Ik wil rustig wonen


De eerstvolgende weken pakt De Leesclub De heining van Jan Van Loy aan, een boek dat op de shortlist staat van De Gouden Uil Literatuurprijs 2009. Filip Huysegems herkent in de roman een klassiek grondplan: mensen keren zich af van de verloederde wereld en koesteren zich in een microkosmos. Maar het kwaad loert ook daar.


“'Negers,' zei schrompelkop, 'en Turken en Russen, en al het andere uitschot… Ze bederven het leven in de stad, niet? Geef toe, dat is waarom u naar hier wilt verhuizen.'

Niemand gaf een krimp. Ik veronderstelde dat dit een interviewtechniek was.

'Wij willen verhuizen,' zei Debbie, 'omdat we graag rustig willen wonen, in een huis met een tuin.',

Deze passage geeft prima aan waar het om draait in De heining. Zij is tandarts, hij is euroambtenaar. Ze willen de stad verruilen voor een 'gated community': de wijk De Windroos, van de boze buitenwereld afgeschermd door een omheining. Wie er een huis wil kopen, moet eerst een screening ondergaan door een comité van buurtbewoners. Maar noch de selectieprocedures, de camera's, de bewakingssystemen of de afspanning kunnen verhinderen dat de rampspoed De Windroos binnensijpelt. De heining is een schitterende, snelle, relevante roman en terecht een kanshebber voor De Gouden Uil 2009.

Het grondplan van De heining is klassiek: wat gebeurt er als mensen in een afgeperkt territorium samenleven? Niet alleen gedijt fictie graag op zo'n 'eenheid van plaats', ook inhoudelijk is een gemeenschap achter gesloten poorten een prima grondstof voor essayisten, schrijvers en filmscenaristen (van Thomas Morus' Utopia uit 1516 tot Mad Max II uit 1981). Ze belichaamt het verlangen naar een rustig, veilig leven. Het verhaal wordt dan een parabel over een dolgedraaide wereld, waarin een kleine groep een microkosmos bouwt, als een verzegelde en gezegende plek om te overleven. Dat kan goed uitpakken, als een zonnige utopie, of uitdraaien op een nachtmerrie, en gelegenheid bieden tot maatschappijkritiek.

Nauw verwant aan het uitgangspunt van De heining is bijvoorbeeld Het tortillagordijn van T.C. Boyle (1995). Daarin trekken huiseigenaars in de heuvels rond Los Angeles een wal op rond hun wijk om zich te beschermen tegen 'slangen en coyotes'. Maar wat ze eigenlijk willen buitenhouden, zijn Mexicanen en zwarten.

In de interessantere verhalen komt de bedreiging niet zozeer van buitenaf, maar van binnenuit. Dat is zo in de romans van J.C. Ballard, die heel graag 'gated communities' laat ontsporen (Running wild, Super-Cannes), of in Stepford wives van de sf-schrijver Ira Levin, waar de huisvrouwen van een geprivatiseerd dorpje onder hun perfecte huid robotten blijken te zijn. Ook in De heining lijkt het onheil te woekeren op eigen bodem - een kind verdwijnt uit de speeltuin en niemand weet wie het meeheeft.

'Gated communities' hebben een slechte roep. Als in De heining het tv-journaal beelden toont van de wijk waar het kind is verdwenen, zegt de voice-over: 'Dit is de Windroos, een wijk voor bange, rijke burgers die zich met een flinke poort en een dikke omheining afschermen van de rest van de maatschappij.'

Het zal wel. Maar daarmee zijn we niet uitgepraat. In het boek wil een jonge, patserige, Braziliaanse voetballer ('een sportneger') ook een huis in De Windroos kopen, want 'waar was je anders veilig', argumenteert hij. België is niet echt te vergelijken met Brazilië, zegt de hoofdpersoon, en het voetballersliefje antwoordt: 'Laat maar. Ik kan het ook niet uit zijn hoofd praten.'

Dat is een verdomd interessante passage. Want België is, al bij al, een braaf land. Het is, om zo te zeggen, een 'gated community' ten opzichte van de rest van de wereld. Dan is het makkelijk om schamper te doen over al wie wat angstiger is aangelegd en veel poen overheeft om zich te verschansen. Bange blanke burgers, sliepuit!

Maar als je dagelijks kniediep door een ziedende miljoenenstad in de derde wereld waadt, dan piep je wel anders, geloof me. Als ik in São Paulo zou moeten wonen, dan was het in een condomínio fechado, zoals dat ginder heet. Niet als ik een bordenwasser met een kruimelsalaris was, maar met een vrouw & kindjes en een auto van het bedrijf met gefumeerde ramen… Gated community. Zeker weten.

Wat meer is: de kans is groot dat u hetzelfde zou doen.


DS, 10-04-2009 (Filip Huysegems)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB