Splitsing is geen optie. Voorlopig toch


Dreigt Oekraïne in tweeën te splitsen? Het is een van de meest gestelde vragen van de voorbije dagen. Voorlopig niet. Poetin, Merkel en Susan Rice laten weten dat niemand daarbij gebaat is.


Het was een klein berichtje op de website van de Oekraïense krant Pravda gisteren: in Charkov waren twee wagens met aanhangers van Janoekovitsj ingereden op een betoging van een 150-tal mensen die hun steun betuigden aan de demonstranten op Maidan.

Het bericht geeft aan hoe complex de situatie in Oekraïne is. In Charkov, in het noordoosten van het land, ligt de machtsbasis van Janoekovitsj. Het idee leeft dat de stad hondstrouw blijft aan de afgezette president en 100 procent pro-Russisch is. Niet toevallig vluchtte Janoekovitsj er vrijdagavond naartoe om er deel te nemen aan een bijeenkomst van gouverneurs en parlementsleden die hem trouw blijven. Er werd opgeroepen tot de vorming van burgermilities die een tegenwicht moesten bieden aan Maidan.

Meteen leek het scenario dat sinds de opstand geregeld opduikt, een stuk realistischer te worden: Oekraïne zal in twee stukken uit elkaar spatten. Het noordwesten, inclusief Kiev, zal aansluiting zoeken bij Europa, terwijl het zuiden en het oosten voor Rusland kiezen.


Onder de vleugels van Moskou

De vraag blijft: hoe realistisch is dat scenario? Om te beginnen geeft het Pravda-bericht aan dat de tweedeling ‘pro-Rusland versus pro-Europa’ niet absoluut is. Ook in het oosten zit lang niet iedereen te wachten om volledig onder de vleugels van Moskou te komen. Opvallend: toen Janoekovitsj later met een vliegtuig vanuit Donetsk – die andere belangrijke stad in het oosten – wilde vertrekken, kreeg hij daar geen toestemming voor.

Maar omgekeerd wonen in het westen van het land ook heel wat Oekraïeners die de Russische cultuur verkiezen.

Ook uit de bijeenkomst van de gouverneurs in Charkov kwam de mededeling dat ze geen splitsing van het land willen. Maar ze beklemtoonden ook dat ze de controle over hun gebieden behouden, los van het gezag van Kiev.


Andere geschiedenis

Zeker is dat het huidige Oekraïne een jonge, tamelijk artificiële staat is. In het westen spreekt meer dan 90 procent van de bevolking Oekraïens, een taal die weliswaar sterk verwant is aan het Russisch, maar die ook bij het Pools aanleunt. In het oosten spreken veel mensen Russisch, in sommige streken spreekt slechts een kleine minderheid Oekraïens.

De taalverschillen zijn een gevolg van de uiteenlopende geschiedenis van de twee regio’s. Het gebied ten oosten van de rivier Dnjepr hoorde vanaf 1686 bij Rusland, terwijl het westen bij Polen hoorde en in 1795 onderdeel werd van het Habsburgse rijk.

In 1922 werd het oosten onderdeel van de Sovjet-Unie, terwijl een deel van het westen – het gebied rond de stad Lviv – na de Eerste Wereldoorlog weer bij Polen kwam, maar in 1939 viel het Rode Leger Oost-Polen binnen en werd het gebied geannexeerd door de Sovjet-Unie en ging ook dat deel van Oekraïne bij de Sovjet-Unie horen.


Bakermat

Een splitsing van het land zou betekenen dat de hoofdstad Kiev naar Europa trekt, en dat is een brug te ver voor Moskou. De Russische president Vladimir Poetin zal dat nooit aanvaarden. Kiev wordt als de bakermat van de Russische cultuur gezien.

Poetin belde gisteren met de Duitse bondskanselier Angela Merkel over de crisis. Na dat gesprek kwam de boodschap dat geen van beiden wil dat het land uit elkaar valt. Even later klonk eenzelfde geluid bij de Amerikaanse veiligheidsadviseur Susan Rice. ‘Een splitsing is niet in het belang van Oekraïne, Rusland, de VS of Europa’, zei ze aan NBC.

‘Voor Oekraïne zelf zou de splitsing nochtans niet slecht zijn’, schrijft Alexander Motyl, een Oekraïens-Amerikaanse politicoloog aan de Rutgers University. Hij bedoelt: het pro-Europa deel van Oekraïne zal er beter van worden, want de oostelijke regio’s vormen het zwarte gat van het land.


Derde wereld

‘Oekraïne zonder het zuidoosten zou een sterker en rijker land worden’, zegt Motyl. Maar de streek rond het Donbas-bekken is toch rijk aan steenkool? ‘Dat klopt, maar die industrie is niet rendabel en zou beter gesloten worden. Uit alle statistieken blijkt dat de subsidiestroom vanuit Kiev naar het oosten stroomt, en niet omgekeerd. In het zuidoosten is het geboortecijfer erg laag, mensen sterven er jonger, de criminaliteit en de corruptie zijn er erger. Kortom, zonder het zuidoosten wordt Oekraïne een rijker en democratischer land.’

Dat weten de gouverneurs uit het oosten natuurlijk ook. Daarom is voor hen een afsplitsing helemaal geen aanlokkelijk vooruitzicht. Ze zouden baas worden van een derdewereldregio.

Het enige stukje Oekraïne dat wellicht meteen bij Rusland wil aansluiten, is de Krim, het gebied aan de Zwarte Zee waar een meerderheid van de bevolking uit Russen bestaat en waar de Russische Zwarte Zeevloot ligt.

Aan het statuut van de Zwarte Zeevloot mag het nieuwe bestuur in Kiev zeker niet raken. Want anders wordt Moskou echt boos en dreigt een echte escalatie.


DS, 24-02-2014 (Dominique Minten)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Oekraïne, de rovers en “het volk”

Freddy De Pauw


Kiev, enkele grote dieven zijn verdreven, andere blijven en komen terug. Viktor Janoekovitsj (ooit democratisch verkozen, toch niet vergeten) is in de steek gelaten door zijn partij. Of liever, door oligarchen die in zijn Partij van de Regio’s bijzonder grote invloed hebben. Zoals na de “Oranje revolutie” van 2004, kan nu de strijd onder de overwinnaars beginnen. Gaan die nu de zogenaamde “Europese waarden eerbiedigen”? Er zijn vele redenen om daar aan te twijfelen.


Heeft “het volk” Janoekovitsj van de macht verdreven? Het volk dat in november op straat kwam, is niet helemaal meer hetzelfde als het volk dat half februari Maidan en omgeving bevolkte. De massa’s demonstranten die drie maanden geleden betoogden, hadden het vooral tegen de enorme corruptie, tegen de ongelijkheden als gevolg van de ongebreidelde aanhoudende plundering van ’s lands troeven. Ze hadden de hoop, of de illusie, dat aanleunen bij de EU het tij zou doen keren. Sinds de onafhankelijkheid hadden enkele individuen het voorbeeld in Rusland gevolgd en zich verrijkt op kosten van ’s lands economie. (Zie uitpers Oekraïne, oligarchisch pluralisme en neo-nazi’s).


Lviv

Maidan leek wel uit te doven. Uiterst-rechtse nationalistische groepen, vooral Pravyi Sector, hadden de beweging geinfiltreerd en stonden in voor de praktische en militaire organisatie van Maidan. Het waren die paramilitaire groepen die overheidsgebouwen, politiekantoren en partijlokalen aanvielen en bezetten. Die sterke fascistische invloed hield trouwens wekenlang de grote massa’s weg van Maidan. Die uiterst-rechtse groepen hadden nog weinig te maken met de eisen van de eerste protestdagen.

Opvallend veel militanten op Maidan kwamen uit het meest westelijk deel van Oekraïne, uit de stad Lviv, bolwerk van de uiterst-rechtse nationalistische Svoboda wiens leider, Oleg Tiagnibok, tekeer ging tegen “de joods-Russische maffia”. In Lviv wordt hulde gebracht aan de nazi-collaborateur Stepan Bandera.

Voor de Polen is Lviv nog altijd Lwów, een van de grote Poolse historische steden. Dagelijks reden bus op en aan om supporters uit die streek naar en van Kiev te brengen – onder de doden van Maidan zijn er tientallen afkomstig uit Lviv en omgeving. Dat versterkte nog meer het nationalistisch én religieus (Oekraïens-Orthodox, maar vooral de katholieke Uniaten) karakter van Maidan. De enkele linkse groepen die ook op Maidan actief waren (of dat probeerden) kwamen nog meer in de marginaliteit, terwijl ze in Lviv en omgeving nu worden vervolgd.


Gedumpt

Toen Janoekovitsj, in paniek omdat zijn oligarchen hem in de steek lieten, dacht de protestbeweging met harde hand te kunnen breken, stond zijn oproerpolithie voor goed georganiseerde en bewapende paramilitaire groepen. Dat liep uit op een slachting, waarna enkele top-oligarchen Janoekovitsj dumpten. Die vonden al een tijd dat de president toch wel te veel lekkere brokken aan zijn eigen clan toespeelde. Onder hen zijn zoon Olexander (holding in o.m. Zwitserland en Nederland), ex-minister van Binnenlandse Zaken Vitali Zachartsjenko (met maatschappijen in Nederland), veiligheidschef Andrei Kljoev (o.m. vastgoed in Oostenrijk), ex-premier Mykola Azarov en familie (ook in Oostenrijk)…

Dmitri Firtasj, die veel media controleert, had al eerder via communiqué’s laten weten dat de president de ‘dialoog moest aangaan’. Topman Rinat Achmetov volgde snel, zijn gekozenen liepen in blok over. Beide hebben binnen de Partij van de Regio’s een eigen grote groep parlementsleden. Toen deze oligarchen Janoekovitsj lieten vallen, was zijn lot bezegeld, zijn “eigen partij” liet hem in de steek.


Afwezig

En het volk daarin? Grotendeels afwezig. Het vertrouwen in de leiders van de ex-oppositie is erg matig. Er is nog de herinnering aan wat er gebeurde na de Oranje-revolutie van 2004. De ontgoocheling leidde ertoe dat vijf jaar later Janoekovitsj tot president werd verkozen. De massa’s die nu op straat kwamen, protesteerden ook tegen de lage levensstandaard, de miserie van elke dag. Velen zijn naïef te verwachten EU en IMF soelaas zouden brengen. EU en IMF zouden nog meer ‘soberheid’, fors hogere energieprijzen, bevriezing van lonen en uitkeringen betekenen. De oligarchen hebben van hun kant niet op de EU gewacht om grote delen van hun fortuin bij de Londense City, fiscaal paradijs bij uitstek, te plaatsen en om luxeverblijven in de dure wijken van Londen te kopen. "Voor ons is Europa echter de crisis, de werkloosheid, meer armoede", zeggen Oekraïeners in het oosten.


Meer EU en minder Rusland is bovendien onheilspellend voor de industriële regio’s in het oosten en zuiden. Die industrieën hangen voor hun afzet vooral af van Rusland, terwijl meer aansluiting bij de EU voor veel bedrijven de doodsteek zou betekenen. Dat speelt ongetwijfeld mee in het grote wantrouwen van de bewoners uit die regio’s tegenover de gebeurtenissen in Kiev. Helemaal in het zuiden, op de Krim, vinden veel inwoners bovendien dat hun gebied best naar Rusland zou terugkeren. Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov had de Krim in 1954, toen nog deel van de Russische Sovjetrepubliek, cadeau gedaan aan Oekraïne om de 300e verjaardag van de Unie te vieren. Hij had wel nagelaten het oordeel van die inwoners te vragen.


Timosjenko en co

Ex-premier Joelia Timosjenko is na haar vrijlating toegejuicht op Maidan, terwijl andere oppositieleiders, zoals Vitali Klitsjko, koel of vijandig werden onthaald. Zij had het voordeel dat ze vanuit de gevangenis niet mee onderhandelde over de ommekeer, de ultra-nationalisten vonden dat immers “verraad”. Dat zij als premier gretig deelnam aan de plunderingen, zijn veel Oekraïeners echter nog niet vergeten. Maar de meeste bijval op Maidan ging dit weekeinde naar Dmitro Jarotsj, leider van Sector Pravyi. Op Maidan overheersen de uiterst-rechtse nationalisten, zij controleren ook gebieden in het westen.

De oligarchen, nu verenigd voor “de ommekeer”, willen het echter bij de ‘klassieke’ partijen houden, de fascisten zijn tijdelijke hulptroepen geweest. Die zullen echter niet zomaar in het gareel gaan lopen, ze hebben veel recruten gewonnen, zijn goed georganiseerd en gewapend. Ze beloven nu al naar het oosten en zuiden te zullen trekken om daar de nieuwe orde op te leggen.


Alternatief?

Links staat zwak, de stemmen van de linkse groepen werden op Maidan door uiterst-rechts gesmoord. De Communistische Partij staat nog wel relatief sterk in de industriegebieden, maar blinkt niet uit door strijd tegen de rovende oligarchen, tegen de enorme ongelijkheden.

De oligarchen sturen aan op een brede coalitie die oost en west min of meer verzoent, en die zowel de EU als Rusland kan te vriend houden. De tegenstellingen zijn echter te scherp om die lang te kunnen verdoezelen. EU, VS en Rusland hebben elk andere belangen in Oekraïne. Het neoliberale beleid dat van de “nieuwe” regeerders te verwachten valt, zal vooral de klassetegenstellingen nog scherper stellen. Oekraïne heeft nu vooral nood aan een links alternatief om verder afglijden te vermijden en zowel de boot van EU als Rusland af te houden.


Blog Uitpers, 24-02-2014 (Freddy De Pauw)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Ondergaat Oekraïne het lot van Georgië?


De kans dat Oekraïne in tweeën splitst, is klein, maar de kans dat het schiereiland Krim voor Moskou kiest, is een stuk groter. Herhaalt het scenario van Georgië 2008 zich?


De strijd om Oekraïne wordt langzaam een strijd om de Krim. In de hoofdstad Simferopol werden de gebouwen van het parlement en de regering van de Krim bezet. Elders op het schiereiland verenigen de Russischsprekende burgers zich in gewapende groepen. Zij willen de strijd aangaan met de nieuwe machthebbers in Oekraïne.

En dus is de vraag: hoe groot is de kans dat de Krim zich afscheurt van de rest van Oekraïne? En krijgt de Krim daarbij militaire steun van Moskou, zoals het in 2008 gebeurde in Zuid-Ossetië, de afvallige deelrepubliek van Georgië? In diplomatieke kringen wordt dat scenario zeker niet uitgesloten.

In dat scenario komt in een eerste fase de Russische bevolking op het schiereiland – bijna 60 procent van de 2 miljoen inwoners – in opstand. Die fase is begonnen. Dat de opstandelingen aangespoord worden vanuit Moskou, ligt voor de hand.

In reactie kan Moskou ingrijpen. ‘Ze kunnen dan zeggen dat ze de Russische burgers beschermen, net zoals ze dat gedaan hebben in Abchazië en Zuid-Ossetië’, zei sir Andrew Wood, de voormalige Britse ambassadeur in Moskou, aan de BBC.

Er zijn wel meer gelijkenissen met Zuid-Ossetië, anno 2008. In Rusland roepen politici op om op de Krim Russische paspoorten uit te delen. ‘Dat gebeurde ook in Zuid-Ossetië’, aldus Eric Lohr, hoogleraar Russische geschiedenis aan de American University. ‘Daar hebben de Russen paspoorten uitgedeeld aan de Georgiërs. Toen de Georgische autoriteiten daarop de orde wilden herstellen, is Rusland militair tussenbeide gekomen.’

In 1991 hebben alle regio’s gestemd om bij een onafhankelijk Oekraïne te blijven, ook de Krim. Alleen was de meerderheid daar erg nipt. Rusland heeft zich daar nooit echt bij neergelegd, al was het de Russische partijleider Nikita Chroesjtsjov zelf die de Krim in 1954 aan de sovjetrepubliek Oekraïne schonk. ‘Maar Poetin kan altijd zeggen dat hij dat in een dronken bui heeft gedaan’, aldus Wood.

Een Europese diplomaat wijst erop dat Rusland, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk in 1994 het Memorandum van Boedapest hebben ondertekend. Dat maakte deel uit van een akkoord waarbij Oekraïne er zich toe verbond kernwapenvrij te worden. In ruil daarvoor bevestigden de VS, Rusland en het VK dat ze de territoriale integriteit van Oekraïne niet zouden schenden. En dat ze nooit wapens zouden inzetten tegen Oekraïne. Tenzij in geval van zelfverdediging.

En dat argument kan Poetin natuurlijk inroepen: de Russische burgers voelen zich bedreigd door het nieuwe regime. De nieuwe machthebbers in Kiev hebben nog niet gedreigd met geweld tegen de ‘opstandelingen in de Krim’, al zei interimpresident Toertsjinov gisteren wel dat Russische militaire bewegingen beschouwd worden als een daad van agressie.

Poetin heeft aangekondigd dat 150.000 militairen in de regio getest moeten worden op hun paraatheid. Ook dat gebeurde in 2008. Maar echt binnenvallen in Zuid-Ossetië deed Moskou pas toen de Georgische regering troepen stuurde naar de afvallige regio. Zover is het in Oekraïne nog niet.

‘Misschien duikt de voormalige president Janoekovitsj een van de komende dagen wel op in Simferopol en roept hij de hulp van Moskou in’, schrijft de Russische journalist Oleg Kashin. Moskou beschouwt hem nog altijd als het legitieme staatshoofd en Janoekovitsj zei gisteren dat de bevolking van de Krim het machtsvacuüm niet aanvaardt.

En wat gaat er dan gebeuren? Kashin schetst een cynisch scenario. ‘De VN-Veiligheidsraad zal bijeenkomen, de Navo-leiders zullen met elkaar bellen en ze zullen besluiten dat de Krim voor hen geen gevecht waard is.’

Maar misschien loopt het allemaal zo’n vaart niet. Dat leert dan weer de geschiedenis van 2005. Na de Oranje Revolutie kozen de Krimse gezagsdragers uiteindelijk eieren voor hun geld en ze keerden hun kar richting de pro-Europese president Viktor Joesjtsjenko. Hetzelfde is in de laatste weken gebeurd met verschillende van de oligarchen in het oosten van Oekraïne dat officieel ook pro-Rusland is.


DS,28-02-2014 (Dominique Minten)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB