De westerse intellectueel kent de Russische laars niet

Mira Feticu


Rusland houdt van tragedie, pijn lijden, zich onder een trein gooien, fatalisme. Ook het Westen houdt van, hm... in een fauteuil zitten met een koffie verkeerd en lezen over de grote tragedie van de mens, zolang de tragedie zich ver van de eigen woonkamer afspeelt. Slim. Het is eigenlijk een combinatie van naïviteit en je-m’en-foutisme. De westerse intellectueel zweert bij Fjodor Dostojevski en de dieptes van zijn personages, dieptes waarin hij zichzelf niet waagt, omdat dat niet verstandig zou zijn. Het is niet cool om de Russische literatuur nu ineens te cancelen, zelfs in de oorlog niet.

Hoewel ik Ljoedmila Oelitskaja nog steeds lees, heb ik de rest van de Russische literatuur opzijgezet. Want ondanks mijn liefde voor de in het Westen minder bekende Ilf en Petrov, ben ik geen fan van het mysterie van de Slavische ziel. Veertig jaar lang heb ik geprobeerd om de tragedie achter te laten. Als je als kind leert dat het licht alleen uit Rusland komt en tegelijk wordt geconfronteerd met de horror van deportaties, believe me, dan word je zelfs met literatuur voorzichtig. Maar dit is een ervaring die het Westen niet kent, God zij geprezen! Vandaar ook dat een westerse intellectueel in de Nederlandse krant NRC kan schrijven dat het onbegrijpelijk is dat Roemenië de opera Jevgeni Onegin heeft gecanceld als gebaar van solidariteit met Oekraïne. De westerse intellectueel kent de Russische laars op zijn nek niet. Mocht hij die ervaring wel hebben, dan zou hij z’n nek ook in zijn slaap beschermen.

Westerse intellectuelen die in deze tijden zweren bij de Russische literatuur zie ik als de geleerden van keizer Constantijn XI, die tijdens het Ottomaanse beleg van Byzantium debatteerden over het geslacht der engelen.

De westerse intellectueel pretendeert een kenner te zijn, en zeker in Nederland wemelt het van de kenners. Maar voor velen is de Russische literatuur niet meer dan een soort kaviaar die zij als westerling moeten proeven. Wanen ze zich ook in dezelfde kamer met een van Dostojevski’s personages? Verbeelden ze zich Anna Karenina van haar wanhopige daad af te houden? Tot ze hun cappuccino op het tafeltje naast hun zachte fauteuil zetten, zou je het knarsen van de treinwielen horen.

Ja, de Russische literatuur en vooral de bewondering die je ervoor moet hebben, heb ik allang afgezworen. Maar ik denk vaak aan Anna Politkovskaja, Aleksandr Litvinenko, aan Boris Nemtsov, en aan Alexej Navalny.

Het leven in Rusland heeft het overgenomen van de literatuur en deze oorlog is groter dan alle literaturen ter wereld. Peroreren vanuit je comfortabele leunstoel over hoe groot de Russische literatuur of cultuur is, kan gevaarlijk zijn. Op een dag kan ‘de idioot’ zelfs bij jouw deur aankloppen.

Mira Feticu is een Roemeens-Nederlandse schrijfster


DS, 22-03-2022