Hoe een Brusselaar in 1934 internet bedacht

'Cataloging the World: Paul Otlet and the Birth of the Information Age' van Alex Wright verschijnt op 4 juni bij Oxford University Press.


Paul Otlet, een onbekende Brusselse jurist, was in 1934 de eerste mens die met het idee van het wereldwijde web op de proppen kwam. Dat zegt internetgoeroe Alex Wright in een nieuw boek.


Een systeem van verbonden computers - "elektrische telescopen" - dat in staat zou zijn om miljoenen documenten, afbeeldingen en audio- en videofragmenten te doorbladeren. Een systeem dat individuen en instellingen van allerlei slag zou samenbrengen. Dat is wat Paul Otlet voorspelde. Hij noemde het un réseau mondial, een wereldwijd netwerk.

Klinkt bekend in de oren? Met haast microscopische precisie omschreef Otlet inderdaad het internet zoals we dat vandaag kennen, maar dan meer dan vijftig jaar voor de eerste webbrowser het licht zou zien.

Toch doet zijn naam niet meteen een belletje rinkelen, en is hij zelfs niet terug te vinden op de nochtans ellenlange Wikipediapagina over het ontstaan van het internet. Alex Wright, een Amerikaanse academicus die tot vorig jaar verantwoordelijk was voor alles wat digitaal is bij The New York Times, wilde het gebrek aan erkenning rechtzetten en verdiepte zich twaalf jaar lang in Otlets levensloop. Volgende week wordt zijn boek gepubliceerd.


Doel: wereldvrede

"Otlet was de eerste persoon ooit die een wereldwijd informatienetwerk voorspelde. En dat deed hij tot in de details", zegt Wright. Tot nu toe werd aangenomen dat vooral de Amerikaan Vannevar Bush in 1945 met zijn vermaarde essay 'As We May Think' de eerste aanzet gaf. "Maar zijn omschrijving, die ruim tien jaar later kwam, was niet eens zo accuraat als die van Otlet", zegt Wright.

De jurist was een pionier en een visionair, die zich niet tot de theorie beperkte. Zijn droom was om de volledige menselijke kennis samen te brengen en voor iedereen toegankelijk te maken. Het doel: wereldvrede. Samen met Henri La Fontaine, de bekende Brusselse politicus die in 1913 de Nobelprijs voor de Vrede ontving en een van de grondleggers was van de voorloper van de Verenigde Naties, creëerde Otlet eind negentiende eeuw het 'Mundaneum', zijn levenswerk.


Pacifist

Dat groeide uit tot een massa-archief van zo'n 16 miljoen papieren steekkaarten, met daarop zowat alles wat toen geweten was, zorgvuldig thematisch gesorteerd. Mensen konden per post of telefonisch vragen om info, die dan door medewerkers werd opgediept uit een van de duizenden bergkasten. De Google of Wikipedia van die tijd, volgens Wright. Ter vergelijking: de Engelstalige Wikipedia telt momenteel 4,5 miljoen artikels.

Maar Otlet wilde verder gaan. Terwijl er in zijn tijd nog lang geen sprake was van computers, fantaseerde hij volop over een wereld die het mechanische en het fysieke zou overstijgen. Hij zag in zijn kristallen bol zelfs de contouren van een socialemediawereld opdoemen.


'Like-knop' avant la lettre

"Hij beschreef hoe mensen elkaar berichten zouden sturen, bestanden zouden delen en virtueel voor elkaar zouden applaudisseren", aldus Wright. Een 'like-knop' avant la lettre dus.

Otlet heeft zijn dromen nooit in de praktijk kunnen brengen. Hij stierf tijdens de Tweede Wereldoorlog, die de pacifist zo erg had proberen te bestrijden. Wright: "Dat is een van de redenen waarom zijn daden en geschriften nooit meer ruchtbaarheid hebben gekregen."

Een groot deel van zijn Mundaneum, dat gevestigd was in hartje Brussel, werd door de Duitsers vernietigd. Wat ervan overblijft, is vandaag te bewonderen in Bergen.

Terwijl Europa heropgebouwd werd, konden de Amerikanen zich focussen op de verdere ontwikkeling van het internet. Toen eind jaren tachtig de computer doorbrak, legden Tim Berners-Lee en Robert Cailliau, ook een Belg, de technische fundamenten voor het wereldwijde web. Iets waar Otlet nooit is toe kunnen komen.


Pioniers

"Het zou nochtans slechts een kwestie van tijd zijn geweest", zegt Wright, die geen bewijzen heeft gevonden dat de pioniers van het internet hun mosterd rechtstreeks bij Otlet hebben gehaald. "Wellicht hebben enkel Engelstalige bronnen hen geïnspireerd."

Maar dat doet niets af aan de verdienste van onze landgenoot. "Er is een groot gebrek aan historisch besef", aldus Wright. "Otlet hoort ongetwijfeld de geschiedenisboeken in te gaan als een van de grondleggers van het internet."


Blog DM, 28-05-2014 (Matthias Verbergt)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB