Eugenie en Gaston gingen fietsen


Niemand wil weten hoe zijn ouders of grootouders 'het' deden. Maar historici wel. Honderd jaar geleden heerste een grote angst voor seks, zeker bij jongeren, zeker bij meisjes. Alom dreigde het gevaar van de zedenverwildering.


In de zomer van 1934 vroeg de veertienjarige Eugenie, een kruideniersdochter uit Deurne, haar nieuwe vriendje, de vijf jaar oudere meubelmaker Gaston, om mee te fietsen naar het bos. Twee dagen lang hoorden hun moeders niets van hen en ze haalden er de politie bij - een onrustwekkende verdwijning. Maar toen de twee weer opdoken, bleek er niets ernstigs aan de hand te zijn. Of toch? Want wat hadden die twee daar in het bos uitgespookt?

Eugenie en Gaston gaven het snel toe: het was daar in het bos niet beperkt gebleven tot handjes vasthouden. En dat was een probleem, want Eugenie was nog maar veertien. Door met haar seks te hebben, maakte Gaston zich automatisch schuldig aan aanranding van de eerbaarheid. Dat bepaalde de wet op de kinderbescherming van 1912, die de minimumleeftijd voor meisjes om te kunnen instemmen met seksueel contact, had opgetrokken van veertien naar zestien jaar.

Maar misschien was ook die kleine Eugenie niet zo onschuldig als het ideaal van de aseksuele kinderlijkheid voorhield. Dat vroeg de adjunct-politiecommissaris die de zaak onderzocht, zich toch af. Tenslotte was de nieuwe wet van 1912 zelf ingegeven door argwaan bij de burgerlijke en katholieke machthebbers van toen. Zij ontwaarden een toenemend zedelijk verval om zich heen, zeker in de steden, zeker bij de laagste bevolkingsklassen, zeker bij jongeren.

Vooral van jonge meisjes verwachtte de wet niets goeds. Hij criminaliseerde hun seksualiteit en vond daarvoor steun in de medische wetenschap. Die kon niet hard genoeg waarschuwen voor geslachtsziekten, die niet alleen de gezondheid van de meisjes zelf, hun seksuele partners en hun kinderen bedreigden, maar die zelfs 'het ras' in gevaar zouden brengen. Maar ze waren vooral het ultieme bewijs van de zedenverwildering.

Hoewel jongens evengoed aan soa's leden, werden ze alleen bij meisjes actief opgespoord. De argwaan tegenover hen blijkt ook uit de toepassing van de wet. Waar jongens meestal voor diefstal voor de kinderrechter verschenen, moesten meisjes zich vooral voor seksueel 'wangedrag' komen verantwoorden, vaak voor prostitutie. En veel vaker dan jongens werden zij ter heropvoeding naar een 'gesticht' gestuurd.

Dus trok de wantrouwige adjunct-politiecommissaris naar de school van Eugenie, bij de Grijze Zusters. En ja hoor, die wisten te vertellen dat Eugenie 'steeds droomachtig was gedurende de lessen en overigens zeer gemeen en laag van zeden. Zij is ook dolverliefd op alle jongens en onder dit oogpunt is zij reeds voor haren ouderdom veel te ontwikkeld.' De politieman had zijn besluit snel klaar. 'Wil er van dit kind nog iets goeds voortkomen', zo noteerde hij in zijn proces-verbaal, 'dan kan dit enkel, volgens onze mening, door haar tot hare meerderjarigheid op te sluiten in een bijzonder gesticht.'

Wat er tussen de twee was gebeurd en hoe zij daar zelf op reageerden - want hun verhaal is nog lang niet afgelopen - geeft een treffend beeld van de seksuele normen in het verleden. Maar al mag seks tot de verbeelding spreken, tot nu toe lieten historici het onderwerp vaak links liggen. Toch publiceerde het wetenschappelijke vakblad Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis (BTNG) zopas een themanummer dat daar helemaal aan gewijd is en waarin ook het verhaal van Gaston en Eugenie ter sprake komt.

Het nummer behandelt vooral de eerste helft van de twintigste eeuw. Dat moment vormt een zwaartepunt in het huidige historische onderzoek en dat komt goed uit. Want het is ook een periode van seksuele repressie (en, niet toevallig, waarin vrouwen bijvoorbeeld nog altijd geen stemrecht hadden) - de reactie daarop kwam met de seksuele bevrijding van de jaren zestig.

Meerdere studies in dit BTNG-nummer steunen op gerechtelijke documenten. Dat komt deels door het onderwerp zelf. Het is niet eenvoudig om daarvoor betrouwbare, kwalitatieve bronnen te vinden. De 'omweg' via de justitie geeft een goed beeld van de heersende normen en van de conflicten eromheen. Al is het geen toeval dat net de justitie daarover zoveel bronnen te bieden heeft: in naam van de zorg om de 'goede zeden', belandde seks snel in een sfeer van repressie en controle.

Seksuele eerbaarheid is daarin een centraal begrip. Dat was ook zo voor de laagste sociale klassen, die seksueel gedrag tot een belangrijk thema maakten in publieke beledigingen. Dat bewijst overigens dat deze mensen seksueel veel mondiger waren dan gewoonlijk wordt aangenomen. Al ontbrak ook daar niet de dubbele moraal. Ook in beledigingen werden vrouwen, zelfs door hun seksegenoten, veel vaker dan mannen op hun seksuele eer aangesproken. Mannen werd het gegund om, binnen zekere grenzen, hun driften uit te leven - het onderdrukken daarvan kon niet gezond zijn.

Daar kregen ook Eugenie en Gaston mee te maken. Zij zaten in de penarie, want doordat er politie aan te pas was gekomen, was hun jeugdige en kennelijk geheel spontane vrijage een seksueel misdrijf geworden. Niet alleen het leeftijdsverschil maakte Gaston daarin tot een dader en Eugenie tot een slachtoffer. Als het om seks ging, nam de man per definitie de actieve rol op - zijn driften, nietwaar - met de vrouw in een rol van principiële kuisheid en passiviteit.

Maar slachtoffers van seksuele misdrijven moesten die status wel waard zijn. Dat konden ze alleen via hun seksuele reputatie bewijzen. En daar had Eugenie, gezien de verklaringen van de Grijze Zusters, een ernstig probleem. Dat Gaston 'veel op de straat loopt en de jonge meisjes moeilijk gerust kan laten', werd hem in de politieverslagen veel minder kwalijk genomen.

En verdachten van seksuele misdrijven beseften ook wel dat dit de heersende mentaliteit was. In een ander dossier, waarin een vijfentwintigjarige werd beschuldigd van seks met een meisje van vijftien, probeerde die zich eruit te praten door uitlokking voor te wenden. Hij plooide zich berouwvol naar de dominante moraal door te beweren dat hij tot inzicht kwam toen het meisje een actieve seksuele rol opnam: 'Op dit ogenblik was mijne goesting over, omdat ik zag met een slecht meisje te doen te hebben.'

Om haar positie als eerbaar en dus passief slachtoffer te handhaven, kon Eugenie, om te vermijden dat ze in een instelling zou worden geplaatst, niets anders dan laten verstaan dat Gaston haar tot seks had gedwongen. 'Hij vroeg of ik gaarne een jongen zou hebben gehad', verklaarde ze aan de politie. 'Ik antwoordde: neen, niet doen. Daarna duwde hij mij met zijn arm achterover. Ik bleef dan zo liggen. Daarna deed hij mijn broek uit. Daarna deed hij mijn benen open en kwam boven op mij liggen. Daarna stak hij zijn mannelijkheid een weinig in mijn vrouwelijkheid.'

Om verzachtende omstandigheden te kunnen inroepen, moest Gaston precies het omgekeerde verklaren. Dus maakte hij van Eugenie een verleidster: 'Zij zegde dan op zeker ogenblik: ik zou gaarne een jongen hebben van u, dat steekt al lang in mijn hoofd. Ik zegde dan dat zij hiervoor nog te jong was. Zij deed dan haar broek uit en daarna deed zij mijn broek los en zij haalde dan zelf mijn mannelijkheid uit mijn broek en zij zelf ging dan boven op mij liggen en stak dan mijn mannelijkheid een weinig in haar vrouwelijkheid en zij bleef dan zo boven op mij liggen. Ik duwde ze dan terug ter zijde en daarna liet zij mij gerust.'

In volgende verhoren bleek de waarheid te liggen waar ze meestal ligt, in het midden. Gaston: 'Het is waar dat ik boven op Eugenie heb gelegen en zelf mijne mannelijkheid in hare vrouwelijkheid gestoken. Zij liet zulks echter vrijwillig doen.' Eugenie: 'Het is waar dat ik geen weerstand heb geboden.' En zo was nogmaals bewezen hoe erg het was gesteld met de zedenverwildering bij de jeugd.

www.flwi.ugent.be/btng-rbhc/nl


DS, 11-04-2009 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB