Praat voor de vaak

Marc Reynebeau


Voorzitter Gwendolyn Rutten van Open VLD stelde iets vast. Dat sinds de beslissing viel om frisdrank te belasten ‘al veel meer debat gevoerd is in de Vlaamse huiskamers dan de voorbije jaren met tien preventiecampagnes’. Hoe ze dat kan weten, houdt ze stil, maar een opmerkelijke conclusie is het wel. Want die suikertaks is een minabele belasting waarmee de regering een gat in de schatkist wil vullen. De liberale minister Maggie De Block zegt het zelf. De opbrengst zal vooral niet dienen om het suikerverbruik te ontmoedigen. Rutten beweert dus tegen beter weten in dat de taks een ontradende intentie dient, en daarin ook al veel efficiënter zou zijn dan liefst tien (ook al niet gespecificeerde) sensibiliseringscampagnes.

Niettemin: het is erg gesteld in België als 0,1 cent extra per blikje al een verschil maakt, zoals ze beweerde vast te stellen. Of verzint ze maar iets, ‘vaststellingen’ inbegrepen? En voor wie neemt ze ons als ze meent dat dit ons kan overtuigen? Of is het daarom dat de regering zo hard bij de media aandringt om die suikertaks de ‘gezondheidstaks’ te noemen: als een performative speech act, om iets wat in de werkelijkheid niet bestaat, dan maar retorisch en dus in de perceptie tot stand te brengen? Zoals staatssecretaris Theo Francken (N-VA) ook de VRT sommeert om politieke analyses op haar website ‘aan te passen’. In zijn roman 1984 bedacht George Orwell een term voor dit officieel gestuurde taalgebruik: newspeak.

Het zou overigens kunnen dat die 0,1 cent van Rutten een lapsus was, want wellicht zal de taks tien keer hoger liggen. Misschien bedoelde ze: 0,01 euro. Want liberalen hebben de gewoonte om hun nieuwe belastingen met retorische trucjes te minimaliseren. Van de jaarlijkse 100 euro Turteltaks zegt de liberale minister Annemie Turtelboom ook graag dat het maar om 8 euro gaat. Per maand dan. Al zal wie het zo ziet aan het eind van het jaar nog een halve dertiende maand extra mogen dokken.

Een publiek debat wordt erg moeilijk als de politiek zich steevast van zulke flauwigheden bedient. Nochtans feliciteren ministers zichzelf graag voor de moed waarmee ze ‘hun verantwoordelijkheid nemen’. Dat doen ze, behalve met dubieuze statistiek, retorische spitstechnologie en dunktaal, ook graag met wollige veralgemeningen en passe-partouts, one size fits all, die tegenspraak al van tevoren uitsluiten. De clichés suggereren altijd dat het allemaal objectief en noodzakelijk is, dat voor de beleidskeuzen geen alternatief bestaat en dat ze slechts nobele doelstellingen dienen, al blijven die verhuld in holle metaforen en willekeurige vergelijkingen. Zo kan Turtelboom niet genoeg herhalen dat de Turteltaks dient om ‘onze kinderen en kleinkinderen’ schulden te besparen. En als de opbrengst zou volstaan om ‘alle wachtlijsten’ op te lossen, waarop wacht de Vlaamse regering dan?

Alles wat de meerderheid doet, legt ze zonder verdere concrete argumenten uit als ‘zuurstof’ voor de economie, om ‘groei en jobs’ te bevorderen. Of, als de groei tegenvalt, toch om ‘jobs, jobs, jobs’ te garanderen. En als ook de jobcreatie tegenvalt, toch om te beletten dat er jobs verdwijnen. Als dan uitlekt dat grootverdieners fiscale faveurs blijven genieten, klinkt het dat bedrijven al veel belastingen betalen en ze anders naar het buitenland zouden verkassen (DS 24 oktober) . En om intellectueel eerlijk te blijven: alles is natuurlijk de schuld van de voorbije socialistische alleenheerschappij.

Zeker liberalen vinden het vast fijn om nu te kunnen pochen dat het netto*loon – toch voor wie het geluk heeft er een te hebben – zal stijgen met een extra dertiende, ja veertiende maand, dixit Rutten. Toe maar. Het is een sigaar uit eigen kist, maar dat belet haar niet om met dure woorden uit te pakken: iedereen mag dat geld spenderen in ‘vrijheid en verantwoordelijkheid’. Begrijp: zoek zelf maar uit hoe je al die nieuwe taksen en tariefverhogingen kan ontlopen, anders is je extraatje meteen foetsie.

Deze retorische strategie is een alibi om een oprechte publieke verantwoording te kunnen ontlopen. Want wat leert dit over hoe de politiek over ons denkt? We weten het dankzij de Britse ex-premier Tony Blair. Onlangs lekte een document uit waarin hij uitlegde hoe hij in 2003 de propaganda zou organiseren bij de invasie in Irak. Voor het publiek dat hij die oorlog wilde aansmeren, had hij een curieuze term. Hij had het niet over mensen, burgers of kiezers, nee, hij gewaagde van een audience, toeschouwers, letterlijk: luisteraars. Dat denkt de politieke elite dus over ons. In haar spektakeldemocratie moet de bedwelmende nieuwspraak het publiek mentaal dood meppen, om de kritische burger politiek te demobiliseren en tot een passieve toeschouwer van de publieke zaak te maken.


DS, 29-10-2015 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB