Democratisch overschot


Laatst hoorde ik een Vlaams parlementslid in de wandelgangen verzuchten: 'Elke dag dat de gemeenteraadsverkiezingen dichterbij komen, slinkt de kans op een federaal regeerakkoord.' Als niet-Wetstraatwatcher en dus onverbeterlijke naïeveling verraste deze inschatting me volkomen. Wat hadden die gemeenteraadsverkiezingen nu met het federale niveau te maken?


Gezien de ambities van Bart De Wever om burgemeester van Antwerpen te worden: wellicht alles. Maar intrinsiek? Behalve voor de onbenoemde Franstalige burgemeesters uit de Brusselse Rand staat er bij de gemeenteraadsverkiezingen strikt genomen helemaal niets op het spel dat nu ook op de onderhandelingstafel van Wouter Beke hoort te liggen. Door de verstrengeling van de plaatselijke, Vlaamse en federale politiek ligt dat in de praktijk dus anders. Al verkozen we op 14 oktober 2012 enkel de voorzitters van de afvalstoffenmaatschappij, dan nog zou zo'n stembusslag het volledige politieke leven in dit land kunnen gaan beheersen.

Hetzelfde anders. Al jarenlang dringen gezaghebbende ministers van Staat en commentatoren allerhande aan op samenvallende federale en regionale verkiezingen. Politici springen opportunistisch heen en weer tussen de verschillende regeringsniveaus. Dat maakt de politiek voor de gemiddelde burger alleen maar verwarrend, zeker als een partij federaal oppositie voert tegen een andere partij waarmee in de Vlaamse regering officieel opperbest wordt samengewerkt. De geloofwaardigheid van de politiek wordt uiteraard ook aangetast door al die politici die zich weliswaar verkiesbaar stellen, maar vooraf aankondigen niet te zullen gaan zetelen. 'Goed bestuur' (goh, wie durft die term vandaag nog te gebruiken?) kun je door de snelle opeenvolging van verkiezingen vergeten. De zogenaamde window of opportunity - de altijd al beperkte periode tussen verkiezingen waarin écht geregeerd kan worden - is door de electorale mallemolen in België zo klein geworden dat er van überhaupt besturen stilaan geen sprake meer kan zijn.

Hetzelfde, nogmaals anders. Ondanks moeizaam bevochten verdragswijzigingen en de aanstelling van extra opperhoofden als Herman Van Rompuy en Catherine Ashton is er ook op Europees niveau bepaald geen sprake van een daadkrachtig bestuur. Of de Unie draait of niet, hangt nog altijd in hoge mate af van de as Duitsland-Frankrijk. En de verkiezingskoorts in beide landen stuwt hun regeringsleiders op beslissende momenten een andere richting op. Dat bleek ook weer naar aanleiding van Libië. Sarkozy wil het Front National van dochter Le Pen afhouden door internationaal de grote Jan uit te hangen. Het Duitse verleden maakt het voor Merkel veel moeilijker om troepen in te zetten in het buitenland en al helemaal wanneer er belangrijke deelstaatverkiezingen op de agenda staan. Allemaal perfect te begrijpen vanuit die lokale logica, maar op het wereldtoneel zouden andere argumenten een rol mogen spelen.

Al decennia belijden politici hun geloof in het subsidiariteitsbeginsel: wat op een lager bestuursniveau kan worden beslist moet niet door een hoger orgaan worden bedisseld. Maar dat heeft bij de burger niet de indruk weggenomen dat beslissingen boven zijn hoofd worden genomen. Intussen blijken de verkiezingen op die lokale niveaus (of het nu Belgische gemeenten betreft of de Duitse deelstaat Saksen-Anhalt) wel disproportioneel te wegen op de federale en Europese besluitvorming. In tijden van globalisering is het niet vreemd dat het lokale en supranationale met elkaar vermengd zijn, maar in de politieke praktijk van alledag lijken ze elkaar in het oude Europa vooral in de weg te zitten.

Nationale en internationale regeringen hebben altijd geworsteld met die dubbele agenda's. In de huidige mediamaatschappij, waarin Twitter het tempo aangeeft en langetermijnperspectief iets uit de Klassieke Oudheid is geworden, is een verkiezing minder dan ooit tevoren het hoogfeest van de democratie. Verkiezingen maken die democratie stilaan kapot. Misschien is dat wel het ware democratische deficit van deze tijd: in wezen betreft het een 'teveel'.

Geert Buelens is schrijver en hoogleraar in Utrecht


DS, 26-03-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB