De Lange Arm van Quincy Jones


Hoofdtelefoons met zijn handtekening, vier albums, negen films. Ook op zijn 77ste is de superproducer Quincy Jones nauwelijks te stoppen. Maar het is de filantroop die de agenda bepaalt, zo blijkt tijdens een exclusief gesprek in Berlijn.


Drie A4-vellen vol vragen. Over de vriendschap met Ray Charles en hoe ze als tieners in 1943 zelfstandiger waren dan veel dertigers vandaag - in een land in volle oorlog waar zwarten tweederangsburgers waren. Ik wil voorzichtig polsen hoe het is om in de loop der jaren de ene na de andere collega te verliezen; ziet hij telkens weer een stuk van zichzelf met hen verdwijnen? Vullen ontmoetingen met jonge artiesten die leemtes op, of werkt het zo niet?

Dan een lichtere noot inbouwen: naar wie luistert hij op zijn iPod? Ik ben tenslotte naar Berlijn gevlogen op uitnodiging van het hoofdtelefoonmerk Harman, dat een van zijn chiquere modellen opdraagt aan Quincy Jones.

Wat met die lange rij nominaties en prijzen - Emmy's, Oscars, Grammy's - voor zijn bijdrages als artiest, componist, producer van albums, tv-shows en soundtracks; of hij het nooit beu werd om altijd de eerste 'Afro-Amerikaan' te zijn om een mijlpaal te slechten, in plaats van een gewone winnaar?

En hoe rijm je een leven ten dienste van de muziek met huiselijk geluk - drie huwelijken en zeven kinderen schetsen een woelig verhaal. Het artiestenbestaan mocht dan wel een gedroomde vluchtroute bieden voor de puber in een disfunctioneel gezin, als basis voor zijn latere rol als echtgenoot en vader werd het minder ideaal. Dat is misschien ook de reden waarom hij zo close was met Michael Jackson, die nooit een jeugd had gehad en daarna nooit volwassen wilde worden. Samen maakten ze Off the wall, Thriller en Bad, platen die de popmuziek voor altijd veranderden.

Er is ook het nieuwe album Q: Soul bossa nostra, waarop Usher, Ludacris, Jamie Foxx, Jennifer Hudson en Mary J. Blige hulde brengen aan de man. Vaak aangekondigd, nog maar eens uitgesteld. Had dat te maken met Amy Winehouse die zou meedoen, dan weer niet en uiteindelijk wel? Met haar vaste producer Mark Ronson nam ze 'It's my party' op, een productie van Jones uit 1963. Het is haar eerste release sinds 2006 en ondanks haar wispelturigheid heeft Jones niets dan lof voor Winehouse. 'Ze heeft me van mijn sokken geblazen, niet alleen met haar stem, maar ook met haar indrukwekkende kennis van en respect voor de muziek.'

Het staat te lezen op zijn website; vandaag hebben we het daar echter niet over. Quincy Jones laat zich niet leiden door een vragenlijst. Hij gebruikt zijn kostbare tijd om de wereld te verbeteren.


In uw autobiografie schrijft u: 'Mijn focus is het scherpst wanneer ik veel op mijn bord heb.' Wat ligt er allemaal op tegenwoordig?

'Negen films, vier albums, het werk met mijn stichting. Mijn aandacht gaat uit naar de zwarte kinderen in Amerika: ze moeten zich bewust worden van hun cultuur. Let's make smart sexy. Onwetendheid werd veel te lang cool bevonden, daar moeten we vanaf.'


Neemt de jonge generatie zwarte artiesten haar verantwoordelijkheid?

'Niet genoeg. We moeten de rappers verenigen. Zij kunnen de boodschap over de hele planeet verspreiden, zij kunnen een revolutie teweegbrengen in het onderwijs. Hun talent is indrukwekkend, maar de inhoud van hun werk laat te wensen over: bitches, bling-bling en hun Benz - poseurs die doen alsof ze gangsters zijn. Maar er is beterschap, dankzij artiesten als Ludacris met een universiteitsdiploma en respect voor de familie. Ik begrijp hoe het is om uitgesloten te worden: een vader die ervandoor gaat, de samenleving die je uitspuwt. Maar het gaat dieper dan dat: kids moeten hun geschiedenis kennen, ook op muzikaal vlak.'


Toen u Ray Charles ontmoette, was u veertien en hij zestien: piepjong en blind, en toch verdiende hij geld, hield hij er een appartement en een oudere vriendin op na.

'Twee vriendinnen! (lacht) De eerste keer dat ik hem zag, leek het alsof hij honderd jaar ouder en wijzer was dan ik. Hij wilde zover mogelijk weg van Florida, en dat was Seattle. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was dat de hipste stad in Amerika. Van daaruit vertrokken de strijdkrachten naar Iwo Jima en the rest of the Pacific Theatre (het front in de Stille Oceaan, red.). Alle pimps and hustlers zaten er, de nachtclubs draaiden op volle toeren - ik speelde vier shifts per nacht. En je moet weten dat de raciale segregatie toen op haar hoogtepunt zat. Ray en ik zeiden het voortdurend tegen elkaar: niet één druppel eigenwaarde laten we afhangen van de buitenwereld. We weigerden om ons slachtoffers te voelen. Zelfs tussen soldaten bestond er geen integratie. In 1943 bracht het Amerikaanse leger een boek uit: Discovering music, A course in music appreciation. Ik citeer een passage uit het hoofd: 'Vergeet jazz. Het is het product van een incestueus ras dat niet in staat is om iets van waarde te creëren. Je kan je beter richten op de melodieën van Chopin.' Ik was er ziek van. Sinds ik dat las, vecht ik met heel mijn wezen tegen dat beeld.'


Als voorvechter van de Afro-Amerikaanse cultuur heeft u ook altijd klassieke muziek opgezocht, tot in Frankrijk, waar u compositie volgde bij Nadia Boulanger en Olivier Messiaen. Waarom?

'Heel vroeg ontdekte ik dat er twee benaderingen zijn: één heeft te maken met virtuositeit, concerten en publiek: het Europese concept. In Afrika daarentegen is muziek een levenskracht bij rituelen. De ritmes en de kleuren komen recht uit de natuur: vogels, insecten, apen. Toen ik vijftien was, ontmoette ik de beroemde dirigent Arturo Toscanini. Hij kwam net terug uit Brazilië en het Amazonegebied, en voor hem was het zonneklaar waar de vernieuwing vandaan zou komen. Ik draai binnenkort trouwens een film in de favela's over de raakpunten tussen de muziek daar en onze jazz en blues, tussen de Amazone en de Mississippi.'

Waarna we met een vreemde bocht in China belanden, dat hij de afgelopen drie jaar een keer of zestien bezocht heeft. Met Tan Dun heeft hij het themalied gecomponeerd voor de Wereldexpo in Sjanghai, waarvoor hij ook optrad als culturele consulent. 'Dieopeningsceremonie kostte 40miljard dollar. De hele organisatie kostte 200 miljard. Ze hebben nieuwe verdiepingen gebouwd voor de luchthaven, wegen aangelegd, bomen aangeplant zodat je de mindere kantjes niet meer ziet.'

Jones haalt zijn informatie niet uit kranten of bij CNN, maar kent de situaties ter plaatse, ook wanneer de risico's anderen er weghouden. In 2003 reisde hij af naar Irak, waar het toen ronduit gevaarlijk was. 'We landden in Jordanië, waar de toenmalige CIA-baas George Tenet ons opwachtte met een ongemarkeerd vliegtuig en kogelvrije vesten. We probeerden daar kinderen met afgerukte armen weg te krijgen, om ze naar het ziekenhuis in Washington te brengen. We ontmoetten er Sergio De Mello, de gedoodverfde opvolger voor Kofi Annan die luttele tijd later omkwam bij een bomaanslag. We hadden een topmeeting in een hotel in Bagdad, maar Paul Bremer, die de boel voor de VS moest bestieren, kwam zelfs niet opdagen. Wij waren daar om hem te helpen, verdomme. De wereld is een vreselijk kluwen. Alles draait om geld, zelfs religie. Ik heb het geluk dat ik kan rondtrekken met Hani Masri, de koning van het Midden-Oosten (Palestijns-Amerikaans zakenman, red.), bevriend met Arafat, Peres en Clinton. We geraken overal.'


Kan muziek nog een positieve impact hebben in zo'n wereld?

'Daar ben ik van overtuigd. Toen we een 25-jarige jubileumversie opnamen van “We are the world, voor Haïti, maakte Emilio Estefan er meteen het prachtige “Somos el mundo, van. Mijn vrienden in Caïro hadden een gelijkaardig project rond in één dag. Muziek kan écht iets veranderen. Het helpt natuurlijk als je alle staatshoofden kent.'


Heb je op dat niveau nog voeling met de problemen van de straat?

'Je moet op alle niveaus actief zijn: van de basiszorg ter plekke tot deals met wereldleiders. Ten tijde van “We are the world, hebben we veel fouten gemaakt door zomaar voor miljoenen dollars voedselhulp naar Ethiopië te sturen, dat in conflict lag met Eritrea. De Ethiopische regering dumpte het aandeel voor Eritrea midden in de woestijn - 'kom het maar halen als je durft'. Vier dagen later was alles bedorven. Daarna begonnen Bono, Bob Geldof en ik hulpverlening te benaderen alsof het een wetenschap was. In september 1999 hadden we een meeting met paus Johannes Paulus II in Castel Gandolfo, de zomerresidentie van het Vaticaan. Twee Ierse rockers en een brother uit Chicago zonder agenda. Nog geen week later mochten Mozambique, Bolivië en Ivoorkust zich verheugen over een kwijtschelding van hun schulden ter waarde van 27,5 miljard dollar. De achterdeur of de voordeur: je moet alle ingangen gebruiken.'


Blijft er nog wel tijd over voor muziek?

'Wat is het belangrijkste: naar Lady Gaga zitten luisteren? De levens van miljoenen kinderen staan op het spel. Dan kun je aan niks anders denken. En je zou ervan versteld staan hoeveel er willen helpen. Ik hou niet van smeken, geef mij maar mensen die vragen wat ze kunnen doen. Zoals Mohammed Jameel, die de helft van Toyota in handen heeft: hij gaf de opdracht aan een studiebureau om een miljoen moslims te bevragen over hun kijk op de VS, en vice versa. Het resultaat: ze weten geen jota over mekaar. Als je geen accurate diagnose hebt, kun je ook geen remedie voorschrijven.'


Praten jullie ook over muziek?

'Wat had je gedacht! Al vijftien jaar treed ik op voor Klaus Schwab en zijn Wereld Economisch Forum. Tussen de heikele thema's door is er altijd ruimte voor muziek, en tussen de muziek door discussiëren we over ernstige zaken. De dag voor het contract ondertekend werd voor het We are the future-concert in Rome in 2004, overleed de man die het zou financieren. Er kwamen 750.000 bezoekers op af, ik verloor 12 miljoen dollar. Maar zonder mijn vriendenkring was het helemaal in het water gevallen. Op het podium hadden we Alicia Keys, Norah Jones, Herbie Hancock, Juanes, groepen uit het Midden-Oosten, Angelique Kidjo uit Afrika, Santana, iedereen. Om geld in te zamelen voor de acht steden in de wereld die er het slechtst aan toe zijn. Strategisch moet je zoiets aanpakken als een multinational of een leger. Met emotie alleen kom je er niet. Veel mensen met geld weten niet waar ze ermee moeten blijven; ze vertrouwen niemand.'


Blijft u optimistisch?

'Absoluut. Er is meer licht dan duisternis in de wereld en ik doe er alles aan om dat licht harder te laten schijnen.'

We staan recht en schudden elkaar de hand. Twee keer. 'Doe de groeten aan Toots Thielemans', geeft hij nog mee. 'De bouillabaisse die we indertijd hebben gegeten in Comme Chez Soi, was minstens even goed als die in Marseille. Als ik Toots aan de lijn heb, speelt hij altijd “Eyes of love, op zijn mondharmonica. What a beautiful, unstoppable man.'

Zo kennen we er nog.


DS, 04-12-2010 (Johan Faes)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB