Het verschil tussen streng zijn en begrenzen


Vertrouwen creëren tussen lesgever en leerling werkt beter dan streng straffen, schrijft Seppe Decubber. Maar er is geduld voor nodig.


Onlangs slaakte een groep onderwijskundigen een noodkreet. In een open brief beschreven ze de toenemende gedragsproblemen en emotionele worstelingen van hun leerlingen. Mede-ondertekenaar en professor Johan Deklerck vertelde in De Tijd dat leerkrachten en ouders strengheid moeten oefenen, geen strengheid die uitgaat van macht maar “een rechtlijnige strengheid die veiligheid creëert”.

Ik vond het een fascinerende uitspraak. Wat Deklerck bedoelt met een strengheid die niet uitgaat van macht, begrijp ik niet goed. Maar na negen jaar lesgeven aan alle leeftijden tussen 8 en 50 jaar begrijp ik wel dat er verschillende soorten ‘strengheid’ bestaan. En dat pubers – net als kinderen en volwassenen – structuur en grenzen nodig hebben om zich veilig te voelen.

Een lesomgeving is een smeltkroes van verplichtingen. Niet alleen moet iedereen bijleren, de smartphones moeten worden opgeborgen, de spanningen op de speelplaats moeten gaan liggen en plaatsmaken voor concentratie, het enthousiasme moet worden aangezwengeld, iedereen moet kunnen meedenken en meespreken, het klaslokaal moet worden verzorgd, de taken moeten tijdig worden ingediend, het evaluatieproces moet transparant en leerrijk zijn … Te midden van al die verplichtingen heeft het voor mij nooit gewerkt om veeleisend te zijn zonder daarbij oog te hebben voor de vertrouwensband tussen leraar en leerling, en tussen de leerlingen onderling. Dat vraagt tijd, en blijft tijd vragen. Maar het geeft ook tijd om als leraar te ontdekken welke verantwoordelijkheid je iemand geeft en welke verantwoordelijkheid je op jou neemt. Hoe kan iemand een taak de volgende keer wel maken? Welke werkvorm scherpt de aandacht aan? Wanneer is een pauze nodig om bij de les te kunnen blijven? Zonder medeverantwoordelijkheid voor wat in de klas gebeurt, kunnen leerlingen enkel slagen of schuldig zijn.

In een interview met Zigo vertelde Stefan Hertmans dat een van de geheimen van lesgeven is “dat als je je niet als een autoriteit opstelt, maar als iemand die uitnodigt, dat je dan plots autoriteit krijgt”. Volgens Hertmans gaat het om “een gemeenschap creëren van mensen die samen willen denken”.

Misschien verheldert Hertmans’ definitie de twee soorten strengheid van Deklerck. Een gemeenschap – een zorgzame, denkende, groeiende groep – creëer je niet door jezelf als oppermacht op te stellen. Je moet de regels ook zelf respecteren, de schoolregels én de regels van het samenleven. Streng zijn en straffen klinkt misschien krachtdadig of is politiek in zwang, maar ze zullen nooit als bij wonder het respect herstellen, de leerachterstand wegwerken of de gevoelens laten bekoelen. Ik denk aan alle vormen van geweld die je met autoritair machtsvertoon in een school binnenhaalt, en vraag me af wat er beter is voor leerling en leerkracht. En of de lange zoektocht naar vertrouwen en wederzijdse erkenning toch niet efficiënter is.

Seppe Decubber is theatermaker en auteur.


DS, 29-01-2025