Hoe één verkeerde tweet je leven kan verwoesten

Jon Ronson, Dit is vernederend: hoe één verkeerde tweet je leven kan verwoesten, Maven Publishing.


Anno 2016 is de publieke schandpaal terug, al staat hij niet meer op het dorpsplein, maar op het internet en heet hij Twitter. Jon Ronson zocht slachtoffers van een Twitterhetze op. ‘Een publieke vernedering duwt gevoelige zielen compleet de dieperik in.’


In de zomer van 2012 leest freelancejournalist Michael Moynihan de bestseller Imagine: How Creativity Works van de op dat moment razend populaire wetenschapsjournalist Jonah Lehrer. In het hoofdstuk Bob Dylan’s brain beschrijft Lehrer aan de hand van interviewfragmenten hoe Bob Dylan halverwege de jaren zestig na een zware creatieve dip zijn meesterwerk Like a Rolling Stone componeerde. Moynihan is een Dylanexpert en heeft meteen twijfels over verschillende aan de meester toegeschreven citaten. Hij trekt op onderzoek uit, ziet zijn vermoedens bevestigd en mailt Lehrer. Die reageert in eerste instantie vriendelijk, belooft na te kijken waar hij Dylans uitspraken vandaan heeft, maar raakt na een tijd verstrengeld in zijn eigen leugens. Op 30 juli 2012 verschijnt in Tablet Magazine Moynihans artikel waarin hij haarfijn Lehrers bedrog uit de doeken doet. Diezelfde dag neemt Lehrer ontslag bij The New Yorker waar hij zeven weken eerder met veel toeters en bellen was binnengehaald. Hij duikt onder en krijgt de hele Twittergemeenschap over zich heen. ‘Die vent is zo’n ontiegelijke opschepper dat het gewoon zalig is om hem vernederd te zien worden’, schrijft de ene. ‘Geef de royalty’s van je boek nog maar niet uit, slappe zak, want je zult het geld hard nodig hebben’, tikt de andere.

Rond die tijd verhuist de Britse journalist en schrijver Jon Ronson met zijn gezin van Londen naar New York. ‘Ik kreeg er snel heimwee en raakte gedeprimeerd’, zegt hij. ‘In New York was ik een nobody. Toen ik zag hoe Jonah Lehrer publiekelijk aan de schandpaal genageld werd, voelde ik verwantschap. Hij faalde in het leven, net zoals ik op dat moment het gevoel had dat ik ook aan het falen was.’

Ronson zocht contact met Lehrer. ‘Ik had gelezen dat hij alle interviews weigerde. Ik was dan ook verrast toen hij op mijn mailtje reageerde.’ Hun mailverkeer resulteerde in lange gesprekken over mislukken en de gevolgen van een publieke vernedering. Begin 2013 vroeg Lehrer aan Ronson of hij zijn ‘verontschuldigingsspeech’ wilde nalezen. ‘Hij had besloten om op een journalistencongres zijn excuses voor de fraude aan te bieden. Zijn voordracht werd live gestreamd op het internet.’

Die toespraak bleek een grandioze vergissing, want Lehrers onlinecritici schakelden een paar versnellingen hoger.

JON RONSON: Ja. Hij kreeg 20.000 dollar om die speech te houden. Dat was oliedom, maar Lehrer had het geld nodig, want hij was geruïneerd. Veel mensen hadden kritiek op de manier waarop hij zich verontschuldigde. Hij noemde de menselijke hersenen ‘een confabulatiemachine’, en het leek alsof hij de schuld van zich afschoof. Twitteraars vonden zijn toespraak bijzonder arrrogant.

Terwijl hij zich stond te verontschuldigen, werden achter zijn rug alle reacties van twitteraars geprojecteerd.

RONSON: Pure horror. ‘Jonah Lehrer is een freaking sociopaat.’ ‘Voor 20.000 dollar wil ik ook wel opbiechten dat ik een vuile leugenaar ben.’ ‘Hij bewijst nu dat hij niet in staat is om schaamte te voelen.’ Je zag de meest wanstaltige onzin verschijnen. Wat weten doorsnee twitteraars over het vermogen van Lehrer om zich beschaamd te voelen? Alsof ze eersteklas psychiaters zijn.


#femkevandendriessche

Zaterdag, 30 januari. De negentienjarige beloftevolle wielrenster Femke Van Den Driessche schrijft geschiedenis door als eerste betrapt te worden op mechanische doping. Op het wereldkampioenschap veldrijden in Zolder wordt in een van haar fietsen een elektrisch motortje gevonden. Op Twitter steekt meteen een storm op. ‘Dom kalf #femkevandendriessche’, tweet een senior communications consultant. ‘Wat een stomme trien die #femkevandendriessche’, vult Geert aan, die zichzelf omschrijft als een ‘criticaster over Jan en alleman, vooral over politiekers, de meesten bakken er toch niks van’.

‘Op sociale media kan elke “overtreder” meteen aan de schandaal genageld worden’, zegt Jon Ronson. ‘Nu is het de beurt aan Femke Van Den Driessche, een half jaar geleden kreeg tandarts Walter Palmer de volle laag voor het doodschieten van de leeuw Cecil. Er zijn wel meer renners die zich bezondigen aan doping en er zijn wel meer jagers op groot wild die overtredingen begaan. Zij krijgen nooit de toorn van de sociale media over zich heen. Waarom de ene wel en de andere niet? Dat blijft een raadsel.’

Is het een vorm van massahysterie?

RONSON: Nee, het is meer voer voor ingenieurs dan voor psychologen. Op sociale media omringen we ons met gelijkgezinden, met mensen die hetzelfde voelen als wij. We keuren elkaars meningen goed en creëren zo een artificiële vorm van gelijkheid. Als iemand in onze ogen iets verkeerd doet, is het alsof de hele machine gedestabiliseerd wordt. Femke Van Den Driessche zorgde voor een kink in de kabel en iedereen werd gek

Van Jonah Lehrer weten we zeker dat hij in de fout ging. Dat geldt ook voor de Nederlandse journalisten Perdiep Ramesar, die in 2014 een reeks artikels over de radicale islam uit zijn duim zoog, en voor Geerlof de Mooij, een beloftevolle stagiair die vorig jaar een aantal artikels plagieerde. Ze werden op Twitter kop van Jut, ook bij vakbroeders.

Ronson: Terwijl zoiets elke journalist kan overkomen. Eigenlijk kan zowat iedereen in elke stiel het danig verknoeien. Wie de pech heeft dat de sociale media hem in het vizier krijgen, is een vogel voor de kat. Naast de voorbeelden die jij geeft, zijn er nog tal van jonge talentvolle journalisten die dezelfde domme fouten maakten en de rest van hun carrière om zeep hielpen. Er is een constante: hun jonge leeftijd. De Britse sterjournalist Johann Hari kwam in 2011 in opspraak voor het opsmukken van zijn artikels met lappen tekst van anderen. Nadat het schandaal losbrak, hulde Hari zich een paar jaar in stilzwijgen. Daarna schreef hij Chasing the Scream, een uitstekend boek over drugverslaving dat begin vorig jaar uitkwam. Het is voortreffelijk gedocumenteerd, met geen spoor van plagiaat, verkocht heel goed en nu is Hari helemaal terug. Een comeback via de voordeur blijft dus mogelijk.


#HasJustineLandedYet

20 december 2013. De dertigjarige New Yorkse communicatiemedewerkster Justine Sacco houdt van domme grapjes. Ze is onderweg naar haar familie in Kaapstad voor de kerst. Bij een tussenstop in Heathrow tweet ze naar haar 170 volgers: ‘Chili – komkommersandwiches – slechte gebitten. We zijn weer in Londen!’ Een half uur voor haar volgende vliegtuig vertrekt, typt ze grinnikend: ‘Op weg naar Afrika. Hopen dat ik geen aids krijg. Grapje. Ik ben blank!’ Daarna checkt ze bijna dwangmatig wie haar tweet lollig vindt, maar er volgt geen reactie. Een beetje teleurgesteld gaat ze aan boord voor een vlucht van elf uur, die ze vooral slapend doorbrengt. Als ze na de landing haar telefoon weer aanzet, ziet ze een sms van iemand met wie ze al lang geen contact meer had. ‘Het is vreselijk wat er gebeurt.’ Justine begrijpt er niets van. Daarna leest ze een bericht van haar beste vriendin: ‘Bel zo snel mogelijk. Je bent een trending topic op Twitter.’

Terwijl Justine Sacco op het vliegtuig de slaap der onschuldigen sliep, werd ze op Twitter vakkundig afgemaakt. ‘Hoe komt @JustineSacco aan een baan in de pr?! Met zo veel racistisch onbenul hoort ze eerder bij Fox News thuis. Iedereen kan #aids krijgen!’ ‘Iedereen moet aangifte doen tegen die kuthoer @Justine Sacco.’ ‘All I want for Christmas is @JustineSacco’s kop zien als ze landt en haar inbox/voicemail checkt.’

Haar werkgever tweette: ‘Dit is een ongehoord misplaatste en kwetsende uitlating. Medewerkster in kwestie momenteel onbereikbaar wegens intercontinentale vlucht.’

De hashtag #HasJustineLandedYet werd wereldwijd trending. ‘Best gek om iemand zichzelf helemaal de grond in te zien boren zonder dat ze er erg in heeft. #HasJustineLandedYet.’ ‘Zeg, is er iemand in Kaapstad die naar de luchthaven kan gaan om haar aankomst te twitteren? Kom op, Twitter! Ik wil foto’s zien #HasJustineLandedYet.’

Jon Ronson ontmoette Justine Sacco drie weken later in New York. Ze had net haar bureau leeggehaald. ‘Ze was een wrak. Een dom, ongelukkig geformuleerd grapje dat allesbehalve racistisch bedoeld was, leidde tot haar ontslag. Ze lag te slapen in een vliegtuig terwijl de poppen op Twitter aan het dansen gingen. Mensen kickten erop dat ze niet wist dat ze afgemaakt werd. Dat vonden ze hilarisch.’

Het was een lynchpartij, maar dan op het internet?

Ronson: Precies. Er werd zelfs niet gewacht op bewijs. Als iemand die avond had durven te opperen om die hetze te stoppen, had iedereen zich tegen hem gekeerd. Ze zouden gezegd hebben dat hij ook een racist was.

Een groot deel van de Twittergemeenschap kan niet verdragen dat iemand misbruik maakt van zijn privileges. Dat lijkt oké, alleen zoeken die twitteraars op een bijna obsessieve manier naar mensen die misschien hun voorrechten misbruikt zouden hebben. ‘Misbruik van een privilege’ is een vrijbrief geworden om de eerste de beste te verscheuren. ‘Zodra wij van oordeel zijn dat iemand zijn boekje te buiten is gegaan, mogen we hem meteen kapot-maken.’ Iedereen kan ofwel de aanklager, ofwel de beschuldigde worden. Wij zijn zowel daders die mensen te schande maken, als de slachtoffers die te schande gemaakt worden.

U liet berekenen dat Google in december 2013 ongeveer 120.000 dollar zou hebben verdiend aan de publieke vernedering van Justine Sacco. Weet u ook hoeveel ze Twitter opbracht?

RONSON: Twitter is nauwelijks in staat om geld te verdienen. Een paar dagen geleden gaf ik in Londen een lezing op het kantoor van Google. Iedereen was heel vriendelijk. Tijdens het vragenuurtje stak iemand zijn hand op: ‘Dankzij het internet leven we in een wereld waarin niet langer de elite, maar de massa de dienst uitmaakt.’ Ik antwoordde dat zij de nieuwe elite waren (lacht). Dat vonden die mensen van Google niet echt grappig, maar zij hebben samen met de sociale media de samenleving ingrijpend veranderd.

Ook onze psyche?

RONSON: Zonder twijfel. Sociale media maken ons meedogenlozer en zorgen ervoor dat we anderen op een instinctieve manier beoordelen en veroordelen. Elke dag vallen er slachtoffers: mensen die om een of andere idiote reden publiekelijk aan de schandpaal genageld worden.

Vallen er ook doden?

RONSON: Een aantal getrouwde mannen die een account bij overspeldatingsite Ashley Madison hadden, pleegden zelfmoord nadat ze op Twitter te schande waren gemaakt. Dat is zo triest, want als ze de kracht hadden gehad om de storm te laten overwaaien, hadden ze waarschijnlijk ondervonden dat de gevolgen minder erg zijn. Wie van nature angstig is en aanleg heeft voor depressie, kan gebroken worden door die publieke vernedering. De virtuele schandpaal duwt gevoelige zielen compleet de dieperik in.


Wereld van –isten

U hebt op Twitter meer dan 142.000 volgers. Hebt u zelf ooit iemand vernederd?

RONSON: Ja, zeker in de beginjaren van de sociale media. Nu niet meer. Ik was in de ban van die nieuwe macht die we leken te hebben. Iedereen die volgens ons niet deugde, pakten we meteen aan. We zagen het als een vorm van sociale rechtvaardigheid. Ik geloof trouwens nog steeds dat internetrechtvaardigheid positief kan zijn. De hele Twitterdiscussie die losbarstte over het gebrek aan diversiteit bij de Oscars was een goede zaak. Ze hebben nu tenminste beloofd er iets aan te zullen doen. Maar het wordt heel griezelig als in naam van die sociale rechtvaardigheid een relatief onschuldig individu onder vuur wordt genomen. Daarom moeten we mensen opvoeden, in de hoop dat sociale internetrechtvaardigheid een menselijk, empathisch gelaat krijgt.

De echte hardliners trekken zich daar toch niets van aan? U schreef eerder het boek De psychopatentest, met als sprekende ondertitel: Over mensen met veel macht en geen geweten. Ik kan me best voorstellen dat een twitterende psychopaat zijn middenvinger opsteekt naar uw voorstel om hem op te voeden.

RONSON: Dat gebeurt inderdaad voortdurend. Op dat soort van aanvallen reageer ik met: ‘Je haat wat ik geschreven heb? Oké, fijn, laat me verder met rust.’

Zou het kunnen dat steeds meer mensen Twitter zien als een open riool en er daarom ook afscheid van nemen?

RONSON: Ik zou het niet meteen een open riool noemen. Ik hoorde iemand Twitter omschrijven als ‘een wereld van -isten’. Elke Twitteraar is een -ist: je bent een racist, een feminist of een klimaatactivist. Sommige -isten zijn beter dan andere, maar in al het Twittergeweld is er een -ist die helemaal verloren gaat: de humanist. Op veel sociale media is alles zwart-wit en verdwijnt elke grijstint. Ik hou van nuances en ben daardoor hopeloos ouderwets.

Misschien is dat zwart-witdenken er altijd geweest en maken sociale media het alleen maar zichtbaarder?

RONSON: Dat is mogelijk, de ellende is natuurlijk dat we nu via Twitter geconfronteerd worden met ontzettend veel mensen die zich als een -ist gedragen. Ik denk wel dat Twitter mensen een extra duwtje geeft om zwart-witmeningen te spuien. Ze volgen mensen die hetzelfde denken als zij en versterken zo elkaar.

Was het moeilijk om in contact te komen met al die mensen die publiek vernederd waren?

RONSON: Als je vernederd bent, is erover praten met een buitenstaander het laatste wat je wilt. Ik heb onwaarschijnlijk veel moeite moeten doen om ze te overtuigen mee te werken aan dit boek. Jonah Lehrer is niet blij met de publicatie. Er komt binnenkort een nieuw boek van hem, het eerste na het schandaal. Hij hoopt met een schone lei te kunnen beginnen. Justine Sacco en alle anderen zijn wel heel blij met Dit is vernederend, omdat ze voor het eerst de kans kregen hun kant van het verhaal te vertellen.

Onze media nemen Twitter bijzonder ernstig. Trending op Twitter is een vast item in sommige nieuwsprogramma’s.

RONSON: Dat is net zo in Amerika en Engeland. Tv- en radiojournaals gedragen zich als een nerd die op een goed blaadje tracht te komen bij de bullebak die hem pest. Sinds wanneer moeten de grote media de schoothondjes zijn van de bullebakken? Wij moeten de pestkoppen juist ontmaskeren en de wacht aanzeggen. Er wordt van ons verondersteld dat we niet bang zijn van de machtigen. Maar voor de sociale media trillen we als een espenblad. We praten ze liever naar de mond en verheffen Twitter tot een nieuwsitem.

Hoe moeten we reageren als we op Twitter worden aangepakt?

RONSON: Als je net als Justine Sacco een grap tweet die verkeerd aankomt, moet je meteen terugvechten. Justine reageerde op een manier die heel rationeel lijkt: ze verontschuldigde zich uitgebreid. Tactisch leek dat verstandig, maar moreel verloor ze zo het pleit. Ze gaf een fout toe die ze niet gemaakt had. Ze is geen racist en hoefde zich helemaal niet te verontschuldigen. Jonah Lehrer wel. Hij probeerde tijd te winnen en reageerde bijzonder dom. Alles wat hij ondernam, maakte het alleen maar erger. Mensen gingen dieper en dieper graven, en spitten steeds meer naar boven. Hij had meteen open kaart moeten spelen en nederig zijn verontschuldigingen aanbieden.


Knack, 10-02-2016 (Jan Stevens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB