Ik ben de zaak-Bart De Pauw ook hartsgrondig beu, maar wellicht om andere redenen dan u


Bieke Purnelle wil het liever ook niet meer over de zaak-Bart De Pauw hebben. Jammer genoeg blijft het patroon van toxisch leiderschap zich maar herhalen.


Kijk, van mij mag het hoor, de zaak-Bart De Pauw eens en voor altijd afronden. Ik ben ze eerlijk waar even beu als veel andere mensen, al zal het vermoedelijk niet om dezelfde redenen zijn.

Als journalisten en opiniemakers schrijven dat het welletjes is geweest, dan vind ik dat bijna komisch. Niet eens omdat zij er zelf geen been in zagen om hele krantenpagina’s te vullen met saillante details over en naast de kwestie; om tantes, kapsters en buren van de man te gaan bevragen alsof die iets relevants toe te voegen hadden aan het dossier; en om hun fora te laten bevuilen met lezers die grossieren in terminologie à la “aandachtshoer” en “golddigger”. Maar vooral omdat ze het patroon blijkbaar niet zien.

Elk gemediatiseerd geval van grensoverschrijdend gedrag verloopt volgens hetzelfde voorspelbare patroon. Bekend leidinggevend persoon met aanzien valt werknemers lastig op ongepaste wijze. Werknemers zwijgen en ondergaan, want willen job niet kwijt. Collega’s zwijgen, want zijn evenzeer gehecht aan hun job en willen geen gedoe. Werknemers melden de kwestie bij vertrouwenspersonen of bestuurders. De kwestie wordt geminimaliseerd of onder de mat geveegd. Iemand van de slachtoffers wil dat het stopt en spreekt, waarna anderen dat ook durven te doen. Media pikken de zaak op, geestdriftig als een hond die een bal ziet. Bestuurders zijn plots gehaast om te zeggen dat ze de zaak ernstig nemen en onmiddellijk een onderzoek zullen instellen. De zaak wordt breed uitgesmeerd in de pers. Slachtoffers worden belaagd.

Op advies van raadslieden en connecties komt de beschuldigde met een verklaring waarin hij de feiten minimaliseert. Een opiniemaker schrijft een stuk over doorgeslagen woke-normen. Bekende Vlamingen schrijven een open brief om hun misbegrepen collega te steunen. ‘De mensen’ vinden het allemaal overdreven en willen weten hoeveel van de klagers seks hebben gehad met de leidinggevende om vooruit te geraken in het leven, waarom ze zolang hebben gezwegen en of ze misschien geld hebben geroken. Een filosoof roept op tot verzoening en vergiffenis. Enzovoort. En opnieuw. En nog een keer.


Buzzwordwalhalla

Ik wil ze niet te eten geven, de mensen die thuis zitten met een burn-out omdat hun werkplek geen veilige plek bleek te zijn. De mensen die compleet gedesillusioneerd een droomjob achterlieten omdat ze er werden gejend. De mensen die elke dag met schrik naar hun werk gaan omdat ze weten dat ze getreiterd, belaagd, geviseerd zullen worden. De mensen die zijn gaan twijfelen aan zichzelf en hun talent omdat hun baas of een collega met macht en aanzien hen kleineert, verbaal en fysiek intimideert. De vrouwen die zich elke dag seksuele toespelingen en onsmakelijke opmerkingen over hun uiterlijk moeten laten welgevallen, want we mogen toch eens lachen, zeker? De vrouwen die altijd onderbroken of genegeerd worden en nooit het laatste woord krijgen, want dat is voor de senior mannen met macht.

Het zal dus best dat u de zaak-De Pauw beu bent. Ik ben ze ook beu. Maar ik ben het vooral beu om elke keer opnieuw datzelfde hemeltergende, contraproductieve mechanisme in werking te zien treden zonder dat we ons de bedenking maken: laten we eens onderzoeken wat er aan de hand is, niet in deze ene case, maar in al die cases. Laten we eens uitzoeken hoe we zulke jammerlijke voorvallen kunnen analyseren en vervolgens vermijden. Laten we eens nadenken over de manier waarop we werkplekken organiseren en leiderschap invullen.

Het kan toch niet dat er in het hele hr-landschap, een buzzwordwalhalla vol hoogopgeleide mensen die “people managers” heten en uitblinken in “processen” en “toekomstgericht hr-beleid”, niemand is die op het idee komt dat er misschien sprake is van een structureel probleem met leiderschap en ongelijke machtsverhoudingen? Grensoverschrijdend gedrag is immers geen probleem van de entertainment- en cultuursector. Het krijgt hooguit meer aandacht in die publieksgerichte sectoren. Voor elke regisseur of artistiek leider die geen grenzen (h)erkent is er een hoofdchirurg, een fractieleider of een chief consultant die aan dezelfde hardnekkige kwaal lijdt.

Toxische leiders zitten overal. En nee, ze zijn geen woke-verzinsel, maar een bestaand fenomeen, dat ik voor het gemak en de goede orde even zal omschrijven zoals het Amerikaanse leger het definieert: “Toxisch leiderschap is een combinatie van egocentrische attitudes, motivaties en gedragingen die negatieve effecten hebben op ondergeschikten, op de organisatie zelf en haar missie of opdracht. Toxische leiders gebruiken consistent disfunctioneel gedrag om ondergeschikten te misleiden, te intimideren, onder druk te zetten of te straffen voor hun persoonlijke gewin.”


Centrum van het heelal

Voor wie ooit te maken kreeg met zo’n leidinggevende of machtigere collega, klinkt die omschrijving pijnlijk accuraat en herkenbaar. Je ziet het gebeuren, je wilt dat het stopt, je zoekt steun om het te stoppen bij wie daarvoor geplaatst is, maar niemand geeft thuis. Het enige wat je kunt doen, is verbijsterd en murw geslagen vertrekken. Zo gaat het meestal. Niet de leider, maar jij pakt de biezen. Omdat iedereen de leider een hand boven het hoofd houdt. Want de leider wordt bewonderd, gevreesd en nodig geacht. Jij bent bijzaak, vervangbaar en vervelend bovendien, dus de perfecte kop van Jut. Jaren later, wanneer er een dikke korst op de wonde zit en je al lang een andere weg bent ingeslagen, verneem je dat hij of zij dan toch moest vertrekken. Maar voor jou en te veel anderen is het te laat.

Dat is wat er gebeurt als we talent of visie verwarren met leiderschap. We hebben blijkbaar geen flauw benul van wat goed, duurzaam en gezond leiderschap werkelijk betekent of zou moeten zijn. En dat is tragisch, niet alleen voor de mensen die ten prooi vallen aan werkgerelateerde manipulatie en grensoverschrijdend gedrag, maar ook voor de bedrijven, organisaties, overheden, instellingen en hele naties die door zulke mensen geleid worden. Wat een gigantische verspilling van menselijk kapitaal en talent. Toxische leiders zijn een aanslag op het bruto nationaal geluk, en toch blijven we ze verkiezen, beschermen en belonen.

Het is nochtans niet zo ingewikkeld. Goede leiders zijn dienstbaar en zetten het belang van het geheel en het collectief centraal. Ze creëren een cultuur van wederzijds respect en open dialoog. Ze gaan empathisch, attent en ondersteunend om met hun team. Ze bieden mensen ruimte om te spreken, fouten te maken en te groeien. Ze geven constructieve feedback. Ze erkennen en respecteren grenzen en halen het beste uit mensen zonder hen te plooien of te breken. Goede leiders zijn zelfverzekerd en stabiel genoeg om tegenspraak en andere visies te verdragen. Ze beschouwen zichzelf niet als onvervangbaar, maar streven ernaar vervangbaar te worden, omdat ze zichzelf niet als het centrum van het heelal beschouwen.

Iemand met originele en creatieve ideeën, een dominante stijl of een opmerkelijke vaardigheid is dus niet per se een goede leidinggevende. Adoratie en personencultus maken van mensen vaak iconen, maar zelden goede leiders. Want hoog op een voetstuk kan het gevaarlijk stil worden en wie valt, valt diep en sleurt anderen mee de dieperik in.


Blog DS, 19-04-2024 (Bieke Purnelle)