Hendrik VIII toont de weg

Niall Ferguson


Toen hij deze week ontslag nam als minister van Transport, noemde Jo Johnson de Brexit ‘de grootste politieke mislukking sinds de Suezcrisis’. Wordt dat citaat een klassieke vraag in de Britse geschiedenisexamens van de toekomst?


Niet als het van Martin Wolf, van de Financial Times, afhangt. ‘Vergelijkingen met de Suezcrisis van 1956 gaan niet op’, schreef hij. ‘Deze catastrofe is veel erger.’ Maar wat kan erger zijn dan de vernederende aftocht van de Britten uit de Kanaalzone in 1956? David Keys, van The Independent, kent het antwoord: het akkoord van München in 1938.

De overgang van de bijtende, rokerige lucht van het noorden van Californië naar de klamme mist van Londen was een verademing. Tot ik naar de commentaren over Brexit begon te luisteren. Suez? München? Die vergelijkingen slaan de bal compleet mis. In 1956 vielen de Britten Egypte binnen en moesten ze zich onder financiële druk van de Amerikanen terugtrekken. In 1938 offerde Groot-Brittannië Tsjecho-Slowakije op omdat het de confrontatie met Hitler niet aandurfde.

De Brexit is iets heel anders. Zoals ik al lang schrijf, was de winnende stem in het referendum van juni 2016 een stem voor een echtscheiding. De beste parallel is de beslissing van Hendrik VIII in 1532 om met de katholieke kerk te breken, deze keer met de kiezers in de rol van de koning. Beide echtscheidingen botsten op bittere tegenstand, zowel in eigen land als over de grenzen. Die van Hendrik was ingewikkeld en sleepte lang aan. Ze werd zelfs bijna ongedaan gemaakt door zijn dochter, Mary I. Maar uiteindelijk overleefde de Engelse Reformatie de herhaalde aanvallen van de Habsburgers, de Bourbons en de Jacobieten.

Ik vermoed dat het Britse vertrek uit de Europese Unie even ingewikkeld zal zijn en even lang zal aanslepen, maar uiteindelijk een vergelijkbaar resultaat zal hebben. De ambities van de Franse en Duitse politieke elites voor een Bundesrepublik Europa maakten de Brexit even onvermijdelijk als noodzakelijk. Maar nu de Britten weggaan, valt de Europese integratie stil. Met de verkiezing van populistische regeringen, niet alleen in Hongarije en Polen maar dit jaar ook in Italië, een stichtend lid van de EU, zou ze zelfs teruggedraaid kunnen worden. De Keizerin van het Heilige Duitse Rijk, Angela Merkel, is stilletjes van het politieke toneel aan het verdwijnen.

Het is waar dat de echtscheidingsvoorwaarden die Theresa May uit Brussel heeft meegebracht ellendig zijn. Dit is een regeling die de ex van het Verenigd Koninkrijk onaanvaardbare rechten geeft, met inbegrip van de macht om de Britten gedurende een potentieel eindeloze overgangsperiode te verbieden een andere relatie aan te gaan. In deze echtscheiding is Noord-Ierland het kind waarmee het Verenigd Koninkrijk wordt gechanteerd, zodat er geen definitieve breuk kan komen als de ex dat niet wil. Maar wat kon men anders verwachten? Heeft de paus het Hendrik VIII gemakkelijk gemaakt?

Hoe moet dit verder? Wel, het is tijd dat May aan de kant wordt gezet. Haar opvolger moet van haar vergissingen leren. Zodra Artikel 50 werd uitgelokt, bevonden de Britten zich in een zwakke positie. Mays verzuim om een vertrek zonder akkoord te plannen, maakte dat nog erger. Ze weigerde de mogelijkheid van een Brits-Amerikaans handelsakkoord te verkennen, zelfs toen Donald Trump een proefballonnetje opliet – en ik weet uit goede bron dat hij dat heeft gedaan. En ze verzette zich niet toen de Europeanen de Ierse grenskwestie in de onderhandelingen betrokken.

De beste verklaring van haar gedrag is niet dat zij als Remainer zo weinig mogelijk Brexit wil. Het ontwerp van het *terugtrekkingsakkoord draagt niet haar stempel, maar dat van de ambtenaren die het regel na regel samen met hun Europese tegenhangers hebben opgesteld. Met deze voorwaarden verlaat Groot-Brittannië de EU om erin te blijven. Het vertrekt om niet weg te gaan.

De opvolger van May zal niet geloofwaardig kunnen voorstellen om opnieuw over de echtscheiding te onderhandelen, want dat willen de Europeanen niet. Hij zal dit akkoord evenmin kunnen verwerpen, want het land is niet voorbereid op een harde Brexit. De Tory’s moeten een tweede referendum vermijden, want een – lang niet ondenkbare – beslissing om de Brexit te annuleren, zou ten minste een derde van de Britse kiezers een generatie lang van hun partij vervreemden. Verkiezingen zouden hen evenmin helpen, want ondanks de voorspellingen van de peilingen zou Labour verpletterend winnen als de kiezers hun verdict mogen geven over Mays jammerlijke staat van dienst.

De enige optie is tijd winnen. Het parlement zal Mays onding van een akkoord wegstemmen. Daarna kan de nieuwe premier de EU om uitstel vragen. Vervolgens moet de planning van een vertrek zonder akkoord een volstrekte voorrang krijgen. Er moet over een handels*akkoord met de Amerikanen worden gepraat en het zou geen kwaad kunnen om de ooit veelbelovende betrekkingen met de Chinezen nieuw leven in te blazen: hun grote investeringen in het Verenigd Koninkrijk waren een andere hefboom die May in de onderhandelingen had kunnen gebruiken.

Hendrik VIII was berucht om zijn meedogenloosheid. Het verging de ministers die uit zijn gratie vielen niet beter dan zijn vrouwen. Maar zijn grootste talent was de strategie op lange termijn. De Britten die weg willen uit de EU, moeten van zijn voorbeeld leren. De beloning van Mays opvolger zal niet mis zijn: ‘Het grootste politieke succes sinds de Reformatie’.

The Sunday Times

Niall Ferguson is hoogleraar aan Hoover Institution in Stanford


DS, 19-11-2018