De lange staart gekortwiekt


Van de gevallen helden van het entertainment mag geen spoor meer overblijven. Daarvoor zijn de commerciële belangen te groot, zegt Bart Sturtewagen.


Op de Oostendse zeedijk staat nog steeds een ruiterstandbeeld van koning Leopold II. Compleet met dankbare Congolezen ‘die hij van de Arabische slavernij heeft bevrijd’. Het Franse stadje Valence herinnert zich, middels een standbeeld in een winkelstraat, nog de 16-jarige tweede luitenant Napoleon Bonaparte, die er ooit gelegerd was. In Spanje vind je in vele steden nog verwijzingen naar dictator Francisco Franco in het straatbeeld.

Maar de tijden zijn aan het veranderen. Het Leuvense Fochplein, genoemd naar de Franse maarschalk Ferdinand Foch, die tijdens de Eerste Wereldoorlog tienduizenden Franse piotten een zinloze dood indreef, is omgedoopt tot Rector De Somerplein. De kritiek op enkele Cyriel Verschaevestraten, naar de nazigezinde, collaborerende priester-dichter, zwelt geregeld aan, laatst nog afgelopen zomer.

Eeuwige roem heeft altijd een beperkte levensduur gehad. Maar dat ongeremde publieke bewondering omslaat in haar tegendeel, de totale collectieve verguizing, is een relatief recent verschijnsel. Het wonderlijke leven van de onfortuinlijke Engelse kleuterjuf Diana Spencer bood, bij nader inzien, een voorsmaakje. Het mierzoete sprookje-met-prins eindigde in een pijnlijke scheiding, waarna verhalen over eetstoornissen, emotionele instabiliteit en een serie affaires bekend raakten. Op het hoogtepunt van de afrekening verongelukte ze, waarna een nieuw heiligenleven kon worden geconstrueerd en opgedist.


Ster verliest status

Maar dat late – te late – eerherstel is de gevallen goden van vandaag niet meer gegund. Als de helden van het moderne entertainment eenmaal in de grijparmen van een schandaal over systematisch seksueel machtsmisbruik zijn terechtgekomen, wacht hen niets minder dan de burgerlijke dood. Meer nog: met terugwerkende kracht moet elke herinnering aan hun bestaan worden uitgewist. Het gaat om meer dan doorgeschoten puritanisme. Het is een noodzakelijk beschermingsmechanisme van een in zijn voortbestaan bedreigd systeem. Elke associatie met de outcast moet worden gestuit om de commerciële en financiële gevolgen van de catastrofe in te dijken.

We staan nog maar aan het begin van deze evolutie en het is nog onduidelijk hoe ver de consequenties ervan reiken. Maar de eerste signalen zijn onheilspellend. Kevin Spacey was de superster in House of Cards. Na zijn defenestratie kondigde het snel groeiende Amerikaanse mediaconcern Netflix, waarvoor hij jarenlang het goedbetaalde uithangbord was, dat het komende, zesde seizoen van de politieke successerie meteen het laatste wordt. Nadien ging het bedrijf nog verder: de al opgenomen afleveringen worden opgeschoond zodat Spacey er niet meer in te zien zal zijn. Hoe lang nog alvorens hetzelfde gebeurt met de vijf vorige seizoenen?

Dat leidt natuurlijk tot allerhande juridische betwistingen met onzekere uitkomst. Maar het belangrijkste is dat zoiets intussen technisch blijkbaar kan. Dat opent een heel nieuwe wereld. Als de voor iedereen lucratieve sterrenstatus van topacteurs van de ene dag op de andere in kan storten, dan staan er grote, tot dusver onverzekerde belangen op het spel. Risico’s waarmee nooit rekening werd gehouden, kunnen de zorgvuldig opgebouwde waarde van een snelle groeier ernstig aantasten. Dat soort risico’s valt niet te verzekeren. Allicht zullen acteurs voortaan contractueel moeten bevestigen dat niets in hun verleden aanleiding kan geven tot een publieke veroordeling. Maar de bedragen die op het spel staan, zijn daarmee niet afgedekt.


Marktwaarde verdampt

Dat heeft te maken met een verschijnsel dat de marketingwereld the long tail noemt. De Brits-Amerikaanse journalist Chris Anderson bedacht het begrip al in 2004. Zijn gedachte is dat de toekomst van de handel ligt in het verkopen van kleine aantallen van een waaier producten in de nasleep van slechts enkele goed verkopende toppers. De lange staart is de benaming van de grafiek die aangeeft dat er nog een hoop te verdienen valt nadat de steekvlam van een commerciële hit is uitgewoed. Dat is precies het fundament waarop Netflix is gebouwd.

Wat na het schandaal rond Kevin Spacey is gebeurd, en wat zich op kleinere schaal bij ons ontwikkelt met de affaire-Bart De Pauw, legt de bijl bij de wortel van dit concept. Niet alleen is de publiekstrekker afgemaakt en verdwijnt wat rond hem nog aan commerciële waarde had kunnen worden gerealiseerd in de afvalemmer. Alles wat hij eerder creëerde of waarin hij een betekenisvol onderdeel was, verliest plots zijn marktwaarde. Gedaan is het met de heruitzendingen van oude krakers of, moderner, het aanbieden van een catalogus van vroegere successen zodat de klant die op verzoek kan streamen of downloaden. De lange staart wordt brutaal gekortwiekt. Daarop is het businessmodel vandaag niet voorzien.

Er is iets fundamenteel veranderd. Terwijl vermeende zondaars als de filmmakers Roman Polanski en Woody Allen ook na hun schandalen succesvol actief konden blijven, zijn de nieuwe schuldigen een te grote last om door de entertainmentindustrie te kunnen worden getolereerd. Die industrie moet nu inzien dat gedragingen die decennialang werden toegedekt of gedoogd, voortaan een dodelijke impact kunnen hebben. De stal van routinematige seksuele intimidatie wordt mogelijk uitgemest. Maar welk wangedrag dat vandaag nog kan, zal straks een schokgolf in de samenleving veroorzaken? En wat kan daartegen nu worden ondernomen?


Allemaal paria’s

Neem een niet eens zo vergezocht voorbeeld: stel dat de samenleving over enkele jaren niet langer aanvaardt dat top acts als The Rolling Stones, Bono, Madonna, Cirque du Soleil of Jean-Claude Van Damme hun inkomsten via fiscale paradijzen sturen om zo weinig mogelijk belasting te betalen. Stel dat de publieke druk zo groot wordt dat ook deze vedetten paria’s worden. Niet alleen kunnen ze niet meer werken, ze zien ook alle auteursrechten op hun vroegere werk verdampen. Zowel hun eigen inkomsten als die van de ondernemingen waarmee ze werken of die hun rechten uitbaten via bijvoorbeeld streamingdiensten.

Hoe kunnen bestaande en potentiële sterren worden gescreend op risico’s die nog niet eens kunnen worden gedefinieerd? Wie is nog clean nu de straf voor fout gedrag zo hoog kan oplopen? Alles welbeschouwd is een ster van vlees en bloed in deze tijden niet langer economisch verantwoord. Vooruitziender is het te investeren in digitale iconen. De game-industrie wijst de weg. Zodra animatiefiguren even levensecht kunnen worden gemaakt als hun onbetrouwbare, al te menselijke voorgangers, is het gevaar voor commerciële rampen bezworen. Om het een beetje spannend te houden kan er nu en dan een voor de leeuwen worden gegooid. Elk spoor van hem kan immers met een druk op de knop retroactief worden uitgewist. Het scenario kan op elk moment worden herschreven. Ja, we zijn een heel eind gekomen sinds Winston Smith, de held uit George Orwells 1984, met schaar en lijm officiële teksten en foto’s moest aanpassen aan Big Brothers nieuwe werkelijkheden.


DS, 17-11-2017 (Bart Sturtewagen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB