Fúck de leefwereld van tieners


Dat vijftienjarigen niet meer aan lezen toe komen, het verbaast MARC REUGEBRINK hoegenaamd niet. We hebben het er zelf naar gemaakt: dat krijg je als je niet langer goed literatuuronderwijs geeft, ingebed in goed geschiedenisonderwijs.


Daar gaan we weer, dacht ik toen ik, vrij laat vanochtend De Morgen vastpakte. Op de voorpagina: 'Vlaamse jongeren lezen niet meer', met een verwijzing naar bladzijde 6. Op bladzijde 6 was dat al geworden: 'Scholen kweken boekenhaters'. Ter vergelijking in De Standaard, zich baserend op hetzelfde onderzoek als dat waar De Morgen uit citeert: 'Vlaamse jeugd blijft top'. Ook daar wordt, net als in De Morgen, overigens vastgesteld dat Vlaamse vijftienjarigen 'het minste van allemaal' zeggen plezier te beleven aan lezen, maar met de relativering dat een dergelijke uitkomst te maken kan hebben 'met onze neiging om eerlijk te antwoorden in dergelijke enquêtes'. 'Buitenlandse vijftienjarigen liegen er maar wat op los', zo had de kop in de krant dus ook kunnen luiden.

De secretaris-generaal van het vrij secundair onderwijs blijkt in De Morgen dan weer te weten dat het gebrek aan leesplezier vooral komt doordat er vaak nog boeken van Ward Ruyslinck of Jos Vandeloo op de leeslijsten staan. 'Niks tegen die auteurs', zegt die man vervolgens, maar toch: 'het is inderdaad niet meer de leefwereld van de gemiddelde tiener.' Wat zou zo'n man afleiden uit het feit dat Hitler ongetwijfeld nog wél ter sprake komt in de lessen geschiedenis?


Marktgestuurde carrousel

En dan, excuseer hè, het is ook deels van de weeromstuit dat ik het zeg, maar: fuck de leefwereld van de tiener. Als het gaat om lezen binnen schoolverband moet uitgegaan worden van datgene wat leerlingen geacht worden te lezen wanneer ze volwaardig deel willen uitmaken van zowel de culturele als de nationale geschiedenis van een land. We gaan bij wiskunde ook niet de stelling van Pythagoras onder vuur nemen omdat die niet werkelijk tot de leefwereld van de tiener behoort. Dan weet ik nog wel wat zaken op school die niet tot de leefwereld van de tiener behoren. Ik maak me zelfs sterk dat zowat het meeste wat niet tot de vrijetijdsbesteding van de tiener behoort geen deel uitmaakt van wat hij zijn leefwereld noemt.

Dat die leefwereld voor een groot deel gestuurd wordt door wat door geld, winstbejag en andere zegeningen van de vrije markt gestuurde marketeers verzinnen, dat weet je alleen als je je geschiedenis kent, als je de alternatieven kent voor ongebreideld consumentisme op nu zowat elk vlak van het maatschappelijk en cultureel leven. Inclusief het onderwijs. De leefwereld van de tiener is een marktgestuurde carrousel die alleen dient om juist elke werkelijk eigen beleving in de kiem te smoren.

Het onderwijs is bij monde van secretarissen-generaal, bij monde van gedetacheerde zich experts noemende onderwijskundigen en bij monde van altijd aalgladde ministers die zich op de politieke markt eerder met quotes dan met gedegen inhoudelijke beleidsvoornemens staande proberen te houden - dat onderwijs is inmiddels te schijterig geworden om aan te geven wat wél en wat niet tot de basiskennis van een fatsoenlijk burger behoort. Ja, ook ik hoor mezelf het zeggen: 'fatsoenlijk burger'. Nog niet zo lang geleden bleek het met de burgerzin van 'onze' leerlingen in het Vlaams onderwijs volgens alweer een andere, ongetwijfeld ook veel te eerlijk ingevulde enquête, niet al te best gesteld te zijn. Er is blijkbaar geen journalist die enig verband ziet tussen dat doffe gehamer op 'de leefwereld' van vijftienjarige pubers, en het flagrante gebrek aan burgerzin bij die gasten. Nu even afgezien van hormonale kwesties die van vijftienjarigen niet per se de meest sociaalvoelende wezens van de wereld maken - het feit dat we ze in het onderwijs ook niet meer… - enfin, het hoge woord moet eruit: niet meer dwingen om dergelijke sociaalvoelende wezens te worden, is toch zorgelijk te noemen.


Marktplaats

En voor de duidelijkheid: het is die vijftienjarigen niet eens aan te rekenen. Wij hebben de wereld uit handen gegeven. Wij, en de generatie voor ons, hebben tradities afgebroken en alles, maar dan ook alles, afgestemd op onmiddellijke behoeftebevrediging. Wij hebben de wereld herleid tot een marktplaats waarop we bereid zijn alles te verkopen. En daarmee zijn we volstrekt manipuleerbaar geworden voor eenieder die wat dan ook maar aan de man probeert te brengen, ongeacht het morele of sociale gehalte ervan. Onderwijs, politiek, wetenschappelijk onderzoek, alles is een kwestie van verkoopbaarheid en van de geoorloofde, maar nog vaker ongeoorloofde methodes die er zijn om een en ander verkocht te krijgen.

Als zo'n enquête iets duidelijk maakt, is het dat we dringend werk moeten maken van serieus literatuuronderwijs, ingebed in al even serieus geschiedenisonderwijs. Dat zal vast de bedoeling van de Oeso niet zijn, een organisatie voor, immers: economische samenwerking en ontwikkeling. Maar misschien moeten we ook eens de moed hebben om de vooronderstellingen van die Oeso te bevragen, voordat we de door haar opgestelde klassementen al te serieus gaan nemen.

Marc Reugebrink, winnaar van de Gouden Uil Literatuurprijs


DS, 09-12-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Verzoek om bovenstaande tekst op te nemen in cursus RZL.

__________________
'I have never let my schooling interfere with my education.'
-- Mark Twain

Lezen is tijdverspilling (vinden heel veel jonge Vlamingen)

Wie zal jongeren verleiden tot lezen, hen de gewoonte bijbrengen en ze overtuigen van het belang ervan? De leerkracht! Alleen komt GERDA DENDOOVEN hoe langer hoe minder getalenteerde en geïnspireerde leraren tegen. En het gemengd onderwijs is in dat verband ook geen zegen gebleken.


Lezen is lastig. Lezen is moeilijk. Lezen is saai. En lezen is tijdverspilling.

Zo denkt het gros van de Vlaamse jeugd anno 2010 over lezen (DS 8 december). En ze hebben gelijk, lezen is inderdaad lastig. Je moet het helemaal alleen doen, het gaat traag, vraagt veel tijd en een grote inspanning. Want er zijn beelden noch klanken die de verbeelding op gang trekken. Er is alleen het geschreven woord. ‘Gezellig met een boekje in een hoekje' klinkt eerder als een straf in een isoleercel.

Lezen is een opgave want Facebook lonkt en andere vrolijke internetsites, vol infotainment, slimme olijkheid en oppervlakkige weetjes. Lezen is werken, al kan je – net als bij een film – ondertussen een glaasje achterover slaan en een nootje wegknabbelen.

Waarom nog lezen als er 1001 andere spannender en flitsender dingen te beleven zijn?

Omdat lezen het allergoedkoopste tijdverdrijf is. Je kan het overal doen, je hebt niemand nodig en je kan in een handomdraai en voor geen geld overal naartoe reizen.

Wie leest, leest ook beter tussen de regels, wat noodzakelijk is in een wereld met oprukkend extremisme.

Wie leest is taalvaardiger, legt sneller verbanden, is toleranter, heeft meer inzicht en scoort bijgevolg beter in De Slimste Mens. Altijd goed voor je ego, je sex-appeal, je doorstroommogelijkheden en bijgevolg je portemonnee.

Met andere woorden lezen is geen tijdverspilling. Het is een investering op termijn. Maar het is inderdaad een karwei want de traagheid, eigen aan lezen, spoort niet met een maatschappij die instant succes en snelle bevrediging predikt, de mantra van ons economisch nuttigheidsdenken. De glamour en glitter van het BV-dom is het doel, bekend worden dankzij De Slimste Mens. Al beseffen weinigen dat ook daar vaak een leven tussen de boeken aan vooraf is gegaan.

Mentale luiheid

De verslaving aan die instant bevrediging heeft ons ongeduldig en lui gemaakt. Kauwen op een kwestie hoeft niet meer, zelf oplossingen bedenken evenmin, die worden kant-en-klaar geserveerd met een lekker vrolijke saus er overheen. Wat lastig is, kan meteen worden weggezapt, één druk op de knop en de olijkheid stroomt de huiskamer weer binnen. Alles wordt voor ons bedacht, en zo zijn we stilaan verleerd onze eigen verbeelding te gebruiken.

Dat de mens van nature lui is, is algemeen geweten, kijk maar naar de toenemende zwaarlijvigheid. In tegenstelling tot dat zware lijf wordt onze herseninhoud steeds lichter. Iedereen beseft het belang van bewegen, gezond eten, gezonde voeding, maar onze kop moet evengoed gezond gevoed, niet alleen met fastfood infotainment. Mentale luiheid maakt dom en maakt je tot een vogel voor de kat want kennis is macht. Dat hoorde ik onlangs meneer WikiLeaks orakelen.

Maar niet alleen de jongeren, ook de ouderen lijden aan ongeduld, een gebrek aan verbeelding en een beperkt doorzettingsvermogen, terwijl zij het goede voorbeeld zouden moeten geven. Want wie anders zal jongeren verleiden tot lezen, hen de gewoonte aanleren een boek vast te nemen, hen overtuigen van het belang van lezen? De acteur, het popidool, hun coole leeftijdsgenoten misschien?

De leerkracht! Een gepassioneerd leraar is er tien waard.

Helaas, ook aan die kant klemt het schoentje: met de democratisering van het onderwijs is er een instroom meegekomen van minder getalenteerde en minder geïnspireerde leraars. Terwijl precies in het onderwijs de beste krachten aan de slag zouden moeten zijn. De taak van de leraar is complexer geworden, maar de lat wordt niet hoger gelegd.

Traagheid is tijdverlies

Laatst sprak ik een Servisch meisje, over lezen en over onderwijs. Ze verbaasde zich erover dat de lerarenopleidingen hier vooral op pedagogie en minder op kennisoverdracht zijn afgestemd. Je krijgt een cascade naar onkunde als de leraar zijn vak niet kent. In Servië, vertelde ze, studeer je talen, geschiedenis, kunst en wie zich geroepen voelt, doet er een lerarenopleiding bovenop. In Scandinavië rekruteren ze de beste krachten aan de universiteit om in het lager onderwijs les te komen geven.

Hier bij ons kan je regentaat plastische opvoeding combineren met Nederlands, zelfs met chemie. Het gevolg is nu al merkbaar: alles wordt slechts even aangeraakt. Grondigheid is – o dwaze, cynische woordspeling – het terrein van de bouwvakker.We moeten inzicht verwerven in economie en politiek, maar vergeten de historie. Terwijl het heden vertelt over het verleden en je in het nu leest over morgen. Geschiedenis is een zapvak, vol korte shots. Alles wordt herleid tot trefwoorden, de snelle hap. Duurzaamheid, de trage weg is tijdverlies, waardoor het inzicht en het overzicht stilaan verdwijnen. We waren al lui en zijn nog luier geworden.

Toch kijken we vol bewondering naar de inspanningen van de dansers in So you think you can dance. Terwijl je ook daar niet kan zonder traditie, zowel in de techniek als bij het bedenken van de choreografie.

Intellectueel haantjesgedrag

Laat ik nu eens een wat controversiële gedachte opwerpen. Zou het kunnen dat het gemengde onderwijs misschien een hand heeft in de tanende kennis? Zou de vervrouwelijking van het onderwijs de competitiviteit ondermijnen?

Vrouwen doen geen wedstrijdjes, leren vanzelf goed, lezen meer maar pakken er zelden mee uit.

Misschien missen we mannen in het onderwijs. Want hoe dwaas het jongleren met namen soms moge zijn – iets waar mannen zo bedreven in zijn – dat intellectuele haantjesgedrag kan het vuur aan de schenen leggen en jongens aan boord houden. Zij hebben vaak een extra duw nodig en dan is een mannelijke leraar wel efficiënter als koteraar en identificatiemodel.

Hoe dan ook, om te scoren met kennis, moet je weten, en om te weten moet je je verdiepen in je vak, en dus lezen. Als de media erin geslaagd zijn, koken sexy te maken, of het boerenleven, zelfs stijldansen te introduceren, waarom zouden ze het ook niet met boeken kunnen? Herinner je hoe makkelijk Wim Helsen poëzie tot bij de mensen bracht.

Zowel media als onderwijs als de jongeren zelf zouden het belang van boeken en lezen moeten inzien, zodat internetjongeren geen gewillige slachtoffers worden, omdat ze simpelweg niet meer tussen de regels kunnen lezen.

We leven zoveel langer. Laat jongeren langer naar school gaan, laat ze zich ingraven in kennis, leer ze traagheid, leer ze trage boeken lezen, hun verbeelding gebruiken, ze zullen ze nog hard nodig hebben.


GERDA DENDOOVEN Wie? Schrijft en illustreert kinderboeken, maakt theater en is kinderconsul. Wat? Waarom nog lezen als er 1001 andere spannender en flitsender dingen te beleven zijn? Waarom? Lezen is een karwei in deze maatschappij die instant bevrediging predikt, maar ook een investering die op termijn loont.


Blog DS, 11 december 2010 (GERDA DENDOOVEN)

__________________
'I have never let my schooling interfere with my education.'
-- Mark Twain