Tien trends in de huidige campagne


De vervroegde verkiezingen verplichtten partijstrategen tot improvisatie. De campagne werd geen gevecht om de 16. De inzet leek groter. Maar zowat alle schermutselingen draaiden om Bart De Wever.


Stabiliteit of verandering. Dat beloven campagnes. De campagne van 2010 was bijzonder. Het was geen kopstukkencampagne, in tegenstelling tot 2007 liepen kandidaat-premiers elkaar niet voor de voeten. Niemand wil een herhaling van de politieke chaos van de afgelopen drie jaar. Dus moet het anders. En beter. Sociaaleconomische thema's wisselden af met de communautaire uitdagingen. Maar eigenlijk waren de twee thema's onlosmakelijk met elkaar verbonden. Of een campagne zoveel invloed heeft, valt nog te bezien. De Standaard lijstte alvast de tien belangrijkste trends op.


1. Alea iacta est

‘De teerling is geworpen', twitterde Vincent Van Quickenborne toen Open VLD eind april uit de regering-Leterme trok. ‘Ik kom niet bij van hun cynisme. Ze storten het land in een crisis uit puur electorale berekening', analyseerde een Franstalige minister. De beslissing lijkt De Croos versie van de ‘vijf minuten politieke moed' en heeft verregaande gevolgen. Open VLD liet het kabinet vallen over een communautair thema. Meteen werd het de inzet.

De liberalen zijn evenwel geen marktleider van communautaire vraagstukken. De partij die geloofwaardig het eigen thema opeist, wint meestal de verkiezingen. Bovendien geldt nog een politieke wet. Wie het potje breekt, potje betaalt. De partij die een regering laat vallen, verliest.

Met zijn besluit krijgt De Croo Open VLD in handen en groeit zijn persoonlijke populariteit als kool. Maar zijn aanpak jaagt potentiële regeringspartners de stuipen op het lijf. Zowel CD&V, SP.A als N-VA stellen de jongste weken zijn geloofwaardigheid en sourdine in vraag. Het vertrouwen is zoek. De Croo lijkt soms iets te wendbaar. ‘Tijdens een debat vertelt hij A, maar als hij buitenkomt wordt het plots B', zei een lijsttrekker met een bezorgde frons.


2. No bitch no glory

‘Ik heb pas afgelopen zaterdag, zittend in het gras tussen mijn geiten, zelf het bilan opgemaakt. Ik zette de plusjes en minnetjes van de verschillende scenario's op een blad en trok mijn conclusies.' Niet Yves Leterme maar wel Marianne Thyssen trok de senaatslijst voor CD&V. Zo kon de christendemocratie op haar sterkst naar de kiezer, zo heette het. Thyssen combineert ervaring , nieuwheid en bescheidenheid. Nooit ambieerde ze de post van eerste minister.

Leterme liet een vacuüm, Thyssen vulde het aanvankelijk niet op. Pas twee weken geleden kwam het eruit met een diepe zucht. ‘Ja, dit is het programma van een kandidaat-premier.' De volgende drie woorden raakt ze nooit meer kwijt. ‘Ik heb het altijd op zijn vrouwtjes gezegd. Die zijn altijd wat voorzichtiger in het uitdrukken van hun ambitie.' Helaas sloeg Murphy toe. Een dag later liet Yves Leterme in De Tijd uitschijnen dat hij eventueel wilde terugkomen op zijn beslissing om de Wetstraat 16 definitief te verlaten.

In de debatten weerde Thyssen zich kranig. Maar ze antwoordde niet altijd ad rem. En tijdens de laatste week maakte ze een wat verslagen indruk. Het verschil met Guy Verhofstadt, die als een orkestmeester op de Titanic bleef ratelen en zo de schade beperkte, was groot. ‘Ze moet stoppen met het kleine frêle meisje te spelen', zei een partijgenote. Dodelijk precies.


3. ‘Iedereen op onze kap'

‘Als iedereen op onze kap zit, moeten we niets meer doen', zei Bart De Wever. Bij campagnes geldt een ijzeren regel. Praat over uzelf, niet over de tegenstander. Dat maakt hem enkel groter. Nooit praatten zoveel partijen aan de twee kanten van de taalgrens zo vaak over een enkele tegenstander.

De regering was nauwelijks gevallen of de PS hoopte dat de N-VA niet incontournable zal worden. Wat later riep Luc Cortebeeck elke ACW'er op voor partijen te stemmen die hun verantwoordelijkheid wilden opnemen. De vraag van Marianne Thyssen, tijdens een verkiezingscongres, of de N-VA nu al dan niet separatistisch was, deed haar eigen boodschap — een new deal voor België — ondersneeuwen. Zelfs Open VLD-kopstuk Guy Vanhengel sprak even een fatwa uit. Het werd een spelletje ‘jaag de Vlaming de stuipen op het lijf'.

In Franstalig België leek De Wever op een lijst te staan. Voortdurend ging het over hem. Zelf hebben de partijen ten zuiden van de taalgrens geen programma over staatshervorming. Zichzelf profileren ten koste van die baarlijke duivel vormt dan een mooi alternatief. Ook de kranten deden mee. ‘Het is officieel: de N-VA is separatistisch', schreef Le Soir in een commentaarstuk. Na de communautaire standstill van de afgelopen drie jaar kan een voorzitter van een communautaire zweeppartij zich geen betere startpositie dromen.


4. Witte konijnen

Vroeger ging het om BV's, bekende Vlamingen. Tegenwoordig heten ze witte konijnen. Sommige mensen zijn bekend, sympathiek en slim (in die volgorde) maar doen niet aan politiek. Partijhoofdkwartieren willen dergelijke ‘witte konijnen' aan zich binden. Als de bekende Rik Torfs de borst wil natmaken voor de Vlaamse christendemocraten dan moet CD&V wel sympathiek zijn.

Die aanpak blijft risicovol. Drie jaar geleden lanceerde SP.A de Antwerpse professor Christine Van Broeckhoven. Ze zou zich nooit herstellen van een dramatische passage in een campagnedebat. Iets gelijkaardigs overkwam de Gentse professor Eva Brems (Groen!) bij Phara. Bruno Tobback (SP.A) veegde genadeloos de vloer met haar aan omdat ze het besparingsprogramma van haar partij niet doorgrondde. Groen! zal erover moeten waken dat ze geen kabouter Kwebbel in de Wetstraat wordt. Samen met Torfs was ook gewezen VRT-coryfee Siegfried Bracke de verrassing van deze campagne.

BV's hoeven niet altijd op lijsten te staan. SP.A pakte uit met een opmerkelijke campagne met rockzanger Daan en voerde in haar folders een rits BV's op, de onvermijdelijke Marcel Vanthilt incluis. Open VLD zocht het internationaal en liet Nederlands VVD-boegbeeld en winnaar van de verkiezingen Marc Rutte overkomen voor haar laatste campagne-event. Dat zou CD&V met Jan-Peter Balkenende momenteel niet durven.


5. De perfecte islamiet

Nooit viel een partij zo laag als Vlaams Belang. ‘Niet roken, niet drinken, niet naar vrouwen kijken en niet werken', zo omschreef de partij de perfecte islamiet. Dat het allemaal nauwelijks opviel, zegt veel over de manier waarop extreemrechts is weggezakt. Asiel, migratie en criminaliteit waren nooit aanwezig in de campagne. Volgens Vlaams Belang was dat allemaal de schuld van die partijdige media.

Filip Dewinter deed nochtans zijn best. Zo gaf hij met behulp van Gazet Van Antwerpen de identiteit en woonplaats vrij van de Guantanamo-gevangene die België op vraag van de Verenigde Staten heeft opgevangen. Het deed denken aan een burgerinitiatief waarbij een pedofiel die zijn straf heeft uitgezeten met medewerking van een plaatselijke krant aan het kruis wordt genageld. Tot afgrijzen van Dewinter toonden de andere media andere morele principes.

Godzijdank dat een asielzoeker een vrederechter en haar griffier afknalde, dacht Dewinter een week later. Amechtig probeerde hij de daden van een losgeslagen Iranees (die al 25 jaar legaal in België verblijft) uit te breiden tot de volledige vreemdelingenpopulatie in België. Zelfs de publicatie van een lijst van criminele veelplegers mocht niet baten.


6. Bierviltjespolitiek

Nooit vertoond, in Vlaanderen overtroefden partijen elkaar met besparingslijstjes. De N-VA lanceerde als eerste een becijferd plan, maar dat klonk amateuristisch. Open VLD kwam een flink stuk potiger uit de hoek. Zij slaagden in het onmogelijke: een sociaaleconomische agenda duwde de communautaire inzet haast weg. De aanpak was verfrissend. Verkiezingscampagnes muntten gewoonlijk uit in een onbecijferde beloftecultuur. Nooit betrof het concrete bezuinigingsplannen die nochtans onontkoombaar zijn. Voorstellen om de partijprogramma's door het planbureau op financiële haalbaarheid te laten uitrekenen, bleven dode letter.

Toch blijft er een flinke maar. Lang niet alle voorstellen staken even solide in elkaar. De lijstjes van Open VLD, CD&V, Groen! en N-VA waren soms het voorwerp van terechte kritiek. Zo kregen de suggesties een opbrengst mee, maar het bleef absoluut onduidelijk op welke manier theorie in praktijk kon worden omgezet. De SP.A vond deze ‘bierviltjesaanpak' een maat voor niets en kwam zo onder vuur.

De lijstjes deden de goede oude links-rechtstegenstelling opflakkeren. Groen! en SP.A stonden met hun vermogenswinstbelasting lijnrecht tegenover de rest.


7. De verrijzenisvan Frank

‘Sinds wanneer wordt een lijstduwer kandidaat voor het ministerschap? Leona Detiège (duwer bij de opvolgers, red.) is toch ook geen kandidaat-minister?' Nauwelijks was het nieuws bekend over de terugkeer van Frank Vandenbroucke (duwer op de senaatslijst) of het hoofdkwartier verdedigde zich tegen al te voortvarende conclusies. Vandenbroucke blijft een heikel onderwerp bij de SP.A-top sedert hij uit de Vlaamse regering moest opstappen.

Maar Frank miste zijn rentree niet. Met een ongemene hardnekkigheid smeet hij zich op de N-VA-plannen voor de sociale zekerheid. Onbarmhartig fileerde hij het gebrek aan duidelijkheid als de splitsing van de pensioenen of de ziekteverzekering aan bod kwam. Het eindigde met een werkelijk vernietigende raid op de SZ-specialist van de N-VA, Danny Pieters, die het in al zijn hoogmoed niet nodig vond om het debat voor te bereiden. Meteen kijken we vol verwachting uit of de socialist het qua voorkeurstemmen niet beter zal doen dan lijsttrekker Johan Vande Lanotte.


8. Koning Midas

De mythische figuur Midas kreeg van Dionysus de kracht om alles wat hij aanraakte in goud te veranderen. Wie in de winning mood zit, kan niets fout doen. Wie spartelt, krijgt alles tegen.

In deze campagne stak Bart De Wever koning Midas naar de kroon. Tactisch reed hij allesbehalve een foutloos parcours (de belofte van 500.000 jobs, de uitspraken over Brussel, het mediaoptreden van Danny Pieters). Maar opmerkingen hierover bleven steken op zijn brede rug, al beaamde hij dat het N-VA-besparingsplan met haken en ogen aan elkaar hing.

Kleine akkefietjes bij CD&V raakten genadeloos uitvergroot. Marianne Thyssen die ‘op z'n vrouwtjes' premier wil worden op de dag dat Yves Leterme dezelfde ambitie suggereert, Pieter De Crem die als een op hol geslagen mitrailleur tekeergaat in de studio van Terzake, Kris Peeters die bij Phara seconden lang met zijn mond vol tanden zit als hij hoort dat ‘CD&V dienstencheques duurder wil maken'. De New Deal — de campagnebaseline — werd voorgesteld op de eerste dag van een lang weekend. Het leverde slechts een lelijke badge op.


9. Spread the news

Wie had er voor deze campagne ooit van spreads gehoord? Ze verwijzen naar het renteverschil tussen Duitsland en België. Net na de val van de regering kreeg De Croo het verwijt dat zijn beslissing de spreads deden toenemen (waardoor België meer rente betaalt op zijn overheidsschuld). Dat was onzin. Begin deze week sloegen de liberalen terug. Samen met het liberale Het Laatste Nieuws en vicevoorzitter van de Nationale Bank Luc Coene (Open VLD) versterkten ze het gerucht dat de nakende N-VA-overwinning de Europese obligatiemarkten overstuur maakten.

Uitgerekend dezelfde dag organiseerde de N-VA een persconferentie voor de internationale media. Dat lang vooraf geplande contact moest een antwoord bieden op de talloze interviewaanvragen van buitenlandse pers. Toch leek het alsof De Wever de internationale markten moest geruststellen. Later op de week krompen de spreads.

Het broodjeaapverhaal — hoe ingewikkeld ook — was zeker geen geschenk. Mocht het renteverschil verder zijn opgelopen, dan kwam de N-VA gegarandeerd in de problemen omdat het kiezers kan afschrikken.


10. ‘Vrouwen in bikini'

Vincent Van Quickenborne vergelijkt peilingen met vrouwen in bikini. Het uitzicht mag prikkelend zijn, de liberaal is meer geïnteresseerd in wat ‘eronder' zit. De politieke wereld geilt op peilingen, enkel verkiezingsuitslagen bevredigen.

In een zogeheten ‘geheime peiling' haalde de N-VA eind mei de onwaarschijnlijke score van 26 procent. Twee weken later berekende hetzelfde bureau met dezelfde systematiek ongeveer hetzelfde resultaat. De Wever vreest daarom een overwinningsnederlaag. Bovendien kan het cijfer opgeschrikte afvalligen terugsturen naar de vertrouwde stal. Evengoed bestaat het bandwagoneffect. Wie wil er niet op de overwinnaar stemmen?

Peilingen kleuren elke campagne. Ze zetten een toon van winnaars en verliezers. Zo geven ze politici argumenten om een slechte uitslag goed te praten. In de trant van: we gaan inderdaad achteruit, maar het verlies in de peilingen was nog veel groter. Let zondagavond maar eens op.


Blog DS, 12-06-2010 (Bart Brinckman)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB