De smartphone detox: herboren na een week zonder telefoon

Leef zeven dagen zonder smartphone, vroeg techniekfilosoof Hans Schnitzler aan studenten. Hij schrok van hun ervaringen, en schreef Kleine filosofie van digitale onthouding, dat vandaag verschijnt.



'Echter', 'mooier', 'intensiever', 'bewuster'. De ruim honderd studenten die op verzoek van filosoof Hans Schnitzler een week lang smartphoneloos leefden gebruiken consequent de overtreffende trap om hun ervaring van de werkelijkheid zonder tussenkomst van hun smartphone te beschrijven.
De een raakte in vervoering van een wandeling in het park, een ander kreeg te horen dat hij prettiger in de omgang is zonder het apparaat.

De een raakte in vervoering van een wandeling in het park, een ander kreeg te horen dat hij prettiger in de omgang is zonder het apparaat.
Schnitzlers studenten aan De Bildung Academie in Amsterdam gaven allemaal aan dat ze eigenlijk helemaal niet zoveel bezig willen zijn met hun smartphone. Tekenende getuigenissen, vond Schnitzler, en dus schreef hij er een boekje over, 'Kleine filosofie van digitale onthouding', volgens Schnitzler een tijdsdocument. Daarin schetst hij een ontluisterend beeld van de homo digitalis: een van ruimte, lichaam en de ander vervreemd rakende smombie (een samentrekking van de woorden 'smartphone' en 'zombie') met de aandachtspanne van een goudvis. Ook in een 'kleine filosofie', schuwt Schnitzler grote beweringen niet.

Waarom raken we door de smartphone vervreemd?
"Daarvoor moeten we ons afvragen wat het betekent om ervaringen op te doen. Ik geloof dat twee dingen daarbij van belang zijn. Ten eerste ons lichaam: we leren middels lichamelijke ervaringen. In het digitale leven raakt ons lichaam op de achtergrond. Dus je kunt het minder echt en vervreemdend noemen, omdat die lijfelijkheid en de fysieke werkelijkheid verdrongen raken. Een tweede aspect van ervaringen opdoen en leren is frictie: het overwinnen van weerstanden en omgaan met mislukkingen en tegenslagen. De digitale realiteit wordt voor ons zo frictieloos mogelijk gemaakt; alles moet soepel, glad en gemakkelijk. Ook in die zin vervreemdt ze ons. De directeur van Tinder prijst zijn datingapp aan door te zeggen dat je nooit meer pijnlijk afgewezen kan worden en alle touwtjes in handen hebt. Zo werkt het niet. Je kunt pas echt met je aandacht ergens bij zijn en betrokken zijn, als je weet dat het inspanning vergt."

Kun je dan niet betrokken en aandachtig zijn mét smartphone? Je hoeft toch niet de hele dag te Snapchatten?
"Het gaat er uiteraard ook om hoe je je tot zo'n apparaat verhoudt, maar smartphones zijn nu eenmaal aandachtstrekkers. Zowel het apparaat als de applicaties die erop draaien zijn ontworpen om zoveel mogelijk van onze aandacht te confisqueren. Er wordt van ons verwacht dat we voortdurend beschikbaar en bereikbaar zijn; we krijgen permanent (push)berichten en notificaties op ons afgevuurd. Je kunt je afvragen in hoeverre daar nog een keuze in zit, hoe je je daar nog op een eigenzinnige manier toe kunt verhouden. Mijn ervaring met de studenten is dat ze dat heel moeilijk vinden. En dat is gevaarlijk, want aandacht is een eindige hulpbron."
Kan het zijn dat we gewoon nog wat langer moeten wennen aan nieuwe technologieën om er beter mee te leren omgaan?
"Dat zou kunnen. Ik hoop het oprecht."

Maar u denkt van niet?
"Ik maak me zorgen. Toen ik met dit boek begon wilde ik vooral de studenten aan het woord laten en er vervolgens zo neutraal mogelijk over doorfilosoferen. Maar toen ik de resultaten van hun detox terug las, vond ik ze eigenlijk verontrustender dan ik had verwacht. Ik heb echt het idee dat we ergens naartoe gaan waar we helemaal niet willen zijn. Mijn missie veranderde dus door de input die ik kreeg."

Dus u waarschuwt ons met dit boek?
"Ik stel vragen nu het nog kan. De tech-industrie streeft ernaar de technologie steeds intiemer te maken, zodat we langzaam in cyborgs veranderen. Op den duur zullen we misschien niet eens meer in de gaten hebben waar wij eindigen en de techniek begint. Juist nu die transformatie nog gaande is, hebben we de gelegenheid om haar kritisch te bezien en bevragen: wat gebeurt er nu precies? Wat betekent het om in het digitale te zijn? Alleen zo komen we tot een gewetensvolle betrekking met de techniek. Ik wil met dit boek helemaal niet pleiten voor geheelonthouding."

Wat houdt een gewetensvolle betrekking met de techniek in?
"Die houdt in dat we digitale middelen in vrijheid welbewust en weldoordacht aanwenden en dat ze ons behulpzaam zijn bij het realiseren van het goede leven."
U beschrijft in uw boek een onbehagen bij een samenleving waarin iedereen in de trein met zijn telefoon bezig is. Waarom voelen we over het algemeen niet hetzelfde soort onbehagen bij een trein vol mensen verdiept in een boek?
"Als je niet meer om je heen kijkt, zie je de ander niet meer. Als iedereen altijd alleen nog maar oog zou hebben voor zijn boek, zouden we de ander ook niet meer waarnemen. Maar in boeken kom je minstens nog fictieve anderen tegen die er andere opvattingen van het goede leven op na houden dan jij. Verdiept in je smartphone daarentegen, zit je in een echoput, de zogenaamde filterbubbel. Je hoort er alleen nog de echo van je eigen voorkeuren en overtuigingen."

Aan het eind van het boek formuleert u een missie: 'het terugwinnen van het reële'. Vallen onderscheidingen als digitaal-analoog, reëel-virtueel nog wel zo gemakkelijk te maken?
"We leven in een werkelijkheid waarin die twee sferen steeds minder van elkaar te onderscheiden zijn, maar tegelijkertijd bestaan we bij de gratie van onderscheiding: we definiëren geluk bij de gratie van ongeluk, herkennen goedheid bij de gratie van het slechte. Experimenteel extremen opzoeken - zoals in een detox - maakt duidelijk wat er echt op het spel staat."

Wat moeten we doen om het reële terug te winnen?
"We moeten de aandachtswoekeraars uit onze ervaringstempels verdrijven. Ik zeg weleens gekscherend tegen mijn studenten dat de grootste daad van verzet die ze kunnen plegen, is dat ze iemand op straat zomaar een compliment geven, of de weg vragen. Stap uit de virtualiteit!"

Gaat dat ons redden?
"Nee, er ligt ook een taak voor overheden. Bedrijven als Facebook en Google zouden verplicht moeten worden om inzicht te geven in de geheime algoritmen waarmee ze ons in onze bubbels plaatsen. Het zou moeten worden verboden dat data en algoritmen worden gebruikt om ons zo veel mogelijk vast te lijmen aan onze schermpjes. Ik geloof in radicale maatregelen, maar ik wil ook niet bestempeld worden als moraalpolitie."
Een deel van uw studenten verviel na de detox in hun oude gewoonten.
"Ja, en dat frustreerde ze enorm. Bij sommigen was er sprake van een terugval, zoals je dat bij verslaafden ook ziet. Dat gaven de studenten overigens ook zelf aan: 'Ik ben gewoon veel verslaafder dan ik dacht'. Wie werkelijk ander gedrag wil cultiveren, moet zo'n detox-oefening herhalen. Iets wat je door herhaling aanleert, kun je ook weer door herhaling afleren."

Anne van der Krol (20), student bestuurs- en organisatiewetenschappen:"Voorheen voelde ik de drang om alles te delen op Snapchat en Instagram. Altijd dat schermpje ertussen. Tijdens de detox heb ik ervaren dat je geen telefoon nodig hebt om in het moment te zijn. Juist niet. Ik heb Snapchat verwijderd en mijn Instagram-account is nu privé. Ik maak een ander soort foto's. Geen gepolijste selfies meer. Mijn Instagram-account voelt niet langer als een verlengstuk van m'n identiteit, als een deel van mij. Het doet er niet meer zo toe. Dat vind ik echt heel fijn."

Lore van Riel (20), student geneeskunde:
"Tijdens de detox kon ik me beter concentreren. Leren voor school ging verrassend goed. Ook sliep ik beter en langer en voelde ik me uitgeruster. In het openbaar had ik meer oog voor de mensen om me heen en werd ik me bewust van de gesprekken die zij met elkaar voerden. De detox heeft me laten zien wat voor onrust mijn telefoon eigenlijk veroorzaakt. Ik kan hem nu heel makkelijk wegleggen als ik daar behoefte aan heb. Zo sta ik sinds de digitale detox op zonder telefoon, ga ik ontbijten terwijl ik een krantje lees en kijk ik in de loop van de ochtend pas op mijn telefoon."

Ronald Vollenbroek (21), student economie en bedrijfseconomie:
Tijdens de detox kwam ik tot rust en was ik productiever. Eigenlijk is het enorm vermoeiend om tussen al je dagelijkse activiteiten door ook nog druk te zijn op je mobiel. De treinreis naar de universiteit voelde opeens bijna als vakantie. Ik keek door het raampje naar buiten naar het landschap, of ik keek naar mensen. Er bleken overal superhulpvaardige mensen te zijn, die me de weg wilden wijzen."
"Ik gebruik mijn mobiel nog voor praktische dingen, maar ik ben me veel bewuster geworden van de nadelen. Tijdens de detox vroeg ik mij af wat mij nu écht gelukkig maakte en wat mijn telefoon daaraan bijdroeg. Dat viel eigenlijk best tegen."

Hans Schnitzler
Hans Schnitzler (1968) is filosoof en publicist. Van zijn hand verscheen in 2015 Het digitale proletariaat waarin hij het door de digitale revolutie voortgebrachte soort mens kritisch bespreekt.
Schnitzler doceert aan de De Bildung Academie, een multidisciplinaire school waar persoonlijke ontwikkeling centraal staat. In het kader van zijn module Digitalisering initieerde hij de detox. Hans Schnitzler heeft geen smartphone, maar skypet graag met zijn dochter.
De presentatie van 'Kleine filosofie van de digitale onthouding' vindt vanmiddag om 17.30 uur plaats in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Te gast zijn onder andere Joke Hermsen en de Coen Simon. Meer informatie staat op dezwijger.nl.


Bron: De Morgen, 29.09.2017
https://www.demorgen.be/technologie...efoon-b78079ad/

Eigen mening:

Wat een geweldig artikel! Ik heb zelf ook aan de lijve ondervonden dat een week je smartphone dumpen zo énorm deugd kan doen. Die notificaties en het “steeds-bereikbaar-zijn” zijn soms zo stresserend dat ik veronderstel dan menig student af en toe weleens verlangt naar een tijd zonder smartphone/facebook/twitter/…
Op zich vind ik het experiment zeer leuk gedaan. Zo leuk dat ik momenteel overweeg mijn gsm een weekje te laten liggen.

Zou ik vrijwilligers kunnen vinden die met me meedoen? Ik betwijfel het, aangezien het vandaag de dag de normaalste zaak van de wereld lijkt zo'n ding bij te hebben. Doch vind ik het het proberen waard!

Een korte maar desondanks niet minder interessante redevoering door Ann Makosinski welke zeer goed aansluit bij het boven-/onderstaand artikel: https://www.youtube.com/watch?v=TjaM0tdxtYA

Zeker de moeite waard om even kort (maar aandachtig!) te bekijken.

Mijn smartphone heb ik reeds mooi opgeborgen tot 14 oktober.