De Trumpkiezer ís te beklagen


Dat er zo veel Amerikanen achter Trump aanlopen, heeft alles te maken met het ongelijke onderwijssysteem in de VS, schrijft Ian Buruma.


Hillary Clinton noemde onlangs de helft van Donald Trumps aanhangers ‘beklagenswaardig’. Dat was niet tactvol en zij bood later haar excuses aan. Maar zij had wel gelijk. Wat veel Trumpsupporters denken over ras – met name de huidskleur van Obama, om een voorbeeld te noemen – is bedroevend.

Het opleidingsniveau van veel Trumpaanhangers is laag. Clintons opmerking kwam arrogant over, maar helaas telt Amerika relatief veel laagopgeleide mensen. Vergeleken met andere ontwikkelde landen scoren de VS slecht in lezen en schrijven, wetenschap en algemene kennis. De gemiddelde Japanner, Zuid-Koreaan, Nederlander en zelfs Rus is een stuk beter geschoold.

In de VS wordt het onderwijs sterk door de markt bepaald. Openbare scholen in de grote steden zijn vaak belabberd; de kosten van een privéschool, zelfs op het niveau van de kleuterschool, lopen op tot in de 40.000 dollar per jaar. Mensen met genoeg geld zijn daarom dikwijls heel goed opgeleid. Mensen met weinig geld blijven te vaak achter.


Hitler

Tot dusver doet Hillary Clinton het veel beter bij relatief hoogopgeleide mensen in de grote steden. Trump moet het doen met lagergeschoolde, vooral blanke, mannen in de provincie; mannen die vroeger in de mijnen of in de industrie werkten. Tot nu toe stemden deze kiezers overwegend voor de Democraten. Nu doorgaans niet meer. Betekent dit dat mensen met een laag onderwijsniveau ontvankelijker zijn voor een demagoog? De vraag alleen al klinkt misschien hooghartig, maar is daarom niet minder van belang.

Een markant aspect van Trump is zijn haast ongelofelijke onwetendheid. Niet alleen dat: hij gaat er ook nog prat op. Zijn aanhangers vinden dit klaarblijkelijk geen probleem. Het zou dus kunnen dat een onwetende schreeuwlelijk minder moeite heeft mensen voor zich te winnen die even weinig van de wereld afweten als hij. Met redelijke argumenten kom je bij de meeste Trumpaanhangers niet ver. Dat is meer iets voor die arrogante linkse snobs in de grote steden. Het gaat om de emoties. En de voornaamste gevoelens die door demagogen, in de VS en elders, worden gemanipuleerd, zijn angst, wantrouwen en wrok.

Dat gold ook voor Duitsland toen Hitler in opkomst was. Maar er is een verschil met nu. De aanhang van de nazi’s kwam niet overwegend uit de laagst opgeleide klasse. Duitsland was een van de hoogst ontwikkelde landen in de wereld, ook qua onderwijs. En onder de meest bevlogen nazi’s bevonden zich behalve boeren en kleine middenstanders, ook relatief veel dokters, ingenieurs, onderwijzers en advocaten. Behoudende katholieken waren vaak minder ontvankelijk voor Hitlers demagogie dan hogeropgeleide protestanten. Fabrieksarbeiders moesten weinig van hem hebben. Het onderwijspeil verklaart dus weinig over de opkomst van het Derde Rijk.

Er was zeker veel angst, wantrouwen en wrok in de Weimarrepubliek, aangewakkerd door een catastrofale crisis en de vernederingen na de nederlaag in 1918. Maar de rassenhaat die door de nazi’s werd verspreid, was anders dan die van veel aanhangers van Trump. Joden, hoewel een kleine minderheid in Duitsland, werden gezien als een duistere macht die het juist zou hebben gemunt op de elites: bankwezen, advocatuur, journalistiek, universiteiten. Joden waren verraders die moesten worden opgeruimd om Duitsland weer groots te maken.

Rancune jegens de elite (Wall-Streetbankiers, ‘mainstream’-media of insiders in Washington) bestaat ook onder Trumpaanhangers. Maar xenofobie in de VS is voornamelijk gericht op arme Mexicanen, vluchtelingen uit het Midden-Oosten en zwarten, die worden gezien als klaplopers die de status van gezonde (lees: blanke) Amerikaanse burgers bedreigen. Mensen die zich achtergesteld voelen in een globaliserende en steeds bontere multiculturele samenleving trappen naar beneden, tegen mensen die het nog moeilijker hebben.


Verstoor de orde

Bange en rancuneuze Amerikanen hebben – net als veel Duitsers in de jaren dertig – nog maar zo weinig vertrouwen in de economische en politieke orde dat zij een leider achterna lopen die belooft om deze orde maximaal te verstoren. Door schoon schip te maken zal Amerika weer herrijzen, dat is het devies. Iets minder dan een eeuw geleden geloofden Duitsers van alle rangen en standen ook iets dergelijks. In de VS van nu gonzen zulke gevoelens voornamelijk onder de laagstopgeleiden.

Hogeropgeleide, welgestelde mensen hebben minder moeite met de status-quo. Zij trekken profijt van open grenzen, nieuwe technologie, goedkope arbeid van migranten en verschillende culturen. En die migranten en andere etnische minderheden die hun lot proberen te verbeteren, hebben ook weinig te zoeken bij een populistische beweging die alles doet om ze eronder te houden. Zij stemmen op Clinton.

En dus moet Trump het voornamelijk hebben van beklagenswaardige blanke achterblijvers; wrokkige mensen die beweren dat hun land hun land niet meer is. Dat er zo veel Amerikanen zijn die zo denken, genoeg om een man naar de macht te tillen die in alle opzichten ongeschikt is om een land te besturen, is een trieste aanklacht tegen de VS.

En dit heeft veel te maken met het onderwijs. Niet omdat er noodzakelijk een verband bestaat tussen lage scholing en demagogie, maar omdat door een ongelijk onderwijssysteem een grote groep mensen niet in staat is te profiteren van moderne ontwikkelingen.

Vroeger waren er genoeg banen in de industrie om lageropgeleiden een redelijk bestaan te geven in de VS. Nu die banen in de postindustriële samenleving steeds meer verdwijnen, hebben te veel mensen het gevoel dat ze niets meer te verliezen hebben. Dit geldt natuurlijk voor meer landen, maar in de VS staat nu veel op het spel.

Een stompzinnige demagoog in Amerika aan de macht zal niet alleen in eigen land grote schade aanrichten, maar overal waar nog een beetje geloof bestaat in de democratische instellingen die onze vrijheid beschermen.


DS, 06-10-2016 (Project Syndicate-Ian Buruma)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB