‘Jongens zonder genade'


Woensdag herdacht Patrick Janssens de jodenrazzia's in het bezette Antwerpen van 1942. Een voetnoot bij zijn toespraak: de toenmalige Antwerpse burgemeester en politie werkten daar nog enthousiaster aan mee dan tot nu toe werd gedacht.


Nee, niet elke Antwerpse politieman vond het in augustus en september 1942 prettig om joodse stadsgenoten te gaan oppakken voor deportatie naar Auschwitz. Bij vier razzia's pakten de Duitsers toen samen met de Antwerpse politie ruim drieduizend Antwerpse joden op, die zo goed als zeker nooit van de kampen zouden terugkeren.

Agent René Vermuyten had het moeilijk met die razzia's, die hij als katholiek niet met zijn geweten kon verenigen. Officieel was het de bedoeling om ‘arbeids-oproepingsbrieven' af te geven, maar dit zou 's avonds gebeuren, waarbij de agenten de opdracht kregen, aldus een politieverslag, om de ‘Israëlieten' ‘aan te zetten op enkele ogenblikken tijd zich reisvaardig te maken, zich te voorzien van eten voor 14 dagen en de betrokkenen over te brengen naar het politiebureel der 6° wijk, alwaar ze gezamenlijk door de Sicherheitspolizei zouden afgehaald worden'.


Loonverlies

Ook al bedreigden de Duitsers de agenten met opsluiting in het beruchte kamp van Breendonk als ze zich zouden onttrekken aan de razzia's, toch weigerde Vermuyten op 27 augustus 1942. De sanctie kwam van oorlogsburgemeester Leo Delwaide: een berisping plus drie dagen loonverlies.

Huidig burgemeester Patrick Janssens deed er dus goed aan om op zijn woorden te letten toen zijn stadsbestuur woensdag de antisemitische razzia's van veertig jaar geleden herdacht. Hij wees vooral naar de politieleiding. En daar stond Delwaide aan het hoofd. ‘In het korps zelf trof je inderdaad de hele waaier van meningen, overtuigingen en houdingen aan,' bevestigt historicus Herman Van Goethem.

De voorbije jaren kwam al veel informatie vrij over de lankmoedigheid van de Antwerpse overheden – zowel van de burgemeester, hoofdcommissaris Jozef De Potter als procureur des konings Edouard Baert – in de jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog (DS 14 augustus). Ze gebruikten nooit de marge die ze hadden om zich te verzetten tegen Duitse eisen, bijvoorbeeld om de politie in te zetten bij jodenrazzia's.


Politiehervorming

Meer nog, recent archiefonderzoek bewijst dat de volgzaamheid van vooral Delwaide en De Potter nog groter was dan dat nu toe werd aangenomen. Een sterk staaltje was de hervorming die Delwaide op 1 augustus 1942 doorvoerde in zijn politiekorps, amper twee weken voor de eerste razzia.

Daarbij waakte hij erover om vooral ‘zwarte' politieagenten naar de zesde wijk te sturen, waar nog veel joden woonden.

Tot die Nieuwe Orde- en collaboratiegezinden behoorde ook wijkcommissaris Laurent Moonen, die na de oorlog nog werd veroordeeld voor politieke collaboratie.

Delwaides commentaar bij de nieuwe standplaats van deze lui was: ‘Daar zijn ze op hun plaats'. Daartoe rekende hij ook de neofieten die hij naar de onderbemande wijk stuurde. Die ‘jongens zonder genade' waren gevormd in de nieuwe politieschool waar hoofdcommissaris De Potter een bijna militaire cultuur van autoriteit en discipline had binnengebracht.


Gewelddadig

Wist burgemeester Delwaide toen al dat de bezetter spoedig met de deportatie van de joden zou beginnen? Zijn Brusselse collega Jules Coelst besefte het in alle geval wel, suggereert Van Goethem. En met dergelijk personeel in Antwerpens zesde wijk, kon de inzet van de politie aan de vaak erg gewelddadige razzia's niet anders dan een ‘succes' worden.

De bevelen kwamen van de politietop, zodat het Duitse bevel als een Antwerps bevel de lagere echelons bereikte.

Elke politieploeg kreeg een ‘agent-opziener' mee, een aan De Potters hoofdcommissariaat verbonden inspecteur, die erop toezag dat elke politieman deed wat er hem die nacht te doen stond.

Zoveel organisatie om het Duitse bevel uit te voeren, getuigt inderdaad van ‘nauwe' samenwerking. Hier is geen hoofd van politie aan het werk die er in een noodsituatie het beste wil van maken.


DS, 18-08-2012 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB