Fair trade groeit niet meer: is het concept op retour?


Het aantal Belgen dat fair trade koopt, groeit niet meer. Het aantal consumenten dat zich erdoor aangesproken voelt, loopt zelfs terug. Is het concept over zijn hoogtepunt heen?


Het eerlijke koopgedrag van de Belgen stagneert. Met die weinig opbeurende boodschap trapt het Trade for Development Centre (TDC) vandaag de Week van de Fair Trade af. TDC, een onderdeel van het overheids-ontwikkelingsagentschap Enabel, organiseert die week samen met de grote spelers in de fairtradesector.

‘Van een fairtrade-moeheid zou ik niet direct spreken, maar het thema is bij de consument niet langer top-of-mind’, zegt Evi Coremans van TDC. Ze baseert zich daarvoor onder meer op cijfers over de omzet van fairtradeproducten. Vorig jaar besteedde elke Belg gemiddeld 14,77 euro aan eerlijke handel. Een toename van 3 procent, veel lager dan in de jaren voordien toen de jaarlijkse bestedingen met 17 tot 20 procent aangroeiden.

Daarnaast blijkt uit een enquête die afgelopen zomer afgenomen werd, dat het publiek voor eerlijke handel niet langer groeit. ‘Er is geen aangroei van de groep kopers van eerlijke producten en ook de aankoopfrequentie verandert niet’.


Bezorgder over boer om de hoek

Coremans vermoedt dat bij de consument de twijfel groeit over de werkelijk impact van fair trade bij de boeren in het zuiden. ‘Tegelijkertijd blijkt uit de enquête duidelijk dat mensen zich meer zorgen maken over een correcte vergoeding voor de boeren hier. Die twee fenomenen hebben waarschijnlijk met elkaar te maken’, zegt ze.

Op de vraag of fair trade ook voor Europese en Belgische boeren van toepassing zou moeten zijn, antwoordde 62 procent van de ondervraagden positief. Dat was twee jaar eerder 51 procent en vier jaar geleden maar 43 procent. ‘Dat de boer om de hoek ook behoefte heeft aan eerlijke prijzen is voor veel mensen een heel duidelijk gegeven. De moeilijkheden in het zuiden liggen wat verder van hun bed’, duidt Coremans.

Initiatieven die inspelen op een eerlijke prijs voor de lokale Belgische boeren, zoals het zuivelmerk Fairebel of het ‘Merk van de Consument’, komen niet in aanmerking voor het fairtrade-label omdat het niet om internationale handel gaat.


Cacaoboer verdient 67 cent per dag

De Week van de Fair Trade focust dit jaar op de problemen van de cacaoteelt. ‘Voor de Belgische fairtrade-spelers is het moeilijk om daar niet over te spreken’, zegt Coremans. ‘De toestanden zijn immers heel schrijnend. Er is sprake van ontbossing, kinderarbeid en extreme machtsconcentratie. De kleine cacaoboeren hebben nauwelijks een leefbaar inkomen. Voor een land als België, dat pronkt met zijn chocolade, is dat een belangrijk thema’.

De campagne zet in de verf dat de cacaoboeren na een dag hard werken niet meer verdiend hebben dan 67 cent, een bedrag waar veel Belgen niet meer dan een minuut arbeid voor moeten verrichten. Toch lijkt de consument maar moeilijk te overtuigen: fairtrade-chocolade heeft een marktaandeel van minder dan 1 procent. ‘Het belang van eerlijke handel wordt erkend, maar de échte overtuiging dat je met eerlijke producten een verschil kunt maken, versterkt niet’, concludeert Ivox, dat de enquête voor TDC heeft afgenomen. ‘Producten uit eerlijke handel worstelen met een drievoudige perceptie van hogere prijs, dalende kwaliteit en een gebrek aan herkenbaarheid en garanties voor een eerlijkere aanpak.’

Trouwe fairtrade-consumenten moeten vaststellen dat zelfs na jaren eerlijke handel het lot van de kleine boeren er niet of nauwelijks op vooruitgegaan is. Werkt dat niet demotiverend? Coremans: ‘Als meer mensen bereid zouden zijn om eerlijke handel te ondersteunen, zou de impact veel groter zijn. Het marktaandeel van fair trade blijft helaas heel laag’.


‘Stagnatie? Nee, nog altijd stijging’

Oxfam Wereldwinkels en Fair Trade Belgium zijn niet blij met de conclusie dat de belangstelling voor fair trade stagneert. Ze betwisten ook de vaststelling van TDC dat eerlijke handel nauwelijks nog toeneemt. ‘In volume stellen wij een toename van 10 procent vast van de kernproducten met het fairtrade-label’, zegt directeur Nicolas Lambert van Fair Trade Belgium. Dat TDC toch een stagnatie constateert, komt doordat gekeken wordt naar omzet, die kan afwijken van het volume. Ook speelt mee dat de markt van eerlijke handel groter is dan alleen gecertificeerde producten. Sommige producten voldoen aan alle voorwaarden, maar dragen toch het label niet.

‘We gaan wel akkoord met de vaststelling dat er nog te weinig fairtradeproducten worden verkocht, en dat er behoefte is aan mobilisatie’, zegt Lambert. Ook Yves Boussen van Oxfam Wereldwinkels is het niet eens met de boodschap die TDC verspreid heeft. ‘Wij denken niet dat de verkoop stagneert. Onze indruk is dat er nog altijd stijging is.’

Een lichtpuntje is dat supermarktketen Carrefour België gisteren twee nieuwe patisserieproducten lanceerde met fairtrade-cacao. Het bedrijf gaat ook de fairtrade-chocolade van het merk Belvas verkopen.


DS, 3-10-2018 (Ruben Mooijman)