Het verdriet van Amerika


Over Europa weet Geert Mak álles. Nu blijkt dat de man die de Europeanen hun continent leerde te begrijpen, al jaren een geheime liefde heeft: de Verenigde Staten. En raad eens: Reizen zonder John is opnieuw alomvattend, razend goed verteld en volkomen meeslepend.


Chief Seattle, opperhoofd van de Duwamish, zei bij zijn overgave in 1854 tegen de blanken: ‘Waarom zou ik rouwen om het lot van mijn volk? Stam volgt op stam, natie volgt op natie, als de golven van de zee. Verdriet is zinloos. Uw neergang, Blanke Man, ligt misschien in de verre toekomst, maar zal ook komen.' Geert Mak vermeldt de toespraak van de filosofische indiaan slechts terloops in Reizen zonder John, en toch blijven de woorden hangen. Is de neergang ingezet?

Rond 1957 noemde meer dan de helft van de Amerikanen zich ‘very happy' in een geluksenquête. Nu zeggen ruim twee op drie ondervraagden dat het land in verval is. Waar is het optimisme gebleven van de fifties, toen de overlevers opeens genieters werden? Toen een fijn huis in de suburbs en twee auto's voor iedereen weggelegd was, het egalitaire ideaal van de founding fathers binnen bereik leek en iedere Amerikaan zich tot ‘de middenklasse' rekende?

De VS van 2012 zijn een sombere en diep verdeelde natie. Een land van hoge werkloosheid, ontvolkte stadjes, een falend overheidsapparaat, verlammende politieke tegenstellingen en een kloof tussen arm en rijk die verdacht begint te lijken op de verfoeide achttiende-eeuwse standenmaatschappij waartegen deze natie de remedie dacht te zijn.

Je kunt een bibliotheek vullen met recente boeken van eminente Amerikakenners die deze droeve boodschap verkondigen. Critici van Geert Mak kunnen aanvoeren dat hij niets baanbrekends vertelt. Maar ze zullen moeten erkennen dat de Nederlander het land doorreisd en doorzien heeft zoals weinig anderen.


Steinbeck

De rode draad van Reizen zonder John is een reis die Mak in 2010 maakte in de sporen van een nog groter schrijver, John Steinbeck. De gevierde auteur van The grapes of wrath, Cannery Row en East of Eden trok in 1960 met zijn hond door de VS om ‘dit monsterland opnieuw te leren kennen'. Het resultaat, Travels with Charley, werd een bestseller. Enkele maanden later kreeg hij de Nobelprijs voor de literatuur. Mak volgde Steinbeck dag op dag vijftig jaar later op de voet, van Maine tot Montana, van Californië tot Louisiana.

De reis biedt de onwaarschijnlijk belezen Fries een stramien, een kapstok om zijn verhalen aan op te hangen. 550 bladzijden lang passeren Amerikaanse staten en steden de revue. Sommige, zoals Chicago, Detroit, Californië, Texas en New Orleans, worden geëerd met een stevig historisch-sociologisch betoog. Maar ook een onnozel detail in een of ander provincienest kan de aanleiding zijn voor een meanderende uiteenzetting van tientallen pagina's. Zo zet een huisspook in de kelder van een oud café – de geest van een gesneuvelde soldaat – Mak op weg voor twintig pagina's over waarheid en mythe van de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd, en hoe die geschiedenis beïnvloedt hoe hedendaagse Amerikanen denken en kiezen.

Maks eruditie is andermaal verbluffend. Bovendien zijn de anekdotes bij hem nimmer vrijblijvend. Als hij vertelt over bizarre religieuze sektes in het New England van de achttiende eeuw, dan is dat op zich interessant en vermakelijk, maar hij gebruikt het als opstapje om een van de basisdogma's van de Amerikaanse samenleving te duiden: het exceptionalisme, de diepe overtuiging dat Amerika een speciaal door God uitverkoren land is. Een overtuiging met gigantische gevolgen op binnen- en buitenlands terrein. Als hij enkele essentiële presidenten zoals de beide Roosevelts, Kennedy, Johnson en Nixon fileert, proef je voortdurend hun relevantie voor de huidige strijd tussen Republikeinen en Democraten.


Maalstroom

Een land als de VS vatten in één boek is onmogelijk, maar het is merkwaardig hoeveel wetenswaardigs hij toch in deze 550 bladzijden gepropt krijgt: over de arbeidersbeweging, de segregatie, Amerika's internationale politiek, de positie van de vrouw.

Die maalstroom wordt geregeld onderbroken door een psychologische doorlichting van de gids, John Steinbeck, een ouder wordende schrijver op de vlucht voor zichzelf en zijn aftakeling. Voor fans is dit gedeelte soms een tikje ontluisterend, vooral als Mak blootlegt hoe weinig Steinbeck gaf om de scheiding van werkelijkheid en fictie.

Mak als schrijver vergelijken met de magistrale Steinbeck zou niet fair zijn, maar toch mag wel eens onderstreept worden dat ook de Nederlander niet alleen boeit met wat hij schrijft, maar ook met hoe hij het verwoordt. Over het Texaanse accent zegt hij dat ‘ze shit zeggen alsof ze het uitsmeren, in lange lettergrepen, met veel y's in het midden'. De zin lezen is het woord horen, uit de mond van een rancher uit Amarillo.

Een prachtboek, dus. Zo goed als zijn in veertien talen vertaalde magnum opus In Europa? Nee, dat niet. In Europa bevatte meer dat nog niet eerder was verteld. Het was ook meer echt reporterswerk: ontmoetingen met mensen van vlees en bloed vormden de basis, het opzoekwerk kwam erbij om te stofferen en te duiden. Bij het lezen van Reizen zonder John ontmoet je meer (boeiende) statistieken dan levende mensen, het passeren van een locatie is te vaak louter de trigger voor een historisch-maatschappelijke bespiegeling. Niet dat we dat erg vinden: mensen die altijd over ieder onderwerp een lang betoog kunnen afsteken, zijn vaak erg vervelend. Geert Mak heeft de zeldzame gave over ieder onderwerp razend boeiend te zijn.


DSL, 24-08-2012 (Steven De Foer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB