Europa wordt steeds meer uitgespuwd

Kiezers pikken ‘onzinnige' besparingseisen van Brussel almaar minder
BRUSSEL - Het ongenoegen bij de kiezers over de harde besparingen, ‘opgelegd' door de EU, neemt hand over hand toe. Het boegbeeld van het strikte begrotingsbeleid, Angela Merkel, dreigt zonder bondgenoten te vallen. Hikt Europa tegen de grenzen van zijn geloofwaardigheid aan? ‘De ‘nooit-meer-oorlog'-gedachte is uitgewerkt.'
Wordt het niet de hoogste tijd om een monument op te richten voor de gevallen leiders van de eurocrisis? Het Schumanplein, midden in de Europese wijk in Brussel, zou er de ideale plek voor zijn. Het was Wolfgang Münchau, de gezaghebbende Europa-columnist van de Financial Times, die het idee deze week al badinerend opwierp.

Het was inderdaad geen goede week voor enkele leiders in Europa. Na de eerste stemronde voor de Franse presidentsverkiezingen ziet het er allesbehalve rooskleurig uit voor Nicolas Sarkozy. De kans dat hij zichzelf opvolgt in het Elysée is klein. Een dag eerder had in Nederland Geert Wilders de stekker uit het kabinet-Rutte getrokken. Gevolg: de Nederlanders moeten in september opnieuw naar de stembus. Minder in het nieuws, maar ook aan de gang: in Tsjechië wankelt de positie van premier Petr Necas. Afgelopen weekeinde trokken bijna 100.000 Tsjechen door de straten van Praag om hun ongenoegen te uiten over de bezuinigingsplannen van de regering. In Roemenië viel de regering gisteren over strenge besparingen.

Als Sarkozy, Necas en Rutte verdwijnen, vergroten ze het kerkhof waar Zapatero, Berlusconi en Papandreou al liggen. De Spaanse, Italiaanse en Griekse premier gooiden eerder al de handdoek in de ring omdat ze de economische crisis niet de baas konden, of omdat Europa en de financiële markten hen richting exit duwden. En volgende week ondergaat Papandreou's opvolger, Lucas Papademos, alweer hetzelfde lot. Zijn partij, de sociaaldemocratische Pasok, zal bij Griekse parlementsverkiezingen van 6 mei weggeveegd worden.

Wolvennest

Wat is er aan de hand in Europa? Zijn de Europese volkeren begonnen aan hun grote opstand? Het zijn niet langer alleen de Grieken die de ongezien strenge besparingen die hen opgelegd worden, niet meer pikken. Overal in Europa zitten de grote traditionele middenpartijen, die ervoor gezorgd hebben dat Europa na de Tweede Wereldoorlog een hoge welvaartsvlucht kreeg, in het verdomhoekje. De gewone kiezers geloven steeds minder dat de politici uit het centrum hen meer welvaart kunnen brengen. Integendeel, zij voelen de economische crisis al lang aan den lijve en zien alleen maar meer bezuinigingsplannen op hen afkomen.

Maar niet alleen de traditionele politici zijn hun geloofwaardigheid kwijt, ook Europa zelf wordt steeds meer uitgespuwd. Want het is Brussel dat de harde besparingen oplegt, vinden velen. In Frankrijk haalden Marine Le Pen van het extreemrechtse Front National en de extreemlinkse Jean-Luc Mélenchon samen 30 procent van de stemmen. Ze deden dat met een uitgesproken anti-Europees programma. Beide politici verwerpen de dictaten van Brussel. ‘Je mag de diepgewortelde anti-Europese gevoelens die in la France profonde leven, niet onderschatten', zegt Karel Lannoo, directeur van het Centre for European Policy Studies.

In de Nederlandse polders is hetzelfde aan de gang. Geert Wilders stemde niet in met de bezuinigingsplannen, met als argument dat hij niet wilde dat de Nederlandse gepensioneerden zouden moeten betalen voor de ‘onzinnige eisen van Brussel'. En niet alleen de extreemrechtse partij van Wilders heeft van Brussel-bashing een sport gemaakt, ook de Socialistische Partij van Emile Roemer vindt dat Europa vooral onheil brengt. In de peilingen halen de SP en de PVV op dit moment samen ongeveer vijftig van de 150 kamerzetels.

Of neem Griekenland. Daar is de kans reëel dat de drie extreemlinkse partijen bijna 25 procent van de stemmen halen. Hoe in die kringen over Brussel gedacht wordt, wordt het best geïllustreerd door een uitspraak van Liana Kanelli, het populairste parlementslid van de communistische KKE-partij. Op de vraag of Griekenland binnen de EU moet blijven, antwoordde Kanelli deze week in De Standaard: ‘Zo snel mogelijk eruit. Loskoppelen van dat wolvennest.'

Populistisch

Meteen wordt duidelijk dat het anti-Europese discours ook populistisch gekleurd is. En staat populisme een moedig economisch beleid niet in de weg? Het volk mag daar dan wel tegen zijn, op dit moment is het gewoon nodig dat alle EU-landen een strikt begrotingsbeleid voeren. Dat heeft Brussel niet opgelegd, maar dat hebben de lidstaten samen afgesproken en nauwelijks een maand geleden ook plechtig nog eens extra bezegeld in het ondertussen beruchte Begrotingspact.

‘Natuurlijk klinken nu populistische geluiden, maar eigenlijk gaat het daar niet over', werpt Paul De Grauwe tegen. De Londense econoom is een bijzonder kritisch waarnemer van de Europese economische politiek. ‘Vast staat dat het ongenoegen bij de Europese bevolking toeneemt en als je dit laat escaleren, dan zullen de problemen alleen maar toenemen.'

Betekent dit dat het Europese project stilaan in gevaar komt? De Nederlandse krant Trouw citeerde deze week een ‘prominente Nederlander in Brussel' die het wel heel pessimistisch inzag. ‘Ik ben opgegroeid met het idee dat er in Europa nooit meer oorlog komt. Maar de laatste tijd begin ik me af te vragen of dat nog wel zo is. Daar lig ik wel eens wakker van.'

Adriaan Schout, Europa-specialist van het Nederlandse Clingendael Instituut, relativeert: ‘Prettig voor Brussel is dit allemaal niet, maar laat ons niet overdrijven. Het idee dat stilaan iedereen tegen Europa en de harde bezuinigingspolitiek is, is te eenzijdig.'

De ontwikkelingen in Nederland van donderdag en vrijdag geven hem gelijk. In nauwelijks twee dagen tijd vond de Nederlandse minister van Financiën, Jan Kees de Jager, een nieuwe parlementaire meerderheid om de bezuinigingen door te voeren. De Jager is hét boegbeeld van de harde, Europese aanpak. En toch is hij ook een van de populairste politici van Nederland.

Schout: ‘Eigenlijk vind ik het best interessant wat nu gebeurt. Europa is voorwerp geworden van de grote politieke discussie, en daarin zitten zoals in elke politieke discussie voor- en tegenstanders. En dat is goed. Vergeet ook niet dat politici die tijdens een campagne hard uithalen naar de potverteerders in Brussel, meestal bijdraaien eenmaal ze verkozen zijn en ze mogen aanschuiven aan de grote vergadertafels van Brussel.'

Is er dan echt niet meer aan de hand? Hikt Europa niet tegen de grenzen van zijn geloofwaardigheid aan? ‘Zeker is dat de man in de straat — van Londen tot Madrid — de indruk krijgt dat Brussel er alleen voor de elite is', zegt Richard Whitman. Hij doet onderzoek naar de Europese integratie aan de universiteit van Kent en de denktank Chatham House. ‘Je mag ook niet verwachten dat je burgers die bezorgd zijn over hun toekomst, kan geruststellen met verwijzingen naar het Begrotingspact. Of erger nog naar de financiële markten die hen zullen straffen als ze niet keihard bezuinigen. Dat maakt hen alleen maar bozer.'

‘Je mag ook niet vergeten dat Italië en Griekenland nu geleid worden door een niet-verkozen premier die er gekomen is onder druk van Brussel. Goed voor je democratische geloofwaardigheid is dat niet.' Gelukkig geniet Monti wel de steun van de meeste Italianen. ‘Maar landen als Portugal en Griekenland hebben gewoon een groot deel van hun autonomie verloren. De politici moeten uitvoeren wat Brussel oplegt. Dat is niet bevorderlijk voor hun geloofwaardigheid.'

Ivoren toren

De Grauwe schiet met scherp op de Europese Commissie, die in een ivoren toren zit. ‘Ik begrijp hen echt niet: iedereen ziet dat de huidige aanpak niet werkt. Elk verstandig mens probeert dan iets anders te doen, maar niet de Europese leiders: die doen koppig voort met collectieve saneringen zonder ook maar enige compenserende kracht die de groei bevordert. Er wordt op dit moment een waanzinnige economische en sociale politiek gevoerd. Dan moet je niet verwonderd zijn dat dit leidt tot politiek extremisme. Je mag echt niet onderschatten wat er nu aan de hand is. Het sociale weefsel dat nodig is om Europa overeind te houden, is uiteen aan het vallen. Wat nu aan het gebeuren is, kan het Europese project — en zeker het eurozoneproject — in gevaar brengen.'

Hoe moet het dan verder? De Grauwe: ‘De Commissie moet dringend naar Duitsland gaan en Merkel &co duidelijk maken dat ze ook meer stimulerend moeten werken. Het Duitse investeringsniveau is gewoon veel te laag in vergelijking met hun productieniveau. Ook via de Europese Investeringsbank moeten investeringsinitiatieven genomen worden. Daar kan gemakkelijk geld voor gevonden worden op de internationale markten. Azië wil daar zeker geld in steken. Ook de ECB zou, als er weer paniek op de markten ontstaat en de rentevoeten voor sommige landen te hoog oplopen, sneller moeten optreden. Met wilskracht en niet met twijfel.'

‘Dat is mijn pakket, alleen vrees ik dat Berlijn er niet veel in ziet. Voor Duitsland is deze crisis zelfs een godsgeschenk. En Barroso is te zwak als Commissievoorzitter om bij Merkel op tafel te kloppen. Een lichtpunt is wel dat Duitsland sinds deze week wat minder op de steun van Nederland kan rekenen. (lacht) En als Hollande — zoals hij nu belooft — veel meer groeiaccenten in het Begrotingspact wil leggen, kan hij daar zeker Europese bondgenoten voor vinden.'

Hek van de dam

Of Merkel zal buigen, blijft twijfelachtig. In een interview met Duitse kranten deze week sloot ze nieuwe onderhandelingen over het Begrotingspact uit. Waarop Hollande op de Franse televisie bits reageerde: ‘Het is niet Duitsland dat voor heel Europa beslist.'

Schout: ‘Ik blijf erbij dat de strenge begrotingsregels, die afgesproken en vastgelegd werden in het Begrotingspact, in wezen goed zijn. Maar de Europese Commissie zal er bijzonder streng over moeten waken dat iedereen gelijk behandeld wordt. Als straks Frankrijk een laksere behandeling krijgt dan de zwakkere landen, is het hek van de dam. Op dat vlak kan de ivoren toren van de Commissie niet hoog genoeg zijn.'

Whitman ziet het uiteindelijk wel goed komen. ‘De Europese instellingen zijn solide, goede geoliede machines. Maar uiteindelijk is er slechts één ding dat Europa echt zal kunnen redden: de Europese burgers moeten hun welvaart weer zien groeien. Want met idealisme alleen zal Europa het niet halen. De ‘nooit-meer-oorlog'-gedachte is uitgewerkt. Wel zal iemand de Europese burgers moeten doen inzien dat de beste kans op economische vooruitgang een eengemaakt Europa blijft.'

Eigen mening:
Ik denk dat de Europese bevolking de macht van Europa onderschat heeft. Denk maar aan de Europese parlementsverkiezingen, wie was er echt aan het nadenken over wie er in het Europees parlement zou belanden en wie niet. Maar nu de economie slechter draait en Europa haar macht toont, beseffen we, als Europese bevolking, dat we misschien toch meer aandacht hadden moeten geven aan de politiek op Europees niveau. Want het is die politiek die nu regeringen doet vallen en regeringen maakt, met of zonder toestemming van de bevolking van dat land. Terwijl de Europese machtshebbers voor de gewone man in de straat onbekenden zijn. Ik kan begrijpen dat voor de Grieken, Roemenen, Spanjaarden, enzovoorts de besparingen opgegeven door Europa opgegeven lijken te zijn door een onbekende macht die misschien niet altijd het beste voorheeft met die gewonen man. En met Merkel en Sarkozy als drijvende kracht achter de besparingen, vooral Merkel, lijkt het wel alsof het Duitsland zelf is die deze besparingen opleggen. En waarom? Omdat zo de Duitse economie te behoeden voor crisis? Ik denk dat hieruit de gedachten volgen dat een Europa, waar alle landen gelijk zijn aan elkaar, niet meer bestaat, maar dat er een Europa ontstaan is waar Duitsland de leiding heeft. Hierop komt protest, en het is dit protest dat het bestaan van een verenigd Europa kan bedreigen. Want Europa is ook alle Europese volkeren, en wanneer deze volkeren niet meer samen kunnen of willen werken, dat eindigt het idee van een verenigd Europa voor mij.

Bron:
zaterdag 28 april 2012
Destandaard.be