“Als Syriërs massaal terugkeren, komt Duitsland in de problemen”


In Duitsland wonen bijna een miljoen Syriërs. Velen werken in knelpuntberoepen en zijn onmisbaar. De meesten willen ook niet onmiddellijk terug naar hun thuisland. “We hebben een duidelijke visie nodig. Nu is de toekomst nog te onzeker.”


Sinds een maand leidt Haidar Alhussein een team van hulpverleners dat direct na een noodoproep uitrukt. In afwachting van de noodarts dienen zij de eerste zorgen toe en geven ze dringende medicatie. “Mijn droom is uitgekomen”, zegt de 25-jarige Syrische vluchteling vanuit Illingen in Saarland. Hij voelt zich nu op zijn plaats in Duitsland, maar het heeft even geduurd voor hij zijn draai vond.

Hij vertrok op zijn zeventiende te voet vanuit Abu Kamal, in de regio aan de Iraakse grens die in handen was van Islamitische Staat. Als minderjarige die alleen op de baan was, kon hij zich makkelijk aansluiten bij de vele groepen die in 2015 op weg waren naar Europa. Na 45 dagen stappen kwam hij begin 2016 aan in Saarland, een deelstaat waarvan het bestuur expliciet had gezegd dat vluchtelingen welkom waren.

Daar moest hij op school vele klassen lager beginnen, tussen leerlingen die twee tot drie jaar jonger waren. Het nieuwe schoolleven verliep moeizaam, ondanks alle hulp. Maar Alhussein zette zich schrap, blokte de Duitse naamvallen en engageerde zich hier en daar als vrijwilliger. Toen zijn medeleerlingen geld hadden verzameld om het vliegticket van zijn ouders te betalen, die in het kader van gezinshereniging naar Duitsland mochten komen, viel alles in de plooi. “Ik dacht dat zoiets alleen in films gebeurde. Dat was het moment waarop ik besefte dat ik op de juiste plek was beland. Het verlangen om terug te keren verdween. In Saarland ging ik aan mijn toekomst werken.”


Merkels optimisme

Haidar Alhussein is een van de ongeveer 970.000 Syriërs die in Duitsland wonen. Er zijn weinig andere Europese landen waar zoveel Syrische vluchtelingen een nieuwe thuis hebben gevonden. De meesten zijn rond 2015 gearriveerd, nadat de toenmalige kanselier Angela Merkel de Duitsers had gerustgesteld met haar “Wir schaffen das”.

Bijna tien jaar later heeft 42 procent van hen een job in loondienst, naast de Syriërs die als zelfstandige werken en zij die intussen de Duitse nationaliteit hebben gekregen. Zeven jaar na hun aankomst werken drie op de vier Syriërs in gekwalificeerde beroepen, vooral in de gezondheidssector, transport en logistiek en de voedingssector. Vaak bezetten ze knelpuntberoepen. “De Duitse sociale zekerheid is niet ingeklapt. Over het algemeen was het optimisme van Merkel gerechtvaardigd”, zegt socioloog Raphael Bossong in de podcast Berlin briefing.

Toch is niet iedereen tevreden met de aanwezigheid van de Syriërs. De extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD) krijgt sinds 2015 jaar na jaar meer aanhangers en in de komende parlementsverkiezingen speelt het thema migratie een belangrijke rol. De dag nadat het Assad-regime gevallen was, sprak de christendemocratische Union al over een terugkeerbeleid voor de Syriërs. De populistische Jens Spahn van de CDU stelde voor om vliegtuigen te charteren en aan elke terugkerende Syriër duizend euro te geven bij wijze van startgeld.


Artsen en ambulanciers

Vanuit het arbeidsveld kwam onmiddellijk kritiek. “Als de Syriërs massaal terugkeren, komt Duitsland in de problemen”, waarschuwde de baas van de grote vakbond Ver.di. De Duitse minister van Gezondheidszorg, Karl Lauterbach (SPD), verklaarde dat de gezondheidszorg eronder zou lijden als veel Syriërs zouden vertrekken. Er zijn nu al 200.000 vacatures in de sector.

“In tal van kleinere steden houden de Syrische artsen de ziekenhuizen recht”, zei de voorzitter van de Duitse vereniging voor ziekenhuizen (DKG), Gerald Gaß, aan Der Spiegel. Volgens de statistieken van de Bundesärztekammer werkten eind vorig jaar 5.758 Syrische artsen in Duitsland, 5.000 van hen in de ziekenhuizen.

Alhussein herkent het fenomeen. In Illingen, een plaats van 16.000 inwoners, zijn volgens hem zeven op de tien artsen in de ziekenhuizen die hij als hulpverlener bezoekt, van Syrische afkomst. “Bij onze reddingsdienst zijn zestien van de 25 collega’s Syrische landgenoten.” Dat is ook het gevolg van een initiatief van een Syrische hulpverlener die na zijn aankomst in 2015 een specifieke opleiding voor Notfallsanitäter heeft ontwikkeld. Daarmee helpt hij zijn landgenoten aan een gekwalificeerde job.

“Ik ken ambulanciers die vroeger in Syrië ook met de ziekenwagen rondreden, ik ken Syrische dokters, chef-artsen, tandartsen en verpleegsters”, bevestigt de Syrische genetica Saria Almarzook. “Duitsland heeft ons enorme kansen gegeven: het heeft ons de kracht gegeven om te integreren, een goede opleiding te volgen, werk te vinden en vitale functies in de samenleving te vervullen.”


Helpen bij heropbouw

Enkele dagen na de vlucht van Bashar al-Assad vroeg de nieuwe leider in Syrië, Abu Mohammed al-Golani (die zich nu opnieuw Ahmed al-Sharaa noemt), de vluchtelingen om terug te komen en samen het land op te bouwen. Ook Almarzook zou Syrië mee vorm kunnen geven. Ze doceert op de Berlijnse campus van de Britse Arden-University onder meer de module ‘systemen van gezondheidszorg’ en is vol lof over het West-Europese model, waarin iedereen bijdragen betaalt om iedereen te helpen.

Almarzook kwam in de winter van 2013 naar Duitsland, nadat Duitse collega’s in een onderzoeksproject haar aan papieren hadden geholpen. In Berlijn kon ze aan haar doctoraat werken. Het waren comfortabelere omstandigheden dan voor de meeste Syriërs, geeft ze toe.

Haar familie, vier zussen en een broer, zijn al die tijd in Damascus gebleven. “Ik denk dat iedere Syrische emigrant of vluchteling nog altijd een heel diepe connectie met het thuisland heeft. Velen van ons zijn hoogopgeleid en zouden ons land bij de wederopbouw kunnen helpen. Het zou fantastisch zijn als dat zou kunnen.”

Maar Almarzook is voorzichtig. Ze verwijst naar het verleden van de islamistische rebellenbeweging HTS, die nu de macht in handen heeft. “Ik vind niet dat we ons moeten haasten. Er zijn veel bedenkingen en vragen bij de nieuwe leiders en er is geen transparantie. Wie zijn ze eigenlijk? Waar liggen hun prioriteiten?”

Ze beseft dat het land dringend heropgebouwd moet worden, maar daarvoor is een gecoördineerde aanpak nodig van Syriërs in en buiten het land en van de internationale gemeenschap. Het is voor haar belangrijk hoe vrouwen in het nieuwe Syrië worden behandeld. Ze komt uit een gezin van hoogopgeleide vrouwen, die een beetje argwanend luisteren als de nieuwe machthebbers zeggen dat iedereen gelijke kansen moet krijgen.


Garanties nodig

Voorlopig is er in de Syrische gemeenschap van Duitsland weinig animo om definitief terug te keren. Velen hebben er nu hun thuis gebouwd. Alhussein verwoordt het zo: “Iemand die al acht jaar in Duitsland is, hier een job heeft en gehuwd is, gaat niet terug. Velen van ons hebben de Duitse nationaliteit.”

In een recente bevraging van het Instituut voor Arbeidsmarkt en Beroepsonderzoek (IAB) antwoordde 94 procent van de Syriërs die tussen 2013 en 2019 in Duitsland zijn gearriveerd dat ze er willen blijven.

Ook Almarzook is voorlopig niet van plan om haar koffers te pakken en definitief terug te keren. “We hebben er jaren over gedaan om de problemen als ontheemden te overwinnen en ons te integreren. De droom om terug te keren naar Syrië en mee te helpen aan de wederopbouw, is motiverend. Maar we hebben garanties en een duidelijke visie nodig. Nu is de toekomst nog te onzeker.”


Blog DS, 02-01-2025 (Corry Hancké)