Brexit, Trump en Le Pen zijn kinderen van het neoliberalisme


Macron is president, maar Marine Le Pen heeft ook gewonnen. Bijna 11 miljoen Fransen stemden voor Le Pen, dubbel zoveel als het aantal dat in 2002 op vader Le Pen stemde. De feestvreugde rond Macron ebt best zo snel mogelijk weg om plaats te maken voor een analyse van de verdere opkomst van extreemrechts. In die analyse mag één politieke ideologie niet ontbreken: het neoliberalisme.


Eerst een paar cijfers. Van de mensen die zeggen dat ze “zeer moeilijk rondkomen” stemde 69% op Le Pen. Bij de laagste inkomens scoort ze 45%, bij de werklozen 47% en bij arbeiders 56%. Geografisch gezien scoort ze het best in het lege hinterland, dat stuk van Frankrijk waar de Thalys naar Parijs aan 300km/uur voorbij zoeft.

Deze cijfers passen in een patroon dat we het afgelopen jaar ook zagen bij de Brexit, in de VS, in Oostenrijk en in Nederland. Het aantal mensen in het verliezende kamp van deze globalisering groeit … en vlucht in grote mate naar extreemrechts. Wat dat met neoliberalisme te maken heeft?

Dogma’s

De neoliberale ideologie draait volgens Wikipedia hoofdzakelijk rond vier dogma’s: privatisering, besparing op overheidsuitgaven, deregulering en vrije handel. Wat begon met Pinochet (Chili) en later Thatcher (UK) is nu een vrij constante factor in de westerse wereld. Het zijn de beleidsdaden die uit deze politieke ideologie voortvloeien die zich nu op verschillende manieren wreken.

Een reis langs de achterkant van de “vrije” wereldhandel kan bijvoorbeeld beginnen in de haven van Antwerpen, die nu tien keer meer verwerkt dan een eeuw geleden. Ze slokte daarvoor dorpen, goede poldergrond en waardevolle natuur op. Maar het altaar van de vrijhandelsprofeten is oneindig veel groter.

De explosieve naoorlogse groei in wereldhandel kwam er eerst dankzij spotgoedkope olie en dan door sluipwegen voor de scheepvaart: valse vlaggen, belastingvrijstelling en kinderen die blootsvoets op een giftig strand in Bangladesh een verroeste olietanker te lijf gaan met hobbygerief uit de Gamma. Dit alles wordt getolereerd omdat goedkope scheepvaart in de neoliberale ideologie een voorwaarde is om het handelsvolume te doen stijgen. 90% van de wereldhandel verloopt met schepen. Hun kostenplaatje stijgt exponentieel.

Europa aan de baxters

De wereldwijde dodentol van scheepsuitstoot komt op meer dan 64.000 slachtoffers per jaar, waarvan bijna de helft in Europa. De zestien grootste schepen ter wereld stoten meer zwavel uit dan alle auto’s samen, omdat ze ongefilterde brandstof mogen gebruiken. De CO2-uitstoot van de scheepvaart zal bij ongewijzigd beleid tussen 1990 en 2050 verviervoudigden. Diepere vaargeulen voor onze havens om grotere schepen binnen te laten, zetten bijvoorbeeld in Oostende ook de poort voor grotere stormgolven open.

Maar ook dat is allemaal peanuts in vergelijking met de ware gevolgen van een geëxplodeerd volume wereldhandel. Die maakt het mogelijk dat Europa nu als geen enkel ander continent zo sterk leeft van de grondstoffen en biomassa van andere continenten. Of het nu om ons uranium, onze olie en gas, landbouwgronden, vis, pellets of biomassa in het algemeen gaat: Europa hangt aan baxters. We laten het vuile werk aan de onder-vervuilde landen, om uit het neoliberale jargon te lenen.

Wat mee verhuisde waren onze jobs. Dat laatste is een van de meer voor de hand liggende redenen waarom steeds meer Europeanen fuck you tegen globalisering promotende politici zeggen – zowel aan linkse als aan extreemrechtse zijde.

Maar ook die ecologische destructie, dubbele standaarden – we importeren producten die gemaakt zijn op een manier die we hier niet goedkeuren – en ongelijke ruil wreken zich. Eerst ver van ons bed, waar we ontginnen en afval dumpen. Het is geen toeval dat het aantal vermoorde milieuactivisten wereldwijd exponentieel stijgt, in regio’s die wij met onze vraag onder druk zetten.

Maar het klimatologisch geweld keert ook als een boomerang terug in ons gezicht. De oorlog in Syrië begon net na de ergste droogte in de geschiedenis van het land. Miljoenen boeren waren vluchtelingen in sloppenwijken geworden en wat begon met een opstand tegen de man die niets voor hen deed, werd al snel gebruikt door allerlei groepen met religieuze en/of politieke motieven. De stroom Syriërs die naar Europa vluchten komt naar het continent dat een verpletterende historische verantwoordelijkheid heeft voor de ellende van miljoenen bij het begin van de Syrische oorlog. Zelfs Jean Claude Juncker en Condoleezza Rice erkennen zo’n verbanden.

Wraak op het neoliberalisme

Wij kunnen onszelf bedotten en zeggen dat een stijging van de wereldhandel compatibel is met het behoud van een klimaat en ecosysteem waarin de mensheid floreerde – maar dat is dagdromen. Wetenschappers publiceren tot in Science om uit te leggen waarom dit niet kan en tot een instorting van de mensheid in zijn geheel zal leiden. Wat we nu zien is dat niet alleen mensen maar ook de geografie wraak neemt, wraak op een ideologie die haar volkomen negeerde: het neoliberalisme.

Naast de wereldwijde ecologische ellende en het jobverlies in de westerse wereld staat het ook vast dat neoliberalisme de ongelijkheid binnen de westerse wereld doet toenemen. Dat schrijven drie onderzoekers van het neoliberale instituut bij uitstek toch: het IMF. Hun artikel heet “Neoliberalism, Oversold?”. Ook Thomas Piketty concludeerde dat.

De professoren Wilkinson en Pickett hebben statistisch aangetoond dat er een positief verband is tussen een land met minder ongelijkheid enerzijds en minder ziektes, sociale problemen, mentale problemen, druggebruik, obesitas, vroegtijdige schoolverlaters, tienerzwangerschappen, moorden en gevangenen anderzijds. Bij minder ongelijkheid is er ook meer vertrouwen, een langere levensduur en meer internationale solidariteit. Toe te voegen aan hun lange lijst: bij meer ongelijkheid is er ook minder democratie, volgens de gereputeerde professor Branko Milanovic.

Westerlingen naar de nooduitgang

Terug naar Frankrijk nu. Wat bleek bij de eerste ronde van de presidentsverkiezingen in Frankrijk? De kaart waar Le Pen won, kwam bijna perfect overeen met de kaart van de ongelijkheid in Frankrijk. Hoe ongelijker, hoe meer stemmen voor Le Pen. Idem voor Trump, die vooral in de Rust Belt het verschil maakte. Idem in de UK bij de Brexit. In al die landen stijgt de ongelijkheid al sinds de jaren negentig, ook met Hollande. In naam was die socialistisch, maar in de praktijk neoliberaal.

Ik concludeer daar het volgende uit: of het nu via de omweg van ecologische destructie en de daaruit voortvloeiende vluchtelingen en daaruit voortvloeiende culturele kramp is, of via de directere weg van het toenemen van de ongelijkheid of via het verlies aan jobs: alles draagt bij tot de exodus van westerlingen richting de nooduitgang. Helaas is het de flashy extreemrechtse nooduitgang die met zijn simplistische verhaal en valstrikken het meeste volk trekt. Dat is de tragedie van links.

Natuurlijk zijn er ook andere redenen, maar dat het neoliberalisme bruine zeep op de helling naar een autoritair dystopia is, daar lijken professoren van aardwetenschappen tot psychologie het over eens. Het neoliberalisme is de ideologie van minister van Financiën Johan van Overtveldt, die een lovend boek over peetvader Milton Friedman schreef. Het is de ideologie van Gwendolyn Rutten, die zegt dat wij in een superieure samenleving leven. Zij mag dan nog een boek met vrijheid in de titel publiceren, in de praktijk is neoliberalisme tegen vrijheid.

Friedrich Hayek, naast Milton Friedman dé andere peetvader van het neoliberalisme, liet zich bij zijn bezoek als raadgever aan Pinochet ontvallen dat hij liever een neoliberale dictator heeft dan een democratische overheid zonder neoliberalisme. Naomi Klein toonde aan dat neoliberalisme overal ter wereld met een shocktherapie opgelegd wordt en vrijheden ontneemt. Onze “superieure samenleving” stuurt ons van vrijheid naar autoritaire anti-democraten én naar de zesde uitstervingsgolf sinds het ontstaan van leven op aarde.

TINA

Als je dit schrijft, lachen neoliberalen je uit of vuren ze TINA op je af. Dat is (nog) geen robocop maar een afkorting van There Is No Alternative. Voor natuurwetten zoals de zwaartekracht en de tweede wet van de thermodynamica die de klimaatverandering kan verklaren, is er geen alternatief. Maar voor de politieke keuze om jobs uit te voeren, ongelijkheid te verhogen en meer dan de rente van planeet aarde op te souperen zijn wél alternatieven. Meer zelfs: ook die komen op.

De politici die ons weg van het tweekoppige monster van neoliberalisme en fascisme willen leiden, zijn ook aan een opmars bezig. De ecosocialist Mélenchon haalde in de eerste ronde één op vijf stemmen, niet veel minder dan Le Pen. GroenLinks was dé winnaar in Nederland. En met Bernie Sanders scheelde het weinig of de VS had nu een president die zich met plezier ecosocialist liet noemen.

Een politieke ideologie die de economie laat opereren binnen wat sociaal en ecologisch haalbaar is, dat is de ware TINA. Het gaat hem niet om wat politiek haalbaar is, maar om wat puur fysisch en geografisch haalbaar is om als mensheid deze eeuw te overleven.


Apache, 09-05-2017 (Nick Meynen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB