processen van radicalisering te doorgronden. En dan heb ik het nog niet eens over het wapenbeleid. Dreigen met hoge straffen en de harde toon hebben geen afschrikwekkende werking. Betere inlichtingen en interventies vóór het misgaat zouden het devies moeten zijn.


Moordenaar of terrorist?

De vraag is of we het in Europa beter doen of net zo beleidsblind zijn. Moeten we ons ook voorbereiden op een golf van geweld met rechts-extremistische motieven? Ook in Europa is er de neiging om extreemrechts geweld niet te herkennen. De Noorse aanslagpleger Anders Breivik werd in Europese media lang afgeschilderd als massamoordenaar in plaats van als terrorist. En in Duitsland bleek een reeks moorden gepleegd te zijn door rechts-extremisten, terwijl justitie lange tijd naar de daders zocht in Turkse kringen.

We hebben in Europa net als in de VS te maken met polarisatie. Er wordt met twee maten gemeten. Iemand die verkondigt dat immigranten het gif zijn dat onze westerse samenleving vernietigt, en dat die invasie daarom te vuur en te zwaar bestreden moet worden – zou die niet net zo aangepakt moeten worden als een zogeheten haatprediker?

Bibi Van Ginkel, Instituut Clingendael

DS, 09-08-2019