Oud vredesakkoord gijzelt toekomst Bosnië


Betogers in Bosnië hebben al vier premiers van lokale regeringen naar huis gestuurd. Ze eisen nu het ontslag van de premier van een van de twee entiteiten van het land. De ‘Bosnische lente’ biedt de EU een kansje om de grondwettelijke impasse te doorbreken.


Na Oekraïne, is Bosnië het tweede buurland van de Europese Unie waar de bevolking op straat komt om te protesteren tegen de hoge werkloosheid, het gebrek aan kansen én de corruptie van een politieke klasse die elk krediet verloren heeft.

EU-kopstukken weten niet waar eerst gelopen. Commissaris voor Uitbreiding Stefan Füle is vandaag in Kiev. En Catherine Ashton, de Hoge Vertegenwoordiger voor het Buitenlands Beleid van de EU, reist volgende week naar Bosnië.

De sociale onrust in Bosnië is ongezien sinds het einde van de oorlog in 1995. Al zeven dagen komen mensen op straat, vooral in de Federatie van Bosnië en Herzegovina - dat samen met de Servische Republiek de twee entiteiten van het naoorlogse Bosnië vormt.

Vanuit de industriestad Tuzla heeft het ongenoegen zich uitgebreid naar de hoofdstad Sarajevo, Zenica, Mostar, Brcko en een rist kleinere steden. De laatste eis van de betogers is dat Nermin Niksic, de premier van de Federatie, ontslag neemt.

‘Ontslaan, ontslaan’, riepen gepensioneerden en werklozen in Sarajevo. En op spandoeken stond de slogan: ‘EU Help’.


De vloek van Dayton

De kern van de problemen in Bosnië gaat terug tot het einde van de oorlog in 1995. De Amerikaanse diplomaat Richard Holbrooke voerde toen in de Amerikaanse legerbasis in Dayton wekenlange onderhandelingen met de toenmalige hoofdrolspelers: Slobodan Milosevic voor de Serviërs, Franjo Tudjman voor de Kroaten en Alija Izetbegovic voor de Bosniakken (moslims). Alle onderhandelaars zijn intussen overleden.

Het vredesakkoord van Dayton maakte een einde aan de oorlog, maar zadelde het land op met een structuur die oneindig veel complexer is dan de Belgische. Er zijn bijvoorbeeld 13 ministeries van Onderwijs: veel voor een land met amper 3,8 miljoen inwoners.

Er zijn twee entiteiten: de Federatie en de Servische Republiek, elk met hun eigen regering. Om die twee pijlers bijeen te houden, is er een zwak federaal niveau met een driekoppig presidentschap: een Bosnische Serviër, een Bosnische Kroaat en een Bosniak.

De Federatie bestaat op haar beurt nog eens uit tien kantons, elk met een eigen regering, parlement en verregaande bevoegdheden. Het is tegen dat niveau dat de woede van de betogers zich aanvankelijk richtte: vier van de tien kantonnale regeringen zijn al moeten opstappen.


EU-toenadering

Het is onmogelijk om Bosnië efficiënt te besturen met het Dayton vredesakkoord: de structuur is log, slorpt veel overheidsgeld op en vormt een bron van corruptie.

Maar herhaaldelijke pogingen onder bemiddeling van de VS en de EU om die ‘grondwet’ te veranderen, zijn telkens gesneuveld: de Bosniakken willen de Federatie versterken, de Bosnische Serviërs willen hun republiek niet loslaten en de Kroaten zouden het liefst een eigen entiteit hebben.

Het Dayton-akkoord belet ook elke toenadering van Bosnië tot de Europese Unie. Op basis van twee klachten, stelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in 2009 dat elke Bosniër zich kandidaat moet kunnen stellen voor het driekoppige presidentschap. Nu kan bijvoorbeeld alleen een Serviër kandidaat zijn om president te worden namens de Bosnische Serviërs.

Dayton moest dus worden aangepast. Maar vijf jaar later is de toestand onveranderd, ondanks Europese bemiddelingsvoorstellen. Als straf besliste Brussel uiteindelijk om het associatieakkoord met Bosnië te bevriezen, waardoor de weg naar een toetreding tot de EU vast zit. Zo’n akkoord zou Bosnië recht geven op extra financiële en technische steun, en makkelijker toegang geven tot de Europese markt.

Ashton rekent er nu op dat de sociale onrust een kans biedt om de impasse eindelijk te doorbreken.


DS, 13-02-2014 (Bart Beirlant)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB